2 Sámedikki ja guovddáš ja báikkálaš eiseváldiid ovttasbargu

Sámediggi lea dovddahan ahte ii leat dohkálaš duššefal soaittáhagaid mielde beassat ráđđádallat ráđđehusain sámi guoskevaš áššiin. Lea ráđđehusa mihttu ahte sámi beroštumit galget váldot fárrui nu árrat go vejolaš ja ovdal go prosessat álggahuvvojit mat guoskkahit sámi beroštumiid. Ráđđehus áigu joatkit barggus ovddidit vugiid mat sihkkarastet ahte Sámediggi oažžu duohta mieldemearridanválddi sámepolitihka ovddideamis.

2.1 Ráđđehusa bušeahttabarggu heiveheapmi

Sámedikki, Gielda- ja guovludepartementta ja áigeguovdilis fágadepartementtaid gulahallama olis dollojuvvojit maiddái fásta jahkásaš čoahkkimat politihkalaš dásis ovdal ráđđehusa vuosttaš bušeahttakonferánssa. Čoahkkimiin ovddida sámediggepresidenta Sámedikki boahttevaš jagi ulbmiliid ja vuoruhemiid. Dákkár čoahkkima dolle Sámedikki ja Eanandoallodepartementta, Dearvvašvuođadepartementta, Kultur- ja girkodepartementta, birasgáhttendepartementta, Oahpahus- ja dutkandepartementta ja Mánáid ja bearašdepartementta politihkalaš jođiheaddjit ođđajagimánus 2003. Hálddahusdásis dollojuvvojit jahkásaš bušeahttačoahkkimat Sámedikkiin ja guoskevaš departementtaiguin, ja maiddái siskkaldas čoahkkimat iešguđet departementtaiguin.

Sámediggi beassá spiehkastit juolludannjuolggadusaid 4. §:s bruttobušetterema birra, ja oažžu dál olles juolludusa poastta 50 badjel Gielda- ja guovludepartementtas, Mánáid- ja bearašdepartementtas, Oahpahus- ja dutkandepartementtas, Kultuvra- ja girkodepartementtas ja Birasgáhttendepartementtas. Sámediggi ieš vuoruha ja hálddaša juolluduvvon ruđa dakkár doaimmaide mat dan mielas nannejit sámi giela, kultuvrra ja servodateallima.

Ráđđehusa doaibmabijut sámepolitihkalaš surggiin čilgejuvvojit oppalaččat Gielda- ja guovlodepartementta bušeahttaproposišuvnnas ja departementta jahkásaš almmuhusas stáhtabušeahta juolludemiid birra sámi ulbmiliidda.

Juolludanreive Sámediggái heivehuvvo Sámedikki dilálašvuhtii. Dat galgá gaskkustit Stuoradikki bušeahttameannudeami signálaid, muhto muđui ii galgga dat mearridit Sámedikki juolludemiid. Juolludanreivviin galget maiddái leat fápmudusat ja eará eanet formálalaš bealit čadnon juolludeapmái, mii addo Sámediggái. Fágadepartementta juolludanreiveárvalus Sámediggái ovddiduvvo Gielda- ja guovludepartementii vai dat buktá cealkámuša, ja Gielda- ja guovlodepartementta juolludanreive Sámediggái ovddiduvvo guoskevaš fágadepartementtaide.

Prošeavttas «Sámedikki doarjjahálddašeapmi» galgá árvvoštallojuvvot movt čuovvut ja dárkkistit doarjagiid maid Sámedikki dievasčoahkkin juohká, vrd. Gielda- ja guovlodepartementta St. prp. nr. 1 (2003–2004).

2.2 Tromssa ja Finnmárkku fylkkagielddaid ja Sámedikki ovttasbargošiehtadusat

Sámediggi lea dahkan ovttasbargošiehtadusaid Tromssa fylkkagielddain ja Finnmárkku fylkkagielddain 1 .Ovttasbargošiehtadusat fylkkagielddaid ja Sámedikki gaskka mielddisbuktet ođđa ovttasbargovugiid almmolaš etáhtaide. Dát leat ođasteamit mat veahkkin čielggadit Sámedikki doaimma fylkkagieldda dási ektui. iehtadusat leat maiddái mielde ovddideamis fylkkagieldda rolla guovllulaš ovddidanbeallin. iehtadusat leat dahkkon seammás go fylkkagielda oažžu ođđa doaimmaid guovllupolitihkalaš orgánan. Dakko bokte čadnojit máŋga mihttomeari ovttasbargošiehtadusaide. Dat sáhttet nannet regionála hálddašandási ja oktiiheivehit beroštumiid ovttaskas politihkkasurggiin. Dat institušunaliserejit ja nannejit barggu sámi áššiiguin, vai bistevašvuohta ja gelbbolašvuođaovdáneapmi fylkkagieldda sámi áššiid barggus sihkkarastojuvvo. iehtadusain ovdánahttojuvvo maiddái oktasaš oaivil ja politihkkaovddideapmi nuorttabeale ránnjáriikkaid ektui. iehtadusain leat goabbat konkretiseremat ja formaliseremat, ja dain čilgejuvvojit áigumušat ja geahččalanortnegat iešguđet servodatsurggiin, omd sámegiela ovddideami dáfus.

Dákkár ovttasbargovuogit leat ráđđehusa miela mielda, danne go leat mielde sihkkarastime sámi perspektiivva áittardeami maiddái regionála dásis.