5 Oahpahus

5.1 Mearrádusat vuoigatvuođa birra oažžut vuođđoskuvllas oahpahusa sámegillii

Sámediggi lea dáhtton ahte buot sámi mánáide galgá sihkkarastot oktagaslaš (individuála) vuoigatvuohta oažžut oahpahusa sámegillii sihke vuođđoskuvllas ja joatkkaoahpahusas (kap. 2.5.1). Seammás dáhtui gielddakomitea eanetlohku ráđđehusa árvvoštallat vuolidit ohppiidlogu mii gáibiduvvo luohká ásaheapmái, ja dasto máhcahit ášši Stuoradiggái 2003:s.

Oahpahuslága § 6–2 addá čuovvovaš riekteláhkavuođu oažžut oahpahusa sámegielas ja sámegillii:

• Vuosttaš lađas : Sámi guovllus lea buohkain geat leat vuođđoskuvlaagis vuoigatvuohta oažžut oahpahusa sámegielas ja sámegillii .

• Nubbi lađas: Olggobealde sámi guovllu lea ohppiin geat dan dáhttot, vuoigatvuohta oažžut oahpahusa sámegielas ja sámegillii go unnimusat logi oahppi suohkanis dan háliidit, ja nu guhká go jovkui báhcet unnimusat guhtta oahppi vel.

• Viđát lađas, vuosttaš cealkká: Olggobealde sámi guovllu lea vuođđoskuvlaagi sápmelaččain vuoigatvuohta oažžut oahpahusa sámegielas.

Oktagaslaš riekti oažžut oahpahusa sámegillii lea ráddjejuvvon sámi guvlui nu movt dát lea čilgejuvvon lága §:s 6–1. Sámi guovllu olggobealde lea riekti oažžut oahpahusa sámegillii joavkovuoigatvuohta.

Departementa lea dál guorahallame ášši.

5.2 Skuvlaastoáiggeortnet

Sámediggi lea dahtton ahte sámi mánáid sámegielvuoigatvuohta ferte nannejuvvot skuvlaastoáiggeortnegis (SFO) (kap. 2.5.2). Skuvlaastoáiggeortnet lea ollásit doaimmas miehtá sámi guovllu. Sámi guovlluin čájeha oppalaš govva ahte kapasitehta lea buorre ohcciidlogu ektui. Unjárgga, Deanu, Kárášjoga ja Guovdageainnu suohkaniin leat erenoamáš sámegielfálaldagat. Divttasvuonas lea suohkan ásahan sámegielveahkkebargevirggi skuvlaastoáiggeortnegii go váhnemat dan gáibidedje. Departementa ii dieđe lea go oktage suohkan mii ii leat dorjon sámegielalaš skuvlaastoáiggeortnega gáibádusaid. Suohkanat ožžot stáhtalaš doarjaga juohke skuvlaastoáiggeortnega oahppi nammii. Skuvlaastoáiggeortnega sámegieldoaibmabijuide ii leat erenoamáš doarjja, nu movt mánáidgárddiin.

5.3 Vuođđoskuvlla sámegieloahpahusa diimmut

Sámediggi dáhttu jahkedieđáhusastis stáhta gokčat suohkaniid ja fylkkagielddaid sámegieloahpahusgoluid ollasit.

Suohkanat ožžot doarjaga giellajuohkinluohkáide ja gielalaš erenoamášdoaimmaide vai dat veahkkin gokčet vuođđoskuvlla sámegieloahpahusa liigegoluid. Eanas oassi ruđas manná Nordlándda, Tromssa ja Finnmárkku suohkaniidda.

Muhtun suohkaniin čuoččuhuvvo ahte skuvlla giellajuohkima duohta golut leat arvat stuorábut go doarjagat. Dán birra leat almmuhuvvon máŋggat raporttat máŋemus jagiid. Gč. kap. 4.8.

Gielalaš erenoamášdoaimmaid doarjjaortnega juolludaneavttut leat rievdaduvvon guktii dan rájes go maŋemus raporta ILO 169 birra almmuhuvvui. Ii leat vuos diehtu maid suohkanat bohtet oaivvildit juolludaneavttuid birra. 2002–2003 skuvlajagi lei iešguđet gielladoaibmabijuin čuovvovaš ohppiidlohku:

5.4 Joatkkaoahpahusa gielladoaibmabijut

Liige sámegieloahpahussii addo doarjja seamma meriid mielde go joatkkaoahpahusa amasgielat ohppiide ja fágaoahpahalliide. Sámegieloahpahusa doarjja addo buot ohppiide geain lea sámegiella fágan beroškeahttá guđe dásis sii leat.

Ohppiidlohku dan guovtti sámi joatkkaskuvllas, gč. tab. 5.2.

Ohppiidlohku Finnmárkku fylkkagieldda skuvllain main lea sámegiella fágan, gč. tab. 5.3.

5.5 10-jagi vuođđoskuvlla sámi oahppoplánaid (O97S) čuovvolanbargu

Oassin Sámi oahppoplánaid čuovvoleamis leat ráhkaduvvon lassioahppoplánat ja bagadusat O97S:ii. Vuoruhuvvon leat fágat maidda leat sierra oahppoplánat O97S:s. Eará fágain leat O97 olis ráhkaduvvon lassioahppoplánat ja bagadusat gelbbolašvuođa háhkama vuođđun.

Lea ráhkaduvvon oppalaš lassioahpahusplánat dáidda fágaide:

• sámegiella vuosttašgiellan

• sámegiella nubbingiellan

• dárogiella nubbingiellan ohppiide geain lea sámegiella vuosttašgiellan

• sámi giella ja kultuvra

Leat ráhkaduvvon liige lassioahpahusplánat čuovvovaš fágain:

• servodatfága

• duodji

• musihkka

• ruovttudoallooahppu

• luonddu- ja birasfága

• risttalašvuohta oskku- ja eallinoainnudieđuiguin

Sámi oahpahusráđđi/Sámediggi lea ráhkadan resursagirjji oahpaheddjiid várás mii čilge sámi giela, kultuvrra ja servodateallima iešguđet beliid. Resursagirji sáhttá adnot gelbbolašvuođaháhkamis mii lea čadnon oahppohivvodahkii mii čuvge sámi giela ja kultuvrra iešguđet beliid oahppoplánain O97 ja O97S.

Sámi allaskuvla válmmasta 2003 mielde Sámi oahppoplánaid evaluerenraporttaid. Departementta áigumuš lea addit Sámediggái guovddáš rolla čuovvolandoaimmain raporttaid olis.

5.6 Joatkkaoahpahusa oahppoplánat

Sámi oahpahusráđđi/Sámediggi lea aktiivvalaččat oassálastán oahppoplánaid hábmemis go lea evttohan miellahtuid oahppoplánajoavkkuide, addán cealkámušaid áigeguovdilis oahppoplánaide ja heivehan oahppoplánaid sámegillii. Departementa lea buot plánaid dohkkehan. Oahppoplánat rahpet vejolašvuođa báikkálaččat heivehit oahpahusa.

5.6.1 Duodji

Duodjeoahpahusfágii lea nammaduvvon sierra ráđđi. Duodjeoahpporáđđi lea eiseváldiid ráđđeaddi orgánan fágasuorggis. Ráđis lea fágasuorggistis ovddasvástádus:

• bargat oahpahusa kvalitehtaloktemiin

• buktit cealkámušaid ja fuomášuhttit departementii fágaoahppogažaldagaid mat gusket oahpporáđi doibmii bargoeallima ja skuvlla oktavuođas

• veahkkin ovddidit fágasuorggi fidnolaččat ja skuvllalaččat

Boazodoallofága lea maiddái leamaš duoji fágaráđi ovddasvástádus 2002–2003 skuvlajagi rájes. Sámediggi lea ráhkadan boazodoalu oahppofágii oahppoplánaid.

5.7 Guokte sámi joatkkaskuvlla

Čujuhuvvo St. dieđ. nr. 33 (2001–2002) kap. 10.2.3 ja gielddakomitea mearkkašumidde stáhtalaš sámi joatkkaskuvllaid hálddahuslaš organiseremii.

Kárášjoga ja Guovdageainnu Sámi joatkkaskuvllaid boahttevaš gullevašvuohta lea guorahallojuvvon. 2002:s gávnnahii bargojoavku ahte goappaš skuvllat berrejit biddjot Sámedikki hálddahusa vuollái. Čielggadeapmi lea leamaš gulaskuddamis 2002/2003 jahkemolsašumi rádjái. Gulaskuddancealkámušat dorjot buori muddui skuvllaid sirdima Sámedikki vuollái dahje ahte skuvllat organiserejuvvojit seammaládje go joatkkaoahpahus muđui. Sámediggi lea ožžon cealkámušaáigemearistis maŋiduvvot 31.12.2003 rádjái, dassožii go lea dievaslaččat meannudan áššiid mat gullet sámi oahpahussii.

Departementa mearrida stáhtalaš sámi joatkkaskuvllaid boahttevaš gullevašvuođa ođđajagis 2004.

5.8 Alit oahppu ja dutkan

Evtt. S.nr. 12 (2002–2003) ja St.dieđ.nr. 34 (2001–2002) «Kvalitehtaođastusa birra – alit sámi oahpu ja dutkama birra» («Kvalitetsreformen – om høyere samisk utdanning og forskning») meannudeami olis doarjjui Stuoradiggi viidáset barggu nannet sámi alit oahpu ja dutkama. Ráđđehusa ulbmil lea ee. nannet sámi alit oahpu ja dutkama oppalaččat ja buoridit sámegielat studeanttaid rekruterema. Lea deaŧalaš buoridit máhtu sámi servodatdili ja sámi giela ja kultuvrra birra.

Oahpahus- ja dutkandepartementa ja Sámi allaskuvla lea St.dieđ.nr. 34 (2001–2002) vuođul guorahallan allaskuvlla 2003’ bušeahttadilálašvuođa. Departementa áigu árvvoštallat allaskuvlla ekonomalaš rámmaid jahkásaš stáhtabušeahtain. 2003:s lea departementa dorjon Sámi allaskuvlla áŋgiruššama sihke sámi journalistaoahpuin ja duoji váldofága dáfus ovttasbarggus Oslo allaskuvllain.

Stuoradikki meannudeami vuođul St.dieđ.nr. 34 (2001–2002) oktavuođas, lea Sámi allaskuvla evttohan guhkesáiggeplána das movt rievdadit ásahusa dieđalaš allaskuvlan 1 . Jus galgá dohkket dieđalaš allaskuvlan, de ferte NOKUT dohkkehit Sámi allaskuvlla daid gáibádusaid vuođul mat leat dálá njuolggadusain akkrediterema, evaluerema ja dohkkeheami birra universitehtaid ja allaskuvllaid lága mielde ja priváhta allaskuvllaid lága mielde, vrd. Stuoradikki meannudeami Evtt. S.nr. 12 (2002–2003) ja St.dieđ. nr. 34 (2001–2002) oktavuođas.

Gielddakomitea dáhtui eanetloguárvalusastis ráđđehusa sihkkarastit sámi dieđalaš allaskuvlla ruhtadeami. Árvaluvvui maiddái vuoruhit ođđa dieđavistti huksema gosa Sámi allaskuvla j.ea sirdojuvvojit. Ráđđehus máhccá jahkásaš stáhtabušeahtaid oktavuođas plánaide hukset Sámi Instituhta, Sámi allaskuvlla, Sis-Finnmárkku studentaovttastusa, Sámi Arkiivva ja sáme- ja suomagiel báikenammanevvohaga searveviesu.

Sámi oahpaheaddjeoahppu lea erenoamážit čilgejuvvon St.dieđ.nr. 16:s (2001–2002) «Kvalitetsreformen – om ny lærerutdanning. Mangfold – krevende – relevant («Kvalitehtareforbma – ođđa oahpaheaddjeoahpu birra. Girjái – gáibideaddji – relevánta»). Ovttasráđiid Sámedikkiin lea departementa mearridan ođđa sámi rámmaplána. Sámi fáttát šaddet maiddái oassin dábálaš oahpaheaddjeoahpus.

Sámi dutkama nannemii, vrd St.dieđ.nr. 34 (2001–2002) ja Stuoradikki meannudeami áššis, lasihuvvui Dutkanráđi sámi dutkanprográmmii 3 mill kr 2003 stáhtabušeahtas.