9 Innstramming i reglane for skattefri dekning av kost, losji og reise ved arbeidspendling mellom utlandet og Noreg

9.1 Innleiing og samandrag

Når ein skattytar pendlar mellom den eigentlege bustaden og ein bustad ved arbeidsstaden, gjeld det nærare reglar om frådrag for meirutgifter til kost, losji og reiser som skattytaren dekkjer sjølv, og om skattefritak for ytingar frå arbeidsgivaren i samband med pendlinga, til dømes fritt losji og fri reise. Ved arbeidspendling frå utlandet har reglane for arbeidsgivardekning blitt praktiserte meir liberalt enn ved ordinær vekependling mv. innanlands. Departementet foreslår å stramme inn dette, slik at skattereglane for pendling frå utlandet blir meir lik dei tilsvarande reglane for innanlands arbeidspendling.

Når arbeidsgivaren dekkjer meirutgifter til arbeidspendling, er det rimeleg at dekninga blir skattefri for arbeidstakaren så langt som frådragsretten gjeld. Av praktiske grunnar let ein også bruttoskattane (medlemsavgift og toppskatt) av dekningsbeløpet gå inn under skattefritaket, sjølv om frådragsretten ved eigendekning berre gjeld nettoskattane. Dette kallast nettometoden. Denne løysinga er for lengst etablert ved innanlands arbeidspendling, til døme ved vekependling mellom ein distriktskommune og ein større by. Dei frådragssatsane som gjeld for eigendekning, gjeld og som skattefrie satsar ved kontant godtgjersle frå arbeidsgivaren. Held arbeidsgivaren gratis ytingar (fri kost, fritt losji mv.), blir det heller ikkje noko inntektstillegg hos arbeidstakaren for desse naturalytingane, med unnatak for kostsparing i heimen. Men dekning av utgifter som det ikkje er frådragsrett for, skattleggjast som løn. Det same gjeld dekning av dagleg arbeidsreise mellom bustaden ved arbeidsstaden og sjølve arbeidsstaden. Denne løysinga ved innanlands arbeidspendling vil departementet føre vidare.

Ved arbeidspendling frå utlandet har det utvikla seg ein praksis om at arbeidsgivardekninga kan bli skattefri sjølv om ho går lengre enn det frådragsretten rekk. Bruken av nettometoden går og lengre enn i dei typiske innanlandske pendlerhøva. Vidare har mange utlendingar med midlertidig arbeidsopphald her i riket eit standardfrådrag som skal avskjere frådrag for pendlarutgifter. I praksis får dei utanlandske arbeidstakarane likevel skattefritak for dekning frå arbeidsgivaren for slike pendlarutgifter.

Departementet foreslår at dette blir stramma inn, til føremon for meir likebehandling av innanlands og utanlands arbeidspendling.

Av di (verdien av) standardfrådrag ved utanlands arbeidspendling kan vere lågare enn dei faktiske pendlarutgiftene som arbeidsgivaren dekkjer, foreslår departementet og at det skal bli mogleg å velje frådragsrett for vanlege pendlarutgifter i staden for standardfrådraget. Skattefritaket for dekning frå arbeidsgivaren av slike pendlarutgifter vil då rekkje like langt som denne frådragsretten, også ved arbeidspendling frå utlandet.

Forslaga til justeringar i reglane har vore på høyring. Det er ikkje kome sterke innvendingar mot forslaga. Forslaga er likevel noe endra på grunnlag av dei innspela som har kome.

9.2 Gjeldande rett

Utgangspunktet etter skattelova er at ytingar frå arbeidsgjevar blir handsama som arbeidsinntekt hos arbeidstakaren, og såleis går inn i den allmenne inntekta og personinntekta til denne. Kostnader som arbeidstakaren har for å skaffe inntekta, kan han trekkje frå ved fastsetjinga av den allmenne inntekta, men som utgangspunkt ikkje i personinntekta.

Frå dette utgangspunktet gjeld ein del unntak når arbeidsgjevaren dekkjer arbeidskostnader særskild. Mellom anna bestemmer skattelova § 5-11 andre ledd, bokstav a, at overskot på godtgjersle til dekning av utgifter i samband med utføringa av arbeid er skattepliktig som arbeidsinntekt. Etter skattelova § 12-1 første ledd bokstav a omfattar personinntekt arbeidsinntekt. Det blir såleis føresett at det berre er overskot på slik godtgjersle som skal reknast som personinntekt. Ved fastsetjinga av den allmenne inntekta blir berre eventuelt overskot eller underskot rekna med. Denne måten å handsame arbeidsgjevar si dekning av utgiftene på blir kalla «nettometoden».

Godtgjersle til dekning av eller refusjon av kostnader til kost og losji under arbeidsopphald utanfor heimen og til besøksreise til heimen blir handsama etter nettometoden. Det same gjeld ved tenestereise. Derimot skal godtgjersle til dekning av kostnader til dagleg reise mellom heim og arbeid (arbeidsreise) bli handsama etter bruttometoden, det vil seie at heile godtgjersla skattleggjast som løn, og frådrag i allmenn inntekt følgjer særskilde sjablonreglar.

I praksis har ein til no ikkje følgd dei same grensene for når fri kost og losji og/eller gratis reise mellom bustad og arbeidsstaden eller bustad på arbeidsstaden og bustad i utlandet, blir handsama etter nettometoden, som for tilfelle der arbeidstakaren har rett til frådrag for utgiftene i kraft av å vere pendlar. Det same har vore praksis når arbeidsgjevaren har betalt godtgjersle for slike kostnader. Såleis går det praktiserte skattefritaket for godtgjersle lengre enn elles når godtgjersla gjeld pendling frå utlandet. I tillegg blir nettometoden brukt utan omsyn til om arbeidstakaren får standardfrådrag for utanlandsk arbeidstakar etter skattelova § 6-70, eller ikkje.

Person som er busett mellombels, det vil si ikkje meir enn fire år, i Noreg, kan velje å krevje standardfrådrag for utanlandske arbeidstakarar i staden for frådrag for konkrete kostnader. Dei avgrensa skattepliktige etter skattelova § 2-3 første ledd bokstav d, og andre ledd får standardfrådraget, men kan etter gjeldande rett ikkje velje frådrag for konkrete kostnader i staden. Den som får standardfrådrag, kan ikkje samstundes krevje frådrag for kostnader til kost og losji under arbeidsopphald utanfor heimen og til besøksreise til heimen. Men ved godtgjersle som nemnd blir det altså både skattefritak for dekning av pendlerkostnadene og standardfrådrag for dei same kostnadene.

9.3 Departementet sine vurderingar og forslag

Etter departementet si oppfatning er det ikkje rimeleg at fri kost og losji og/eller gratis reise mellom bustad og arbeidsstaden eller bustad på arbeidsstaden og bustad i utlandet, eller godtgjersle for slike kostnader, blir handsama etter nettometoden, i tilfelle der arbeidstakaren ikkje har rett til frådrag for kostnadene i allmenn inntekt i kraft av å vere pendlar, eller får standardfrådrag. Denne gunstige særbehandlinga av arbeidspendling frå utlandet er ikkje rimeleg, og heller ikkje påkravd av omsyn til EØS-avtalen. Departementet foreslår at særbehandlinga blir fjerna til føremon for meir likebehandling av innanlands og utanlands arbeidspendling.

Departementet går derfor inn for å presisere at fri kost og losji, fri reise mellom bustad på arbeidsstaden og bustad i utlandet, eller godtgjersle for slike kostnader, berre skal handsamast etter nettometoden i dei tilfella der arbeidstakaren ville hatt rett til frådrag for desse utgiftene. Det vil seie at arbeidstakaren oppfyller krava til å kunne reknast som pendlar, og ikkje har standardfrådraget.

Det blir som følgje av dette foreslått å gi departementet forskriftsheimel til utfylling av reglane om godtgjersle for utgift i skattelova § 5-11 første ledd og naturalytingar i skattelova § 5-12.

Ved utfylling av reglane vil ein i så fall forskriftsfeste at kostnader til kost, losji og arbeidsreise til og frå arbeidsstaden, for arbeidstakar som ikkje er pendlar, ikkje vil bli rekna som kostnader knytt til utøving av arbeid, og at godtgjersle for slike kostnader dermed er skattepliktig arbeidsinntekt. I tillegg vil ein presisere at godtgjersle for utgift til dekning av kostnader til kost, losji og besøksreiser til heimen er skattepliktig arbeidsinntekt for arbeidstakar som er pendlar og som får standardfrådrag for utanlandsk arbeidstakar. Vidare vil det bli forskriftsfesta at fordel som består i helt eller delvis fri kost, losji og/eller transport mellom bustad på arbeidsstaden og annen bustad for arbeidstakar som ikkje er pendlar og for arbeidstakar som får standardfrådrag for utanlandsk arbeidstakar, er skattepliktig så langt ikkje skattefritak følgjer av skattelova § 5-15.

I tillegg foreslår ein å opne for at dei avgrensa skattepliktige etter skattelova § 2-3 første ledd bokstav d og anna ledd skal kunne velje mellom standardfrådrag og ordinære frådrag for konkrete utgifter. Dette krev endring i skattelova § 6-70. Grunngjevinga for dette forslaget er at når ein stengjer for å få eventuelle naturalytingar, utgiftsgodtgjersle og refusjonar handsama etter nettometoden samstundes som ein får standardfrådrag, er det rimeleg at også de avgrensa skattepliktige får høve til å velje mellom standardfrådrag og ordinære frådrag for konkrete utgifter.

I høve der reise frå eller til heimen har karakter av å vere tenestereise, skal nettometoden gjelde framleis, upåverka av forslaget her.

9.4 Økonomiske og administrative følgjer

Konsekvensen for dei som får standardfrådrag og dei som elles ikkje har krav på frådrag for pendlarutgiftene, blir at eventuelle naturalytingar, utgiftsgodtgjersle og refusjonar heilt ut blir rekna som løn. Ytingane går derfor inn i den skattepliktige inntekta, både allmenn inntekt og personinntekt, til arbeidstakaren. Det må då betalast skatt på allmenn inntekt, trygdeavgift og eventuell toppskatt av ytinga.

Ein ventar ikkje at endringane vil innebere meirarbeid av betydning, korkje for arbeidsgjevarane eller for skattestyresmaktene. I praksis vil endringane truleg føre til at nokon seier frå seg standardfrådraget til fordel for å få naturalytingar, utgiftsgodtgjersle og refusjonar behandla etter nettometoden, eventuelt frådrag for faktiske utgifter. Dersom svært mange krev frådrag for faktiske utgifter i staden for standardfrådraget, vil dette kunne medføre noko meirarbeid for skattestyresmaktene.

Den samla skatteaukinga er på svært usikkert grunnlag berekna til 20 mill. kroner i året og 15 mill. kroner på budsjettet for 2003.

9.5 Når endringane tek til å gjelde

Departementet foreslår at endringane tek til å gjelde straks med verknad frå og med inntektsåret 2003.

Det visast til vedlagt forslag til endring i skattelova §§ 5-11 tredje ledd, 5-12 fjerde ledd siste punktum og 6-70 første ledd bokstav b og ny bokstav c.