18 Merknader til dei enkelte paragrafane

Kapittel 1 Innleiiande føresegner

Til § 1 Verkeområde

Paragrafen regulerer verkeområdet til lova ved å definere omgrepet samvirkeforetak og ved å avgrense mot visse samanslutningar som fell utanfor lova. Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 1. Samvirkeomgrepet er også drøfta i kapittel 5 ovanfor.

Første ledd slår fast at lova gjeld for «samvirkeforetak». Omgrepet «samvirkeforetak» er presisert i andre og tredje ledd. For samanslutningar som fell inn under definisjonen av samvirkeforetak, vil lova gjelde med tvingande karakter, dvs. at det ikkje kan vedtektfestast eller avtalast at lova ikkje skal gjelde. Andre typar samanslutningar vil på si side falle utanfor lova.

Andre ledd inneheld ein legaldefinisjon av «samvirkeforetak». Definisjonen stiller krav om at det må liggje føre ei «samanslutning». I dette ligg at fleire personar må utøve ei verksemd retta mot eit sams mål, og at denne verksemda har eit visst omfang og ei viss varigheit. Realiseringa av formålet må skje gjennom ei form for fellesaktivitet, og ikkje ved at deltakarane utvekslar ytingar seg i mellom.

Når det gjeld kravet til omfang og varigheit, kan verksemdomgrepet innanfor selskapsretten og skatte- og avgiftsretten gi ei viss rettleiing. I praksis har ein ikkje stilt strenge krav på dette punktet. Nokre få enkeltståande transaksjonar eller oppdrag kan likevel ikkje vere tilstrekkeleg. Krava til omfang og varigheit må sjåast i samanheng: Monaleg varigheit kan redusere kravet til omfang, liksom monaleg omfang kan redusere kravet til varigheit. I tvilstilfelle må det takast omsyn til korleis deltakarane har organisert aktiviteten, til dømes om det er oppretta ein eigen administrasjon, om det er tilsett personell, om felleseininga disponerer eigne lokale og driftsmiddel o.a.

Samanslutningsomgrepet inneber for det første ei avgrensing mot lausare samarbeidsformer som ikkje utgjer noko rettsforhold. Utvalet nyttar som døme nokre familiar som av og til passar barna til kvarandre utan å ha ein formalisert avtale om dette.

For det andre må det avgrensast mot reine samarbeidsavtalar som ikkje inneber etablering av eit rettsfellesskap. Samvirkeomgrepet omfattar ikkje tilfelle der eit samarbeid skjer på grunnlag av avtale mellom sjølvstendige rettssubjekt, utan at det er stifta eit selskap eller eit anna rettssubjekt til å utføre samarbeidet. Dersom nokre privatpersonar går saman om å etablere eit tippelag, vil det nok normalt vil vere tale om eit avtalebasert samarbeid som ikkje inneber etablering av eit rettsfellesskap. Etter omstenda kan det likevel stille seg annleis, avhengig av m.a. omfanget av verksemda og om medlemmane kontraherer med ei felleseining.

Ifølgje definisjonen må eit samvirkeforetak ha medlemmar. Utanfor fell såleis stiftingar, sparebankar og andre innretningar utan medlemmar. Medlemmane i eit samvirkeforetak kan vere både fysiske og juridiske personar av eit kvart slag, til dømes aksjeselskap, ansvarlege selskap, stiftingar, andre samvirkeforetak, staten, kommunar og fylkeskommunar. Definisjonen seier ikkje kor mange medlemmar eit samvirkeforetak må ha, men av § 8 første ledd følgjer det at eit samvirkeforetak må ha minst to medlemmar.

Definisjonen stiller krav om at samanslutninga må ha til «hovudformål å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane gjennom deira deltaking i verksemda som avtakarar, leverandørar eller på annan liknande måte». Lova stiller her opp eit formålskriterium og eit omsetningskriterium. Saman peiker dei på karakteristiske trekk ved samvirke som organisasjonsform ved at dei gir uttrykk for høvesvis samvirkeformålet og samvirkeprinsippet om medlemmane si økonomiske deltaking.

Når lova taler om å fremje «dei økonomiske interessene til medlemmane», siktar ein til at samvirkeforetaket skal vareta medlemmane sine interesser som tilbydarar eller etterspørjarar av varer eller tenester. Det kan i prinsippet dreie seg om avsetjing eller forsyning av alle slags varer eller tenester. Uttrykket «økonomiske interesser» må tolkast vidt. Det er først og fremst meint å stå som ei motsetning til ideelle interesser. Formuleringa har noko av den same funksjonen som uttrykket «økonomisk virksomhet» i selskapslova § 1-1 første ledd første punktum. Formuleringane i samvirkelova og selskapslova er likevel ikkje innhaldsmessig identiske. Selskapslova er i juridisk teori forstått slik at aktiviteten objektivt sett må vere eigna til å gi overskot. Eit slikt krav kan ikkje stillast etter samvirkelova. Etter tradisjonell samvirketankegang er det nemleg primært gjennom prisfastsetjinga at medlemmane oppnår den økonomiske fordelen ved medlemskapen, og ikkje gjennom utdeling av overskot. Eit uttrykk for dette er at ein i samvirkeforhold gjerne ser på utdeling av overskot som ei form for priskorrigering.

Eit minstevilkår for at det skal liggje føre eit samvirkeforetak, er at medlemmane mottar ei yting frå foretaket som har økonomisk verdi. Dette følgjer av formålskriteriet lese i samanheng med omsetningskriteriet. I eit leverandørsamvirke eller arbeidssamvirke vil vederlaget til medlemmane normalt vere i pengar, medan det i innkjøpssamvirke og andre former for forsyningssamvirke typisk vil vere naturalytingar. Samvirkeorganisering vil ofte vere økonomisk fordelaktig for medlemmane. At eit samvirkeforetak skal ha til hovudformål å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane, inneber likevel ikkje at samvirkeforma berre kan nyttast i tilfelle der det vil vere økonomisk sett gunstigare med slik organisering enn at samarbeidet blir organisert på ein annan måte eller at kvar einskild opptrer på eiga hand. Valet av samvirkeforma kan vere grunngitt i andre forhold enn dei rent økonomiske, og dette tek lovforslaget høgde for.

Ei samanslutning som har til formål å leggje til rette for ein fritidsaktivitet, kan i utgangspunktet ikkje seiast å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane. I desse tilfella er det normalt utøvinga av sjølve fritidsaktiviteten som er det sentrale, ikkje å fremje økonomiske interesser. Dersom verksemda får ein meir markert økonomisk karakter, kan det likevel stille seg annleis. I mange golfklubbar og småbåtlag blir det til dømes stilt krav om monaleg kapitalinnsats frå dei som ønskjer å bli medlemmar. Dersom denne typen samanslutningar oppfyller dei andre vilkåra i definisjonen, vil dei kunne falle inn under lova. I tilfelle der utøvinga av ein fritidsaktivitet føreset forholdsvis store innskot frå medlemmane si side, er det gjerne kapitalselskapa som er alternativet. Om ein skal opne for samvirkeorganisering på dette feltet blir i realiteten eit spørsmål om ein skal tilby eit alternativ til kapitalselskapa. Når alternativet er organisering som kapitalselskap, og ikkje som ideell forening, vil verksemda ofte ha eit så klart økonomisk preg at formålskriteriet i samvirkedefinisjonen må reknast for oppfylt.

Definisjonen stiller krav om at «hovudformålet» må vere å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane. I dette ligg for det første at eit samvirkeforetak i ein viss mon kan fremje medlemsinteresser som ikkje er av økonomisk art. Eit døme kan vere at foretaket arrangerer sosiale eller kulturelle tilstellingar for medlemmane og deira familiar. For det andre inneber lova at eit samvirkeforetak i ein viss mon kan fremje interessene til andre enn medlemmane. Det kan til dømes vere eit foretak som årleg set av midlar til lokale idretts- og kulturformål, eller det kan vere foretak som deltek i bistands- og utviklingsprosjekt i u-land. Felles for alle typar sideaktivitetar er at dei ikkje må overskugge det primære formålet med samanslutninga: Å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane.

Spørsmålet om kor langt eit foretak kan operere med biformål, avheng dels av ei tolking av lova, dels av ei tolking av vedtektene til vedkomande foretak. I den samanhengen vil formålsføresegna i vedtektene stå særleg sentralt. Sjølv om eit tiltak ikkje er direkte eigna til å fremje formålet til foretaket, er det ikkje gitt at vedtektene må endrast for at tiltaket skal kunne setjast i verk. Det må her takast omsyn til om tilleggsformålet har tilknyting til det primære formålet med foretaket, om det er berre nokre av medlemmane som dreg nytte av tiltaket, kva slags økonomisk tyngsle tiltaket inneber for foretaket og for den einskilde medlemmen o.a. Allmenne reglar om maktmisbruk set her grenser for kva slag tiltak som kan gjennomførast.

Omsetningskriteriet har kome til uttrykk ved at dei økonomiske interessene til medlemmane må fremjast «gjennom deira deltaking i verksemda som avtakarar, leverandørar eller på annan liknande måte». Det sentrale i omsetningskriteriet er at det må vere økonomisk omsetning i forholdet mellom foretaket og medlemmane. Formålskriteriet og omsetningskriteriet føreset at samanslutninga sjølv må utøve økonomisk verksemd for å vere eit samvirkeforetak. Utanfor fell dermed samanslutningar som har økonomisk formål, men som ikkje omset varer eller tenester med medlemmane (til dømes Gjeldsoffer-Alliansen).

Lova stiller ikkje krav med omsyn til kva slags produkt eller tenester som kan omsetjast. Lova stiller heller ikkje meir spesifikke krav med omsyn til kor stor omsetninga må vere, eller kor ofte foretaket må omsette med medlemmane. Dersom omsetninga med medlemmane berre utgjer ein mindre del av den totale verksemda til foretaket, vil likevel ikkje vilkåret vere oppfylt. Det faktum at det er lita omsetning mellom foretaket og medlemmane peiker i retning av at omsetningskriteriet ikkje er oppfylt. Dette gjeld særleg dersom foretaket har ei vesentleg omsetning med ikkje-medlemmar.

Ved praktiseringa av omsetningskriteriet må det takast omsyn til kva slags type samvirke ein står overfor. I relasjon til produsent- og salssamvirke kan det til dømes vere grunn til å stille strengare krav enn overfor veglag, garasjelag og andre lag som oppfyller ein løpande skyldnad overfor medlemmane. I dei sistnemnde tilfella kan kravet til omsetning vere oppfylt sjølv om medlemmane betalar for ytinga berre ein eller nokre få gongar i løpet av året. I eit produsent- eller salssamvirke må ein normalt stille krav om at medlemmane leverer sine ytingar oftare. I arbeidssamvirke vil det generelt vere grunn til å stille enda strengare krav.

Omgrepet «avtakarar» tek sikte på tilfelle der samvirkeforetaket har til formål å yte medlemmane varer eller tenester. Det kan til dømes vere innkjøpslag, kraftlag, vassverk, lagersamvirke, fryserisamvirke, avløysarlag og antennelag. Omgrepet «leverandørar» omfattar tilfelle der medlemmane får avsett varer eller tenester gjennom samvirkeforetaket. Dette dekkjer sals- og produsentsamvirket. Uttrykket «på annan måte» er tatt inn i lovteksten fordi det ikkje alltid fell like naturleg å omtale medlemmane i eit samvirkeforetak som anten avtakarar eller leverandørar. Det gjelder til dømes medlemmar av barnehagar, transportformidlingssentralar, arbeidssamvirke og kredittforeiningar.

Ordet «liknande» gir uttrykk for at det også i desse tilfella må vere ei form for utveksling av økonomiske ytingar mellom foretaket og medlemmane. Utan dette vilkåret kunne det oppstå spørsmål om definisjonen også omfattar ideelle foreiningar som har til formål å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane, til dømes fagforeiningane innanfor arbeidslivet.

Dei økonomiske foreiningane er foreiningar som har til formål å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane gjennom eiga økonomisk verksemd. Om lova gjeld for ei konkret økonomisk foreining, avheng av om foreininga tilfredsstiller vilkåra i legaldefinisjonen. Ei kredittforeining er døme på ei økonomisk foreining som lova gjeld for, så sant deltakaransvaret er avgrensa. Økonomiske foreiningar som fell utanfor definisjonen av samvirkeforetak, vil som før vere underlagt ulovfesta foreiningsrett.

I tilfelle der det er tvil om ei samanslutning fell inn under samvirkedefinisjonen, må det takast omsyn til i kva grad samanslutninga tilfredsstiller samvirkeprinsippa, særleg prinsippa om frivillig og ope medlemskap, demokratisk medlemskontroll, og medlemmen si økonomiske deltaking.

Eit sentralt spørsmål er i kva grad eit samvirkeforetak kan omsetje varer og tenester med andre enn medlemmane. Dette spørsmålet må drøftast på grunnlag av formålskriteriet og omsetningskriteriet. Departementet viser til drøftinga i utgreiinga s. 246–247 og til punkt 5.3.3 ovanfor.

Andre ledd nr. 1 stiller krav om at «avkastinga, bortsett frå ei normal forrenting av innskoten kapital, anten blir ståande i verksemda eller fordelt mellom medlemmane på grunnlag av deira andel i omsetninga med samanslutninga». Føresegna stiller opp tre alternativ for bruken av årsoverskot: Avgrensa forrenting av andelsinnskot, utdeling til medlemmane på grunnlag av omsetning, eller at overskotet blir ståande i foretaket som eigenkapital. Nærmare reglar om dette er gitt i kapittel 4 i lova.

Omgrepet «avkasting» knyter seg til årsoverskotet, og ikkje til foretaksformuen. Lova inneheld også føresegner om høvet til å disponere over foretaksformuen til fordel for medlemmane, jf. føresegnene om oppløysing, fusjon, fisjon og omdanning. Sett i samanheng slår føresegnene i lova fast eit hovudprinsipp om at utdelingar til medlemmane berre kan skje på grunnlag av deira omsetning med foretaket, og ikkje på grunnlag av kapitalinnskot eller andre fordelingskriterium.

Alternativet «vert ståande i verksemda» dekker fire former for overskotsbruk: Godskriving av den allmenne eigenkapitalen, godskriving av medlemskapitalkonti, overføring til etterbetalingsfond og overføring til eventuelle andre vedtektsfesta fond. Lova er ikkje til hinder for at heile årsoverskotet blir godskrive den allmenne eigenkapitalen.

Vidare kan avkastinga fordelast mellom medlemmane på grunnlag av «deira andel i omsetninga med samanslutninga», dvs. på grunnlag av den einskilde medlemmen sin bruk av foretaket. Kvart samvirkeforetak må sjølv finne ein praktisk måte å registrere medlemsomsetninga på. Om medlemmane blir samde om ein fordelingsnøkkel som i rimeleg grad reflekterer bruken til kvar einskild, bør løysninga aksepterast sjølv om det gjennom ei meir tungvint og omstendeleg prosedyre er mogleg å registrere medlemsomsetninga meir nøyaktig. I eit elveeigarlag kan det til dømes vere aktuelt å basere seg på kor mange meter strandlinje kvar medlem har. Fordeling etter kapitalinnskot kan berre aksepterast dersom innskota gjenspeglar bruken til kvar einskild medlem, og det ikkje let seg gjere – eller er svært vanskeleg – å fastsetje ein registreringsmetode som gir eit meir korrekt uttrykk for den omsetninga som faktisk finn stad. Fordeling etter kapitalinnskot kan det dermed berre bli tale om å akseptere reint unntaksvis.

At avkastinga kan nyttast til «normal forrenting av innskoten kapital», er eit unntak frå hovudregelen om at utdeling til medlemmane berre kan skje på grunnlag av omsetning. Uttrykket «normal forrenting» må tolkast i lys av § 30 første ledd andre punktum som seier at renta på andelsinnskota ikkje kan setjast høgare enn tre prosentpoeng over renta på statsobligasjonar med fem års løpetid. Ei samanslutning vil likevel ikkje misse statusen som samvirkeforetak straks den opererer med ei rente som er høgare enn den som er tillaten etter § 30. Eit vedtak om å forrente innskota i større utstrekning enn det lova tillet, vil vere delvis ugyldig – verknaden er at medlemmane må betale tilbake den ulovleg utdelte renta. Dersom dette ikkje skjer innan rimeleg tid, og foretaket ikkje tek nødvendige steg for å drive inn krava, ligg det ikkje lenger føre eit samvirkeforetak.

Andre ledd nr. 2 stiller krav om at «ikkje nokon av medlemmane har personleg ansvar for skyldnadene til samanslutninga, udelt eller for delar som til saman utgjer dei samla skyldnadene». Formuleringa svarer til § 1-1 andre ledd i aksjelova, og skal tolkast på same måte. Utanfor verkeområdet for samvirkelova fell samanslutningar der minst ein deltakar har eit uavgrensa ansvar for dei samla skyldnadene til samanslutninga, og samanslutningar der to eller fleire deltakarar har eit uavgrensa ansvar for delar av skyldnadene til samanslutninga som til saman utgjer dei samla skyldnadene. For at ei samanslutning skal falle utanfor lova er det dermed tilstrekkeleg at ein deltakar har eit uavgrensa ansvar for dei samla skyldnadene til samanslutninga. Derimot er det ingenting i vegen for at medlemmane svarer personleg for visse foretaksskyldnader, til dømes ved at dei stiller garanti overfor banken til foretaket. I utgangspunktet er det heller ikkje noko til hinder for at medlemmane avgrensar ansvaret sitt i forhold til samvirkeforetaket sine kreditorar, samtidig som dei internt – overfor foretaket – har ei plikt til å dekke foretaket sine løpande utgifter, investeringsbehov o.a. Ein er likevel utanfor lova dersom finansieringsplikta til medlemmane er uavgrensa, og kan gjerast gjeldande av kreditorane til foretaket ved konkurs. Det må krevjast klare haldepunkt for at medlemmane skal ha påtatt seg eit så omfattande ansvar.

Tredje ledd utvidar definisjonen i andre ledd ved å modifisere omsetningskriteriet. Føresegna inneber at ein opnar for at medlemmane omset med visse foretak som samvirkeforetaket er knytt til gjennom eigarskap eller medlemskap. Omsetning med slike foretak kan kome i staden for eller i tillegg til omsetning med det foretaket medlemskapen er i. Utvidinga av definisjonen knyter seg berre til kven medlemmane kan omsette med. Utover dette blir det ikkje gjort unntak frå samvirkedefinisjonen i andre ledd.

Dei økonomiske interessene til medlemmane kan for det første fremjast gjennom «deira omsetning med eit foretak som samvirkeforetaket eig åleine», jf. tredje ledd første punktum første alternativ . Dette alternativet omfattar heileigde dotterforetak. Normalt vil dette vere aksjeselskap, men det kan også vere allmennaksjeselskap eller heileigde dottersamvirkeforetak etter lov 12. desember 2003 nr. 109. I ansvarlege selskap, kommandittselskap, foreiningar og samvirkeforetak som er omfatta av samvirkelova, må det vere minst to deltakarar. Desse samanslutningane kan derfor ikkje vere heil­eigde. Stiftingar har ikkje eigarar og fell av den grunn utanfor.

Forslaget frå Samvirkelovutvalet nytta formuleringa «deltakelse i et selskap som foretaket eier alene». Departementet har erstatta ordet «deltakelse» med «omsetning» for at det klarare skal kome fram at det er tale om eit unntak frå omsetningskriteriet. Dessutan kan omgrepet «deltakelse» oppfattast som eigarskap eller medlemskap i ei samanslutning, noko som ikkje er meininga her, jf. punkt 5.2.4 og 5.3.4 ovanfor. Ordet «selskap» er erstatta med «foretak», fordi det ved lov 12. desember 2003 nr. 109 vart høve til å skipe heil­eigde dottersamvirkeforetak.

Lova opnar for det andre for at medlemsomsetninga kan skje med «eit foretak som samvirkeforetaket eig ... saman med andre samvirkeforetak, medrekna eit sekundærsamvirke etter § 4 andre ledd», jf. tredje ledd første punktum andre alternativ. Det felleseigde foretaket kan vere alle typar foretak, til dømes samvirkeforetak (sekundærsamvirke), aksjeselskap, ansvarleg selskap, kommandittselskap, interkommunalt selskap eller anna offentleg eigd selskap. Kravet om at det berre kan vere samvirkeforetak på eigarsida gjeld absolutt. Dersom det også er andre rettssubjekt på eigarsida, må omsetningskriteriet i andre ledd vere oppfylt på vanleg måte.

Sidan omgrepet «selskap» er erstatta med «foretak», vil omsetning gjennom eit sekundærsamvirke vere omfatta av tredje ledd første punktum. Dette er ei lovteknisk endring i forhold til forslaget frå utvalet. Omgrepet «sekundærsamvirke» er definert i § 4 andre ledd. Det omfattar ikkje berre samvirke på sekundærnivå, men også på høgare nivå (tertiær, kvartær osv.). Kravet om at foretaket må vere eigar i sekundærsamvirket, inneber likevel at eit primærsamvirke ikkje kan leggje heile den økonomiske verksemda til eit tertiærsamvirke som står for omsetninga med medlemmane i primærsamvirket. I ein reint føderativ struktur kan det dermed berre vere «eitt ledd» som ikkje utøver økonomisk verksemd gjennom omsetning av varer eller tenester (eventuelt gjennom dotterforetak). Til gjengjeld har det ikkje noko å seie kva slags ledd dette er, til dømes om det er på primærnivå eller sekundærnivå. Dei økonomiske interessene til primærsamvirka kan til dømes fremjast gjennom deira omsetning med eit tertiærsamvirke, dvs. utan at det er omsetning med foretaka på sekundærnivå.

Omgrepet «eig» skal tolkast vidt, slik at det også omfattar medlemskap i eit sekundærsamvirke. Lovteksten ville blitt meir tunglesen dersom dette skulle følgje uttrykkeleg av lova.

For det tredje kan dei økonomiske interessene til medlemmane fremjast gjennom deira omsetning med «eit foretak som sekundærsamvirket eig åleine», jf. tredje ledd andre punktum . Omgrepet «sekundærsamvirket» viser tilbake til tredje ledd andre punktum («eit sekundærsamvirke etter § 4 andre ledd»). Det foretaket ein uttrykkeleg unntar frå omsetningskriteriet, må altså vere medlem i det sekundærsamvirket som har eit heileigd dotterforetak der den økonomiske verksemda blir utøvd. Føresegna skal elles tolkast på same måte som føresegna i tredje ledd første punktum, bortsett frå at det her er tale om det heilegde dotterforetaket til sekundærsamvirket.

I tilfelle der medlemmane av eit primærsamvirke anten omset med eit sekundærsamvirke eller eit foretak som sekundærsamvirket eig åleine, vil verken primærsamvirket eller sekundærsamvirket oppfylle omsetningskriteriet slik det er formulert i andre ledd – ingen av foretaka har omsetning med sine eigne medlemmar. Tredje ledd er utforma på ein måte som gjer at fokus er på primærsamvirket , og det er i forhold til dette ein uttrykkeleg gjer unntak frå omsetningskriteriet. I aksepten av at medlemmane av eit primærsamvirke kan ha heile omsetninga si med eit sekundærsamvirke eller et heileigd dotterforetak av sekundærsamvirket, ligg det også ein aksept av at sekundærsamvirket ikkje treng å tilfredsstille omsetningsvilkåret i andre ledd. Slik sett ligg det føre eit unntak frå omsetningskriteriet både for primærsamvirket og sekundærsamvirket.

For det femte kan Kongen «i særlege tilfelle godkjenne at det ligg føre eit samvirkeforetak også om interessene til medlemmane blir fremja gjennom deira omsetning med andre samanslutningar enn dei som er nemnde i dette leddet», jf. tredje ledd tredje punktum . Føresegna gir Kongen mynde til å gjere meir vidtgåande unntak frå omsetningskriteriet enn dei som følgjer av første og andre punktum. Det er gjort greie for bakgrunnen for føresegna i punkt 5.1.4 og 5.3.4 ovanfor. Kongens kompetanse er avgrensa til enkelttilfelle – det er ikkje tale om nokon forskriftskompetanse.

Uttrykket «særlege tilfelle» indikerer at det ikkje skal vere kurant å gjere ytterlegare unntak frå omsetningskriteriet. Eit minstevilkår må vere at medlemmane skal omsetje med eit foretak som inngår i same foretaksgruppe (konsern eller føderativt samvirke eller kombinasjonar av desse). Ved den nærmare vurderinga må det takast omsyn til kor langt ein fjernar seg frå dei variantane som lova uttrykkeleg tillet. Det må leggjast vesentleg vekt på i kva grad foretaksgruppa samla sett varetek samvirkeprinsippa. Vidare må det leggjast vekt på om den valte organisasjonsmodellen har ei rasjonell grunngiving i forretningsmessige omsyn eller i omsynet til medlemsdemokratiet. Er den valt for å vareta slike omsyn, kan det tale for at konstruksjonen bør godtakast, men dette må vurderast konkret. Dersom formålet primært er å oppnå eit ekstra skjold i forhold til kreditorane, vil det normalt ikkje vere grunn til å dispensere frå omsetningskriteriet.

Uttrykket «andre samanslutningar» omfattar også utanlandske samanslutningar.

Når ein gjer unntak frå omsetningskriteriet, anten direkte i lova eller etter vedtak av Kongen, så oppstår spørsmålet om korleis ein skal praktisere prinsippet om overskotsfordeling på grunnlag av omsetning, jf. andre ledd nr. 1. I desse tilfella vil det normalt ikkje vere noko omsetning med det foretaket medlemskapen knyter seg til. Det avgjerande må då vere den einskilde medlemmen si omsetning med den samanslutninga som utøver den økonomiske verksemda. Skjer omsetninga med eit heil­eigd dotterforetak, skal fordelinga av eit eventuelt overskot skje på grunnlag av den omsetninga medlemmen har med dotterforetaket. Dersom omsetninga skjer med eit sekundærsamvirke, skal eventuelt overskot fordelast på grunnlag av kor mykje medlemmane i dei respektive primærsamvirka har omsett med sekundærsamvirket. I relasjon til sekundærsamvirket blir altså primærsamvirka identifiserte med sine medlemmar. Det same gjeld dersom medlemmane omset med eit heileigd dotterforetak av eit sekundærsamvirke.

Skjer medlemsomsetninga med eit selskap som samvirkeforetaket eig saman med andre samvirkeforetak, blir situasjonen noko spesiell, fordi ein då må nytte forskjellige fordelingsnormer for selskapet og for samvirkeforetaka (med mindre det i vedtektene til selskapet er fastsett at utdelingar skal baserast på bruk). Utdelingar til samvirkeforetaka vil då skje på grunnlag av kapitalinnskot, medan utbetalingane frå samvirkeforetaka vil vere basert på den omsetninga som den einskilde medlemmen har hatt med det felleseigde selskapet. Felles for alle konstruksjonane blir soleis at utbetalingar til medlemmane på primærnivå alltid skal skje på grunnlag av deira omsetning.

Det kan også tenkjast at medlemmane dels omset med det samvirkeforetaket dei er medlemmar av, dels med ei samanslutning som nemnt i tredje ledd. Ved utdeling av overskot frå samvirkeforetaket må fordelinga skje etter den samla omsetninga til medlemmane, dvs. både i forhold til samvirkeforetaket og den andre samanslutninga.

Ein kan også tenkje seg at medlemmane av eit primærsamvirke omset med sekundærsamvirket, samtidig som primærsamvirket sjølv har ei viss omsetning med sekundærsamvirket. Ved overskotsfordelinga frå sekundærsamvirket må dei enkelte primærsamvirka identifiserast med sine medlemmar, slik at det avgjerande blir deira samla omsetning. Eit slikt identifikasjonssynspunkt må også leggjast til grunn i andre tilfelle der både primærsamvirket og medlemmane av det omset med same foretak.

Fjerde ledd fastset at samvirkelova ikkje gjeld for aksjeselskap, allmennaksjeselskap, bustadbyggjelag, burettslag, gjensidige forsikringsselskap og heileigde dottersamvirkeforetak. Når disse nemningane er brukt i lovteksten, er det med det innhaldet dei har i den lovgivinga som regulerer vedkomande samanslutningstype, høvesvis aksjelova, allmennaksjelova, bustadbyggjelagslova, burettslagslova, forsikringsverksemdlova og lov om heil­eigde dottersamvirkeforetak.

At samvirkelova ikkje gjeld, inneber at den heller ikkje kan nyttast som eit supplement med omsyn til forhold som ikkje er regulert i dei nemnde lovene. Men særleg i relasjon til bustadbyggjelag, burettslag og gjensidige forsikringsselskap kan det etter omstenda vere rom for å tolke samvirkelova analogisk. Dette må likevel vurderast konkret med utgangspunkt i om vedkomande regel i samvirkelova gir uttrykk for ein allmenn samvirkerettsleg regel. Samvirkelova kan ikkje reknast som noko form for generell bakgrunnsrett for desse samanslutningane.

Dei heileigde dottersamvirkeforetaka skil seg frå både samvirkeforetaka, aksjeselskapa og dei andre selskapsformene. Kva slags reglar som gjeld for desse foretaka, er i det heile svært uvisst. Mangelen på utførlege lovreglar om denne forma kan tale for at ein i nokon grad bør basere seg på analogiar frå den øvrige selskapslovgivinga, og då kanskje i første rekke frå samvirkelova. Departementet viser elles til drøftinga av heileigde samvirkeforetak i punkt 5.3.5 ovanfor.

Til § 2 Høve til å fråvike lova

Føresegna regulerer i kva grad lova kan fråvikast. Utgangspunktet er at lova er ufråvikeleg. Føresegnene i lova kan likevel fråvikast når det er særskilt fastsett i lova eller følgjer av samanhengen. Selskapslova § 1-4 inneheld ei tilsvarande føresegn. Kjelder i tilknyting til denne kan gi ei viss rettleiing også ved tolkinga av føresegna i samvirkelova.

Etter § 2 i forslaget frå Samvirkelovutvalet kunne lova berre fråvikast i vedtektene . Selskapslova inneheld ikkje noko tilsvarande vilkår. Eit krav om vedtektsheimel inneber at det i prinsippet er rettsstridig å fråvike lova på annan måte enn gjennom vedtektene, typisk gjennom avtale mellom alle medlemmane. Justisdepartementet kan ikkje sjå at det er grunn til at samvirkelova og selskapslova skal vere forskjellige på dette punktet. Departementet meiner at ein avtale mellom alle medlemmane etter omstenda bør vere tilstrekkeleg til å kunne fråvike lova, til dømes dersom alle medlemmane er samde om at årsmøtet skal kunne handsame ei sak som ikkje er tatt med i innkallinga, jf. § 50 i lovforslaget. Føresetnaden for å fråvike lova ved slik avtale må vere at den aktuelle lovføresegna opnar for dette. Dersom føresegna er ufråvikeleg, eller berre kan fråvikast i vedtektene, kan føresegna ikkje fråvikast gjennom avtale.

Føresegnene i lova kan for det første fråvikast dersom «det er særskilt fastsett i lova». Ei rekke paragrafar seier uttrykkeleg at dei kan fråvikast i vedtektene. Til dømes følgjer det av § 20 andre ledd første punktum at ein i vedtektene kan fråvike regelen i første ledd om at ein medlemskap ikkje kan gå over til ein ny medlem.

For det andre kan lova fråvikast dersom «det følgjer av samanhengen». Dette alternativet er tatt med for å fange opp tilfelle der det ikkje går klart fram av lova at den kan fråvikast, men der det ikkje har vore tilsikta at den skal vere ufråvikeleg. Eit døme kan vere føresegna i § 43 første ledd første punktum om at styret i eit foretak med mindre enn 20 medlemmar kan leggje fram ei sak til avgjerd av eit årsmøte som blir halde utan personleg frammøte. Lova kan her ikkje vere til hinder for at medlemmane i vedtektene avgrensar det høvet styret har til å avgjere at årsmøtesaker skal kunne avgjerast utan møte.

Eit spørsmål er når ein kan seie at lova blir fråviken. Dersom ei ordning ikkje inneber at lova blir fråviken, kan den som utgangspunkt fastsetjast utan særskilt lovheimel. Ei fråviking ligg føre dersom ei lovføresegn føreskriv ei eller fleire løysingar, og det blir valt ei anna løysing som føresegna ikkje opnar for. At det blir valt andre løysingar enn dei som følgjer uttrykkeleg av lova, treng likevel ikkje å innebere at lova blir fråviken. Kvar einskild paragraf må tolkast med sikte på om paragrafen opnar for andre løysingar enn det den sjølv føreskriv. Utvalet har på side 338 i utgreiinga gitt fleire døme på kva som representerer ei fråviking, og kva som ikkje er det.

Departementet viser elles til drøftinga i punkt 4.3 ovanfor.

Til § 3 Ansvarsavgrensing o.a.

Paragraf 3 gir reglar om medlemmane sitt økonomiske ansvar for foretaksskyldnader og om vilkåra for å påleggje medlemmane innskotsplikt. Den svarer til utvalsforslaget § 3.

Første ledd slår fast at medlemmane ikkje heftar overfor kreditorane for foretaksskyldnadene. Dette inneber at kreditorane til foretaket berre kan søkje dekning i eigedelane til foretaket. Ansvarsavgrensinga er også tatt inn som ein del av legaldefinisjonen i § 1. Føresegna i § 3 første ledd svarer til § 1-2 første ledd i aksjelovene og skal tolkast på same måte.

Etter andre ledd første punktum har ikkje medlemmane plikt til å gjere innskot i foretaket, om ikkje den einskilde medlemmen har vedtatt dette skriftleg ved teikninga av medlemskap eller ved særskilt avtale. Føresegna inneheld eit særskilt vedtakingskrav for tilfelle der medlemmane skal skyte inn kapital i foretaket utover eventuelle andelsinnskot. Medlemskontingent blir i denne samanhengen ikkje rekna som «innskot». Skriftlegkravet må ein her som elles forstå slik at også bruk av elektronisk kommunikasjon er omfatta, jf. lovforslaget § 6.

Vedtakskravet inneber at det er nødvendig med ei særskilt vedtaking utover det at ein blir medlem av eit samvirkeforetak som i sine vedtekter har føresegner om finansieringsplikt o.a. Høgsterett har i ei sak om TINE Midt-Norge BA tatt stilling til kva som etter tvistemålslova § 452 skal til for at ein medlem av eit samvirkeforetak skal ha vedtatt valdgift, jf. Rt. 1999 s. 1532. Ifølgje dommen er det ikkje tilstrekkeleg at valdgiftsklausulen er tatt inn i vedtektene. Lovforslaget må tolkast på same måte i relasjon til klausular om innskotsplikt utover andelsinnskotet. Dei synspunkta som kjem fram i dommen, har også elles relevans for tolkinga av lovforslaget på dette punktet.

Føresegna føreset at ein skil mellom andelsinnskot og andre innskot. Det særlege vedtakskravet gjeld berre for dei sistnemnde. Karakteristisk for eit andelsinnskot er at det lyder på et bestemt beløp, at det skal betalast fullt ut i samband med innmeldinga, og at innskotet er eit vilkår for medlemskap. Eit andelsinnskot kan i prinsippet aukast i form av etterfølgjande innbetalingar frå medlemmen si side, men det er ikkje særleg vanleg. Andelsinnskota utgjer ein del av eigenkapitalen i samvirkeforetaket. Andre former for innskot er underlagt det særlege vedtakskravet i lovforslaget § 3. Det kan til dømes dreie seg om ei plikt til å dekke dei løpande utgiftene til foretaket, investeringsbehov o.a. Kausjon og andre former for trygdgiving til fordel for ein eller fleire av foretakskreditorane kan ikkje reknast som «innskot i foretaket». Utfrå allmenne avtalerettslege reglar må det truleg gjelde eit krav om særskilt vedtaking også i desse tilfella. Det er neppe tilstrekkeleg at slike skyldnader går fram av vedtektene til foretaket – dei må vedtakast av kvar einskild medlem.

Føresegna føreset også ei avgrensing mot medlemskontingent. Som nemnt blir medlemskontingent ikkje rekna som innskot. Grensa mellom «medlemskontingent» og andre økonomiske medlemsskyldnader må først og fremst trekkast utfrå kva som er karakteristisk for ein kontingent. Det typiske er at alle medlemmane har plikt til å betale denne, og at forfall skjer terminvis, oftast ein gong i året. Storleiken treng ikkje å vere den same for alle medlemmane. Omgrepet «medlemskontingent» er utdjupa i særmerknaden til § 10 nr. 5.

Etter andre ledd andre punktum må ei eventuell plikt til å gjere innskot vere avgrensa beløpsmessig eller på annan måte. Det kan ikkje fastsetjast at medlemmane skal ha ei uavgrensa innskotsplikt. Ei slik plikt ville ikkje vere i samsvar med ansvarsavgrensinga.

Ifølgje tredje ledd kan skjerpingar i plikta til å gjere innskot berre skje med samtykke frå den einskilde medlemmen eller ved vedtektsendring etter § 54 andre og tredje ledd. Føresegna gjeld alle former for innskot, medrekna andelsinnskot. Medlemskontingent blir heller ikkje i denne samanhengen rekna som innskot. I særmerknaden til § 10 er det gjort greie for det høvet årsmøtet har til å auke medlemskontingenten med simpelt fleirtal. Føresegna i tredje ledd er til liks med resten av paragrafen ufråvikeleg. Foretaka kan ikkje i vedtektene ta atterhald om rett til å auke innskotsplikta utan krav om samtykke frå den einskilde medlemmen eller vedtektsendring etter § 54 andre og tredje ledd.

Eit særleg spørsmål er om lova bør opne for såkalla ansvarsgjennombrot i samvirkeforhold, dvs. om kreditorane til foretaket i ekstraordinære tilfelle skal kunne gjere krava sine gjeldande overfor medlemmane på samvirkerettsleg grunnlag. Departementet har kome til at samvirkelova ikkje bør innehalde eigne reglar om ansvarsgjennombrot. Dette er løysinga også i aksjelovene. I Innst. O. nr. 80 (1996-97) s. 29 bad fleirtalet i Stortingets justiskomité om at Justisdepartementet gjennomfører ei brei vurdering av spørsmålet om aksjonæransvar/medverkaransvar i aksjeselskap. Justisdepartementet sende 6. desember 2004 på høyring ei utgreiing om medverkaransvar og identifikasjonsansvar av høgsterettsdommar dr. juris Magnus Aarbakke. Departementet har drøfta spørsmålet i Ot.prp. nr. 55 (2005–2006) Om lov om endringer i aksjelovgivningen kapittel 16 (s. 112–126). I proposisjonen var det ikkje gjort framlegg om ein regel om ansvarsgjennombrot, men departementet gjorde framlegg om ei viss endring og justering av erstatningsføresegna i aksjelova og allmennaksjelova § 17-1, m.a. ei ny medverkingsføresegn i andre ledd. Endringane er nyleg vedtatt av Odelstinget og Lagtinget, jf. Lagtingets vedtak 7. desember 2006.

Behovet for ein regel om ansvarsgjennombrot synest å vere mindre for samvirkeforetaka enn for aksjeselskapa, m.a. fordi ein enkeltaksjonær kan ha ein heilt annan innverknad over eit aksjeselskap enn det enkeltmedlemmar kan ha over eit samvirkeforetak, jf. punkt 5.3.5 ovanfor der departementet går inn for at lova ikkje skal gjelde for heileigde dottersamvirkeforetak. Når ein ikkje har ein lovregel om ansvarsgjennombrot for aksjeselskap, bør ein derfor heller ikkje ha det for samvirkeforetak. Justisdepartementet har på denne bakgrunn kome til at samvirkelova ikkje bør innehalde ein regel om ansvarsgjennombrot.

Til § 4 Føderativt samvirke

Paragrafen inneheld m.a. definisjonar av omgrepa føderativt samvirke, primærsamvirke og sekundærsamvirke, sjå dei prinsipielle drøftingane i kapittel 12. Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 4.

Første og andre ledd gir ein definisjon av føderativt samvirke, samtidig som omgrepa primærsamvirke og sekundærsamvirke blir definert. Eit sekundærsamvirke utgjer saman med to eller fleire primærsamvirke eit føderativt samvirke, jf. første ledd . Omgrepet føderativt samvirke blir brukt om sjølve foretaksgruppa, og ikkje om dei foretaka som inngår i denne. Karakteristisk for eit føderativt samvirke er at fleire samvirkeforetak er medlemmar i eit samvirkeforetak på høgare nivå.

Eit sekundærsamvirke ligg for det første føre dersom alle medlemmane i foretaket er samvirkeforetak, jf. andre ledd første punktum første alternativ . For det andre ligg det føre eit sekundærsamvirke dersom dei medlemmane som er samvirkeforetak, har avgjerande innverknad over foretaket, jf andre ledd første punktum andre alternativ . Eit sekundærsamvirke kan dermed i ein viss mon ha medlemmar som ikkje er samvirkeforetak, til dømes fysiske personar eller selskap. Føresetninga er at dei medlemmane som er samvirkeforetak, har avgjerande innverknad. Uttrykket «avgjerande innverknad» må her tolkast på same måte som i § 5 andre ledd, jf. nedanfor. For fysiske personar som er medlemmar av sekundærsamvirke, inneheld lovforslaget nokre særlege reglar, jf. § 14 tredje ledd fjerde punktum og § 22 andre ledd tredje punktum.

Omgrepet «sekundærsamvirke» blir i lovteks­ten ikkje berre brukt om samvirkeforetak på sekundærnivå. Det omfattar også det ein kan kalle tertiærsamvirke, kvartærsamvirke osv., dvs. samvirkeforetak på eit enda høgare nivå i organisasjonen. Sidan reglane i lovforslaget er dei same for alle samvirkeforetak på høgare nivå, er det i lovforslaget ikkje grunn til å bruke nemningane tertiærsamvirke og kvartærsamvirke osv. Sekundærsamvirke tener derfor som ei fellesnemning for alle samvirkeforetak på høgare nivå.

Med « primærsamvirke» meiner ein eitkvart samvirkeforetak som ikkje er eit sekundærsamvirke, jf. andre ledd andre punktum . Omgrepet er soleis negativt avgrensa mot sekundærsamvirke. I ein fleirledda struktur vil ein normalt berre finne primærsamvirke på grunnplanet. I prinsippet kan det likevel tenkjast primærsamvirke også på høgare nivå. Det kan til dømes vere eit samvirkeforetak der tre medlemmar er aksjeselskap og to er samvirkeforetak. Dersom dei to samvirkeforetaka ikkje har avgjerande innverknad, vil det felleseigde samvirkeforetaket vere eit primærsamvirke.

Lovforslaget inneheld ei rekke særreglar for føderative samvirke / sekundærsamvirke. Utvalet har gitt ei oversikt på side 299 i utgreiinga (punkt 29.2.3).

Eit sekundærsamvirke som er medlem i eit anna sekundærsamvirke, skal i rettsforholdet mellom desse reknast som eit primærsamvirke, jf. tredje ledd . Føresegna inneber at dei reglane som gjeld i forholdet mellom eit primærsamvirke og eit sekundærsamvirke, også gjeld i forholdet mellom sekundærsamvirke og tertiærsamvirke, tertiærsamvirke og kvartærsamvirke osv. Når lovteksten nyttar omgrepet sekundærsamvirke også om samvirkeforetak på eit enda høgare nivå, er det behov for å presisere at eit sekundærsamvirke skal reknast som primærsamvirke i relasjon til eit sekundærsamvirke som det er medlem i. Eitt og same foretak kan altså vere eit sekundærsamvirke i forhold til sine medlemmar, samtidig som det er eit primærsamvirke i forhold til det foretaket som det er medlem i. Dette kan illustrerast med eit døme:

Ein kan tenkje seg ein struktur med samvirkeforetak på tre nivå. Spørsmålet er korleis ein skal nytte reglane om stemmerett i lovforslaget § 38 på dei tre nivåa. Utgangspunktet er at kvar medlem har ei stemme, jf. § 38 første ledd. Vedtektene kan fastsetje at medlemmane kan ha fleire stemmer, dersom dei blir fordelt på medlemmane på grunnlag av deira omsetning med foretaket, jf. § 38 andre ledd første punktum. Dette gjeld for samvirkeforetak på alle nivå. I sekundærsamvirke kan det i tillegg vedtektsfestast at stemmene blir fordelt på grunnlag av medlemstala eller den geografiske tilhøyrsla til primærsamvirka, jf. § 38 andre ledd andre punktum. Etter ordlyden i § 38, isolert sett, kan denne fordelingsnorma ikkje nyttast i foretaket på tredje nivå; dette har ikkje primærsamvirke som medlemmar. Men føresegna i § 4 tredje ledd seier at samvirkeforetaka på andre nivå skal reknast som primærsamvirke i relasjon til foretaket på tredje nivå. Konkret inneber dette at samvirkeforetaket på tredje nivå kan vedtektsfeste at stemmene skal fordelast på medlemmane (foretaka på andre nivå) på grunnlag av deira medlemstal eller geografiske tilhøyrsle.

Til § 5 Konsern

Paragrafen legaldefinerer omgrepa «konsern», «morforetak» og «dotterforetak», sjå dei prinsipielle drøftingane i kapittel 12 ovanfor. Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 5. Den er utforma etter mønster av aksjelova § 1-3, men det er gjort enkelte tilpassingar og justeringar. Omgrepet «foretak» omfattar ikkje enkeltpersonsforetak, då det berre er juridiske personar som kan inngå i eit konsern.

Når det gjeld rettsverknadene av at det ligg føre eit samvirkekonsern, blir det vist til utgreiinga side 303 og 304 (punkt 29.3.3.4).

Eit morforetak utgjer saman med eitt eller fleire dotterforetak eit konsern, jf. første ledd . Lovforslaget føreset at morforetaket er eit samvirkeforetak. Tilsvarande løysingar er valt i konserndefinisjonane elles i selskapslovgivinga. Eit samvirkeforetak etter § 1 i lova kan ikkje vere dotterforetak, jf. tredje ledd andre punktum. Dotterforetaket kan til dømes vere aksjeselskap eller ansvarleg selskap. I praksis er det vanleg at dotterforetaka er organisert som aksjeselskap. Dotterforetaket kan vere utanlandsk. Morforetaket må derimot vere eit norsk samvirkeforetak.

Andre ledd første punktum slår fast at eit samvirkeforetak er eit morforetak dersom det på grunnlag av avtale eller vedtekter eller som eigar av aksjar eller andelar har «avgjerande innverknad» over eit anna foretak. Den avgjerande innverknaden må byggje på avtale, vedtekter eller eigarskap i foretaket. At innverknaden kan byggje på vedtekter, går ikkje klart fram av definisjonane i selskapslovgivinga. Departementet meiner at innverknad på grunnlag av vedtekter bør nemnast uttrykkeleg i lovteksten, fordi avtaleomgrepet kan verke for snevert. Konsernforhold basert på avtale kan knyte seg til både avtalar mellom deltakarane (til dømes aksjonæravtalar) og til avtalar med foretaket.

Andre ledd andre punktum nr. 1 og 2 nemner to former for innverknad som alltid skal reknast som «avgjerande innverknad». Dei typane av innverknad som er nemnde der (stemmefleirtal og kontroll over styresamansetjinga), er nok dei praktisk viktigaste. Føresegna i første punktum har likevel sjølvstendig relevans. Innverknad som ikkje oppfyller vilkåra i andre punktum, kan etter omstenda gi grunnlag for eit konsernforhold etter første punktum. Andre punktum kan her tene som målestokk for vurderinga etter første punktum. For at det skal liggje føre eit konsernforhold etter første punktum, må morforetaket ha det i si makt å kunne få gjennomslag i kontroversielle årsmøtesaker med stort oppmøte av eigarane. Det må også stillast krav om at den avgjerande innverknaden har ein viss permanens.

Ifølgje andre ledd andre punktum nr. 1 skal eit samvirkeforetak alltid reknast for å ha avgjerande innverknad dersom foretaket har så mange andelar i eit anna foretak at dei representerer fleirtalet av stemmene i det andre foretaket. Med fleirtal er meint meir enn 50 %. At morforetaket har kapitalfleirtal, er verken nødvendig eller tilstrekkeleg. Samvirkelovutvalet foreslo at stemmefleirtalet ikkje trengde å bygge på at morforetaket er eigar av selskapsandelar. Etter forslaget kunne til dømes fleirtalet byggje på ein stemmerettsavtale. Justisdepartementet kan ikkje sjå at det er tilstrekkeleg behov for å velje ei anna løysing her enn i aksjelova § 1-3 andre ledd andre punktum nr. 1. Forslaget frå utvalet er derfor ikkje følgt opp. Tilfelle der eit stemmefleirtal ikkje byggjer på eigarskap, må dermed vurderast etter andre ledd første punktum.

Etter andre ledd andre punktum nr. 2 ligg det føre eit morforetak også dersom foretaket har rett til å velje eller avsetje eit fleirtal av medlemmane i styret til det andre foretaket. Føresegna har sjølvstendig relevans i tilfelle der morforetaket på grunnlag av vedtekter eller avtale er sikra avgjerande innverknad på val eller avsetjing av styret, utan å ha avgjerande innverknad elles. I ordet «rett» ligg at foretaket må ha eit rettskrav på å kunne velje eller avsetje styremedlemmane. Med «fleirtal» er meint meir enn halvparten av styremedlemmane.

Tredje ledd første punktum slår fast at eit foretak som står i forhold som nemnt i andre ledd til eit morforetak, er eit dotterforetak. Andre punktum fastset at eit samvirkeforetak etter § 1 i lova her ikkje kan vere dotterforetak. Departementet viser til drøftinga i punkt 5.3.5 og 12.3 ovanfor. Formuleringa «samvirkeforetak etter § 1 i lova her» inneber ei avgrensing i forhold til heileigde dottersamvirkeforetak etter lov 12. desember 2004 nr. 109. Slike foretak kan derfor vere dotterforetak til eit samvirkeforetak og inngå i eit samvirkekonsern.

Fjerde ledd gir reglar om korleis ein skal fastsetje stemmerettar og rettar til å velje eller avsetje styremedlemmar, når det skal takast stilling til om det ligg føre eit morforetak etter andre ledd. Ein skal då ikkje berre rekne med rettane til morforetaket. Det skal også takast omsyn til rettane til andre dotterforetak, anten åleine eller saman med rettane til morforetaket, jf. første punktum . Etter andre punktum skal ein også rekne med rettar som tilhøyrer nokon som handlar i eige namn, men for rekninga til morforetaket eller dotterforetaket.

Til § 6 Elektronisk kommunikasjon

Paragrafen regulerer høvet til å bruke elektronisk kommunikasjon mellom foretaket og medlemmane. Den er utforma etter mønster av aksjelova § 18-5 og svarer til utvalsforslaget § 6.

Første ledd har føresegner om bruk av elektronisk kommunikasjon ved varsel og meldingar m.m. frå foretaket til medlemmane. Bruk av elektronisk kommunikasjon ved varsel og meldingar m.m. frå medlemmane til foretaket er regulert i andre ledd . Når det gjeld varsel og meldingar m.m. som fell utanfor verkeområdet for § 6, er det ikkje meininga at § 6 skal tolkast antitetisk. Om det i slike tilfelle kan nyttast elektronisk kommunikasjon, må byggje på ei konkret tolking av dei aktuelle lovføresegnene. Departementet nemner særskilt at stiftingsdokument, årsmøteprotokoll og styreprotokoll ikkje kan vere i berre elektronisk form, dvs. at det må finnast ein papirbasert original av desse dokumenta.

Det nærmare innhaldet i føresegna er presisert i Ot.prp. nr. 108 (2000–2001) punkt 3.11.1 (s. 56 til 67).

Til § 7 Fastsetjing av fristar

Lovforslaget inneheld ei rekke føresegner om fristar. Det er derfor nødvendig med ein paragraf som seier korleis desse fristane skal fastsetjast. Føresenga er her utforma etter mønster av aksjelova § 18-4 som i sin tur byggjer på domstollova § 148 første og andre ledd og § 149 første ledd. Sidan lovforslaget ikkje inneheld fristar som er fastsett i dagar, er første ledd frå desse lovstadene ikkje tatt med, slik også i utvalsforslaget § 7.

Paragrafen regulerer ikkje spørsmålet om kva som utløyser og avbryt ein frist. Dette må avgjerast utfrå ei tolking av kvar einskild føresegn.

Etter første ledd skal ein ved fastsetjinga av fristar som er rekna i veker, månader eller år, ta utgangspunkt i den dag den fristutløysande hend­inga inntraff. Fristen endar på den dag i den siste veka eller den siste månaden som etter sitt namn eller tal svarer til den dagen då fristen byrja å løpe. Ein frist på tre månader som startar 5. mars, vil til dømes ende 5. juni, jf. første punktum . Har ikkje månaden det talet som svarer til den dagen då fristen startar, endar fristen på den siste dagen i månaden. Ein frist på ein månad som startar 31. august, ender til dømes den 30. september, jf. andre punktum .

Endar ein handlingsfrist på ein laurdag, heilagdag eller dag som etter lovgivinga er likestilt med heilagdag, blir fristen forlenga til nærmaste påfølgjande vyrkedag, jf. andre ledd . Med «heilagdag» er meint søndagar, nyttårsdag, skjærtorsdag, langfredag, første og andre påskedag, Kristi Himmelfartsdag, første og andre pinsedag og første og andre juledag, sjå lov 24. februar 1995 nr. 12 om helligdager og helligdagsfred § 2. Om ein frist går ut på julaftan, og julaftan ikkje er ein laurdag eller ein søndag, blir fristen dermed ikkje forlenga etter andre ledd. «Likestilt med heilagdag» er 1. og 17. mai, sjå lov 26. april 1947 om 1. og 17. mai som høgtidsdager.

Kapittel 2 Stifting av samvirkeforetak

Til § 8 Stifting av foretaket

Prinsipielle spørsmål om stifting av samvirkeforetak er drøfta i kapittel 6 ovanfor. Paragrafen svarer til utvalsforslaget §§ 8 og 12. Endringa i forhold til utvalsforslaget er av lovteknisk art.

Etter første ledd første punktum må eit samvirkeforetak ha minst to stiftarar. Føresegna gjeld utan unntak for foretak som fell inn under legaldefinisjonen av samvirkeforetak i § 1. Ifølgje lov 12. desember 2003 nr. 109 om heleide dattersamvirkeforetak kan departementet godkjenne at eit samvirkeforetak skal vere heileigd av ei anna samanslutning. Dei heileigde dottersamvirkeforetaka utgjer ei eiga organisasjonsform, som fell utanfor lovforslaget her, jf. § 1 fjerde ledd nr. 6. Sjå nærmare om heil­eigde dottersamvirkeforetak i punkt 5.3.5 og punkt 12.3 ovanfor.

Foretaket må alltid ha minst to medlemmar, jf. første ledd første punktum. Blir det færre medlemmar, skal foretaket oppløysast, jf. første ledd andre punktum . Årsmøtet skal i så fall treffe avgjerd om oppløysing, jf. forslaget § 127 andre ledd. Dersom årsmøtet ikkje treff slikt vedtak, skal tingretten treffe orskurd om oppløysing etter forslaget § 141 første ledd nr. 1.

Andre ledd første punktum presiserer at stiftarane kan vere fysiske eller juridiske personar. Omgrepet «juridiske personar» omfattar både private og offentlege rettssubjekt. Etter forslaget er det ingenting i vegen for at eit samvirkeforetak kan ha berre kommunar eller andre offentlege organ som medlemmar. Det er heller ingenting i vegen for at eitt og same foretak har både fysiske og juridiske personar i medlemskrinsen.

Umyndige kan ikkje vere stiftarar, jf. andre ledd andre punktum. Utvalet foreslo ikkje noko tilsvarande føresegn. Føresegna, som trer i staden for dei allmenne reglane i verjemålslova, inneber at personar under 18 år og umyndiggjorte ikkje kan vere stiftarar. Foretaksregisteret har ikkje noko allmenn plikt til å undersøkje om kvar einskild stiftar er myndig. Departementet viser elles til punkt 6.3 ovanfor. Av konkurslova § 142 femte ledd følgjer at heller ikkje den som er i konkurskarantene, kan vere stiftar.

Tredje ledd første punktum fastset framgangsmåten for stifting av foretaket. Stiftarane skal datere og skrive under eit stiftingsdokument. Dersom ikkje alle stiftarane skriv under same dag, må kvar einskild stiftar datere si underskrift. Med stiftingsdokument er meint dokument som nemnt i § 9. Stiftingsdokumentet skal vere eit papirdokument, noko som inneber at elektronisk signatur ikkje kan nyttast, sjå nærmare i Ot.prp. nr. 108 (2000–2001) Om lov om endringer i diverse lover for å fjerne hindringer for elektronisk kommunikasjon s. 63 flg. (punkt 3.11.1.5).

Tredje ledd andre punktum fastset når medlemskapane er teikna og foretaket stifta. Føresegna svarer til § 12 i forslaget frå Samvirkelovutvalet. Medlemskapane er teikna og foretaket er stifta når alle stiftarane har skrive under stiftingsdokumentet. Dersom stiftarane skriv under til ulik tid, er datoen for den siste underskrifta stiftingsdato for foretaket.

Stiftarane kan inngå ein munnleg avtale om å stifte foretaket. Denne avtalen vil ikkje medføre at foretaket er oppretta. Foretaket er først stifta når stiftingsdokumentet er underteikna av alle stiftarane. Ein munnleg avtale som nemnt inneber at partane er forplikta til å opprette eit stiftingsdokument, og partane kan i prinsippet dømmast til dette.

Brønnøysundregistra har foreslått at paragrafen bør innehalde ei eiga føresegn om at ingen kan vere stiftar utan å bli medlem. Departementet meiner at det ikkje er tilstrekkeleg behov for å presisere dette i lovteksten. Det følgjer av § 8 andre ledd andre punktum at stiftarane ved å underteikne stiftingsdokumentet ikkje berre stiftar foretaket, men også teiknar medlemskap i foretaket. I dette ligg at ingen kan vere stiftar utan å bli medlem.

Til § 9 Krav til innhaldet i stiftingsdokumentet

Paragrafen svarer til § 9 i utvalsforslaget.

Første ledd seier at stiftingsdokumentet skal innehalde vedtekter for foretaket. Minstekrava til vedtektene er fastsett i § 10.

Etter andre ledd skal stiftingsdokumentet opplyse om identiteten til stiftarane og styremedlemmane. Kravet om opplysingar om den første revisoren for foretaket etter utvalsforslaget andre ledd nr. 3 er ikkje med i lovforslaget, sidan reglane om når revisjonsplikta inntrer, inneber at det ikkje vil vere krav om revisor det første rekneskapsåret, jf. revisorlova § 2-1. Styret konstituerer seg sjølv etter forslaget § 64 andre ledd. Det er derfor ikkje naudsynt at stiftingsdokumentet fastset kven som skal vere styreleiar, men forslaget er ikkje til hinder for at dette kan skje.

Stiftarane har inga lovfastsett plikt til å yte innskot. Foretaket kan dermed i prinsippet vere fullt ut framandkapitalfinansiert frå stiftinga, dersom det samla kapitalgrunnlaget er forsvarleg etter forslaget § 25. Men dersom ein eller fleire av stiftarane skal yte innskot, stiller tredje ledd visse tilleggskrav til innhaldet i stiftingsdokumentet. Formålet med regelen er dels å medverke til at stiftarane tek stilling til hovudspørsmåla knytt til innskotsplikt. Dels er formålet å vareta omsynet til kreditorane, som ved å studere stiftingsdokumentet skal kunne skaffe seg nærmare informasjon om ei eventuell innskotsplikt.

For det første skal stiftingsdokumentet opplyse om det beløpet som kvar stiftar skal betale, jf. tredje ledd første punktum nr. 1 . Storleiken, arten og forfallstidspunktet for innskotsskyldnadene kan differensierast og treng såleis ikkje vere lik for alle stiftarane.

For det andre følgjer det av tredje ledd første punktum nr. 2 at stiftingsdokumentet skal opplyse om «summen av innskotsskyldnadene til stiftar­ane». Dette vil vere summen av dei beløpa som er nemnde i tredje ledd nr. 1. Formålet med føresegna er at det skal gå klart fram av stiftingsdokumentet kor stor den samla innskotskapitalen er på stiftingstidspunktet. Norges Skogeierforbund har foreslått at føresegna blir fjerna, fordi forbundet finn den lite tenleg i lys av prinsippet om vekslande medlemstal og høvet til å gjere tingsinnskot. Departementet kan ikkje sjå at prinsippet om vekslande medlemstal eller høvet til å gjere tingsinnskot talar for å fjerne føresegna. At foretaket kan få fleire medlemmar etter stiftinga, vedkjem ikkje den plikta stiftarane har til å gjere innskot. Om innskota skal gjerast opp i pengar eller i andre eigedelar, vedkjem ikkje storleiken på innskotsskyldnadene.

For det tredje skal stiftingsdokumentet fastsetje «tidspunktet for oppgjer av innskotsskyldnadene», jf. tredje ledd første punktum nr. 3 . Ordet «tidspunktet» siktar til forfallstidspunktet. Forfall må seinast setjast til det tidspunktet foretaket blir meldt til Foretaksregisteret, jf. § 12 andre ledd. I tillegg til opplysing om forfallstidspunktet kan stiftingsdokumentet også opplyse om frigjeringstidspunktet, dvs. det tidspunktet lovleg betaling tidlegast kan skje. Det er likevel ikkje noko krav om at stiftingsdokumentet inneheld opplysing om frigjeringstidspunktet.

Dersom ein eller fleire stiftarar skal gjere opp innskotsplikta med anna enn pengar, skal stiftingsdokumentet også opplyse om kva eigedelar det gjeld, namnet og adressa til innskytaren og kva vilkår som skal gjelde, jf. tredje ledd andre punktum . Føresegna i andre punktum er endra noko i forhold til framlegget frå utvalet. Etter departementet sitt syn er det ikkje tilstrekkeleg at stiftingsdokumentet inneheld opplysing om at ein eller fleire stiftarar skal gjere tingsinnskot. Både av omsyn til stiftarane og kreditorane er det viktig at stiftingsdokumentet også identifiserer eigedelane og innskytarane, og dei vilkåra som gjeld for innskota. Føresegna svarer til § 2-4 første ledd nr. 1 andre punktum i aksjelova og allmennaksjelova. I uttrykket «kva eigedelar det gjeld» ligg det eit krav om tilfredsstillande identifisering av innskotsobjekta. Skal til dømes ein fast eigedom skytast inn, må identifikasjonen skje ved å vise til kommune, gards- og bruksnummer. Reglane i § 9 tredje ledd må elles sjåast i samanheng med plikta til å utarbeide opningsbalanse etter § 11, jf. nedanfor.

Forslaget § 9 inneheld minstekrava til stiftingsdokumentet. Stiftarane kan også ta inn andre føresegner i dokumentet. Døme på dette kan vere at foretaket skal dekkje stiftingsutgiftene, at foretaket skal slutte visse avtalar (til dømes at stiftarane skal ha einerett på leveransar av visse varer eller tenester til foretaket), eller at stiftarane skal ha særskilte rettar, til dømes rett til tilsetjing i foretaket. Slike stiftingsføresetnader bind foretaket så langt dei er gyldige etter allmenne avtalerettslege reglar og ikkje er i strid med lova, til dømes kravet om forsvarleg eigenkapital etter forslaget § 25.

I fjerde ledd er det fastsett at departementet kan utarbeide standard stiftingsdokument. Aksjelova har ei tilsvarande føresegn i § 2-3 andre ledd.

Til § 10 Vedtekter for samvirkeforetak

Paragrafen fastset minstekrava til vedtektene. Vedtektene skal vere ein del av stiftingsdokumentet, jf. § 9 første ledd.

Forslaget §  10 nr. 1 til 3 svarer til aksjelova § 2-2 første ledd nr. 1 til 3 og allmennaksjelova § 2-2 første ledd nr. 2 til 4. Føresegna i § 10 nr. 3 er drøfta i punkt 6.3 ovanfor.

Ordet «andelsinnskot» i §  10 nr. 4 siktar til det beløpet ein som søkjer medlemskap, må betale som vilkår for å bli medlem, jf. også § 14 første ledd tredje punktum. Den vedtektsfastsette storleiken på andelsinnskota kan differensierast, dersom det ligg føre sakleg grunn for det etter § 14. Eit døme kan vere at innmelding før eit visst tidspunkt medfører ei anna innskotsplikt enn innmelding etter dette tidspunktet. Når det gjeld spørsmålet om andelsinnskota skal forrentast, følgjer det av § 30 første ledd andre punktum at renta ikkje kan setjast høgare enn tre prosentpoeng over renta på statsobligasjonar med fem års løpetid.

Føresegna i § 10 nr. 4 stiller krav om at vedtektene skal opplyse om andelsinnskota skal forrentast. Det er ikkje krav om at vedtektene fastset ein maksimalrentesats. Samtidig er det ingenting i vegen for at vedtektene inneheld ein slik sats, så lenge den ligg innanfor det som er tillate etter § 30 første ledd andre punktum. Vedtektene skal innehalde informasjon om forrenting og utbetaling av andelsinnskot uavhengig av om innskota skal eller ikkje skal forrentast eller betalast tilbake ved utmelding, jf. formuleringa «om dei skal».

Det er etter lovforslaget ingen nødvendig samanheng mellom innskotsplikta etter stiftingsdokumentet og ei eventuell vedtektsfesta plikt til å gjere andelsinnskot som vilkår for å bli medlem. Stiftarane kan til dømes ha ei innskotsplikt, medan dei andre medlemmane ikkje skal ha det. Innskota til stiftarane kan med omsyn til storleik, objekt, forrenting etc. skilje seg frå dei andelsinnskota som nye medlemmar må betale. Etter § 10 nr. 4 skal vedtektene innehalde informasjon om eventuelle andelsinnskot. Vedtektene skal derimot ikkje innehalde informasjon om ei eventuell innskotsplikt etter stiftingsdokumentet. Eit utgangspunkt ved tolkinga av dei andre føresegnene i lovforslaget vil vere at føresegnene om andelsinnskot skal gjelde tilsvarande for innskota til stiftarane. Dette gjeld til dømes § 22 tredje ledd om tilbakebetaling ved utmelding, § 24 første ledd om tilbakebetaling ved mishald frå samvirkeforetaket si side, § 27 andre ledd jf. § 30 om at årsoverskotet kan nyttast til forrenting av innskot, og § 135 tredje ledd om tilbakebetaling av innskotet ved oppløysing. Også ved tolkinga av vedtektene kan eit utgangspunkt vere at føresegnene om andelsinnskot skal gjelde tilsvarande for innskot som stiftarane har gjort i samband med stiftinga. Det er likevel ikkje noko til hinder for at det i vedtektene blir fastsett ulike reglar for dei to innskotstypane, så lenge vedtektsføresegnene ikkje er i strid med lova.

Ei eventuell plikt til å betale medlemskontingent må gå fram av vedtektene, jf. §  10 nr. 5 . Årsmøtet kan med simpelt fleirtal fastsetje storleiken på kontingenten. Grensa mellom «medlemskontingent» og andre rettsforhold mellom foretaket og medlemmane må trekkjast etter det som er karakteristisk for ein «medlemskontingent». Det typiske er at alle medlemmane har plikt til å betale den, og at forfall skjer terminvis, oftast ein gong i året. Storleiken treng ikkje å vere den same for alle medlemmane. Kontingenten kan til dømes differensierast etter storleiken på omsetninga mellom foretaket og kvar einskild medlem. Likskapsprinsippet i § 17 vil likevel sete grenser for i kva grad slik differensiering kan skje. I omgrepet «medlemskontingent» ligg ei avgrensing i kor store skyldnader årsmøtet med simpelt fleirtal kan påleggje medlemmane. I denne vurderinga må det m.a. takast omsyn til det nivået kontingenten tidligare har lege på, og om det er saklege omsyn som tilseier ei oppjustering (til dømes fall i pengeverdien). Årsmøtet skal ikkje kunne omgå føresegna i § 3 tredje ledd om skjerpingar i plikta til å gjere innskot ved å kalle innskota for «medlemskontingent».

Ifølgje §  10 nr. 6 skal vedtektene innehalde føresegner om korleis årsoverskotet skal kunne nyttast. Etter forslaget frå Samvirkelovutvalet skulle vedtektene berre opplyse om foretaket skulle ha høve til å foreta etterbetaling, men departementet meiner at medlemmane i samband med stiftinga også bør ta stilling til om årsoverskotet skal kunne fordelast på andre tillatne måtar, jf. punkt 6.3 ovanfor. Det er i § 26 gitt ei oversikt over forskjellige former for bruk av årsoverskotet. Det er ikkje noko i vegen for at det i vedtektene blir fastsett at årsoverskotet skal kunne nyttast på alle dei måtane som er skissert i § 26 første ledd.

Vedtektene skal innehalde opplysingar om talet på eller det lågaste eller høgaste talet på styremedlemmar, jf. §  10 nr. 7 . Føresegna svarer til aksjelova § 2-2 første ledd nr. 6 og allmennaksjelova § 2-2 første ledd nr. 8.

Ifølgje §  10 nr. 8 skal vedtektene opplyse om kva saker som skal behandlast på det ordinære årsmøtet. Føresegna svarer til aksjelova § 2-2 første ledd nr. 8 og allmennaksjelova § 2-2 første ledd nr. 10. I forslaget § 41 andre ledd er det fastsett kva saker som skal behandlast på det ordinære årsmøtet. Vilkåret i § 10 nr. 8 må reknast som oppfylt dersom vedtektene har ei føresegn som svarer til § 41 andre ledd andre eller tredje punktum. Dersom det ordinære årsmøtet skal behandle andre saker enn det som følgjer av § 41 andre ledd andre og tredje punktum, må dette gå fram av lova eller vedtektene, jf. § 41 andre ledd første punktum.

Vedtektene skal fastsetje korleis ei eventuell nettoformue skal fordelast ved oppløysing, jf. §  10 nr. 9 . Vedtektene må her vere i samsvar med kapittel 10 i forslaget, sjå særleg § 135. Skal medlemmane ha krav på ein andel av likvidasjonsoverskotet, må dette følgje av vedtektene, jf. forslaget § 135 femte ledd. Skal vedtektsføresegna om fordeling av likvidasjonsoverskot endrast slik at medlemmane får ein større tilgang på nettoformuen, krev dette eit særleg kvalifisert fleirtall, ei særleg prosedyre og ei godkjenning frå Stiftelsestilsynet, jf. § 135 sjette ledd. Dersom ein fusjon, ein fisjon eller ei omdanning fører til at medlemmane får ein større tilgang på nettoformuen ved oppløysing enn det som følgjer av vedtektene, gjeld det same, sjå § 103 andre ledd, § 120 andre ledd og § 146 andre ledd. Vedtektsføresegna om fordelinga av nettoformuen er derfor ei svært sentral føresegn, og det er viktig at stiftarane tenkjer grundig gjennom kva slags løysing dei ønskjer på dette punktet.

Til § 11 Opningsbalanse

Paragrafen gir reglar om opningsbalanse og svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 11.

Skal stiftarane berre skyte inn pengar, er det etter forslaget ikkje plikt til å utarbeide opningsbalanse. Det same gjeld dersom foretaket er fullt ut framandkapitalfinansiert frå stiftinga.

Dersom minst ein av stiftarane skal gjere opp ein eventuell innskotsskyldnad med anna enn pengar, skal stiftarane setje opp, datere og skrive under ein opningsbalanse for foretaket, jf. første ledd første punktum . Stiftarane er ansvarlege for innhaldet i opningsbalansen, sjølv om dei overlet til andre å setje den opp. Det er ikkje krav om revisorstadfesting, sjå om dette i punkt 6.3 ovanfor. Opningsbalansen skal vere i samsvar med reglane i rekneskapslova. Tilleggsopplysingane i notane til opningsbalansen skal omfatte ei skildring av kvart innskot, opplysing om dei prinsippa som er følgt ved verdsetjinga, og ei fråsegn om at dei eigedelane foretaket skal overta, har ein verdi som minst svarer til innskotsskyldnaden.

Samvirkelovutvalet hadde foreslått ei føresegn om at krav på innskot frå stiftarane i opningsbalansen skal førast som eigedelar for stiftarane. Departementet kan ikkje sjå at det er behov for ei slik føresegn, sidan opningsbalansen skal utarbeidast i samsvar med reglane i rekneskapslova.

Innskot med anna enn pengar skal vurderast til verkeleg verdi på dagen for opningsbalansen, dersom det ikkje følgjer av reglane i rekneskapslova at innskotet skal vidareførast til balanseførte verdiar, jf. første ledd andre punktum . Føresegna, som ikkje var med i lovforslaget frå utvalet, svarer til § 2-7 tredje punktum i aksjelova og allmennaksjelova. At eigedelane skal vurderast til verkeleg verdi, inneber ei tilvising til omgrepet verkeleg verdi slik dette er nytta i rekneskapslova. Unntaksregelen om balanseførte verdiar gjeld i tilfelle der innskotet er ei eksisterande verksemd som etter reglane i rekneskapslova skal behandlast etter kontinuitetsprinsippet. Føresegna inneber at den verdien ein eigedel har ifølgje balansen til det foretaket den er tatt utfrå, også skal nyttast i balansen til det foretaket den blir skoten inn i.

Opningsbalansen skal tidlegast vere datert fire veker før stiftinga, jf. andre ledd første punktum . Føresegna sikrar at verdsetjinga ikkje er for gammal ved stiftinga, ettersom tidspunktet for opningsbalansen er avgjerande for verdsetjinga av tingsinnskota, jf. første ledd andre punktum.

Opningsbalansen skal leggjast ved stiftingsdokumentet, jf. andre ledd andre punktum. Den skal også leggjast ved førstegangsmeldinga til Foretaksregisteret, jf. forslaget til endring i foretaksregisterlova § 4-4 bokstav e i lovforslaget § 164 nr. 21.

Departementet viser elles til punkt 6.3 ovanfor.

Til § 12 Melding av samvirkeforetaket til Foretaksregisteret

Paragrafen svarer til § 13 i utvalsforslaget.

Første ledd seier at foretaket skal meldast til Foretaksregisteret innan tre månader etter at stiftingsdokumentet er underskrive, jf. foretaksregisterlova § 4-1 første ledd. Meldingsfristen har utgangspunkt i underteikninga av stiftingsdokumentet, jf. merknaden til § 8 tredje ledd andre punktum ovanfor. Føresegna i § 12 første ledd svarer til § 2-18 første ledd i aksjelova og allmennaksjelova.

Andre ledd første punktum stiller krav om at ein eventuell innskotskapital frå stiftarane skal vere fullt innbetalt før foretaket blir meldt til Foretaksregisteret. Føresegna svarer til § 2-18 andre ledd første punktum i aksjelova og allmennaksjelova.

I meldinga til Foretaksregisteret skal det opplysast om at foretaket har mottatt eventuelle innskot, jf. andre ledd andre punktum. Dette omfattar både kontantinnskot og tingsinnskot.

Føresegna om revisorstadfesting i andre ledd tredje punktum svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 2-18 andre ledd tredje og fjerde punktum, med den forskjell at det berre blir stilt krav om revisorstadfesting dersom minst ein av stiftarane skal gjere opp innskotsskyldnaden med anna enn pengar. Kravet om revisorstadfesting gjeld uavhengig av om foretaket har revisjonsplikt etter revisorlova. Utvalet hadde foreslått at kravet berre skulle gjelde for foretak som etter revisorlova har plikt til å ha revisor. Departementet viser til drøftinga i punkt 6.3 ovanfor.

Som ledd i forenkling og for å redusere kostnadene ved stifting, er det foreslått at ein finansinstitusjon kan gi stadfesting dersom innskota utelukkande er gjort opp i pengar, jf. andre ledd fjerde punktum . Dette er eit alternativ til at revisor gir stadfesting. Omgrepet «finansinstitusjon» må ein forstå på same måte som i lov 10. juni 1988 nr. 40 om finansieringsvirksomhet og finansinstitusjoner § 1-3. Stiftingsdokumentet skal leggjast ved registreringsmeldinga, jf. foretaksregisterlova § 4-4 første ledd bokstav a slik denne vil lyde etter dei foreslåtte endringane i foretaksregisterlova (lovforslaget § 164 nr. 21). Dersom det av stiftingsdokumentet går fram at stiftarane har innskotsplikt, må Foretaksregisteret kontrollere at det er gitt stadfesting etter forslaget § 12 andre ledd. I desse tilfella skal revisorstadfestinga følgje som vedlegg til registermeldinga, jf. forslaget til endring i foretaksregisterlova § 4-4 bokstav e første punktum.

Tredje ledd regulerer verknaden av at foretaket ikkje er meldt til Foretaksregisteret innan fristen i første ledd. Føresegnene svarer til § 2-18 tredje ledd aksjelova og allmennaksjelova.

Til § 13 Verknader av registreringa

Føresegna regulerer frå kva tidspunkt foretaket kan seiast å ha rettsevne i privatrettsleg meining. Den er innhaldsmessig identisk med § 14 i lovforslaget frå utvalet. Føresegna er utforma etter mønster av § 2-20 i aksjelova og allmennaksjelova.

Kapittel 3 Medlemskap i samvirkeforetak

Til § 14 Innmelding

Paragrafen gjeld innmelding i samvirkeforetak, sjå punkt 7.1.1, 7.2.1 og 7.3.1 ovanfor. Paragrafen svarer til § 15 i utvalsforslaget.

Første ledd slår fast samvirkeprinsippet om ope medlemskap. Prinsippet er også lovfesta i bustadbyggjelagslova § 4-1 første ledd.

Første ledd første punktum føreskriv at alle som kan få sine økonomiske interesser varetatt av eit samvirkeforetak, har rett til medlemskap. Dette inneber at både fysiske og juridiske personar kan bli medlemmar av eit samvirkeforetak, jf. også lovforslaget § 8 andre ledd første punktum. Dei juridiske personane kan vere anten private eller offentlege rettssubjekt. Lovforslaget er til dømes ikkje til hinder for at ein kommune kan vere medlem i eit samvirkeforetak.

Etter første ledd andre punktum kan medlemskap berre nektast dersom det er «sakleg grunn» for det. Om ein nektingsgrunn er sakleg, må vurderast på grunnlag av m.a. prinsippet om ope medlemskap, formålet til foretaket, foretaket sin praksis og bransjepraksis, jf. utgreiinga s. 256–258, som er sitert i punkt 7.1.1 ovanfor.

Første ledd tredje punktum opnar for at vedtektene kan innehalde vilkår for å bli og for å vere medlem «så langt det er sakleg grunn for det». Kravet til sakleg grunn har som utgangspunkt same innhald her som i andre punktum. Som utvalet har peikt på, kan det likevel tenkjast at ei vedtektsregulering av nektingsgrunnar kan få innverknad på bruken av saklegstandarden i einskildtilfelle, jf. s. 258 første spalte i utgreiinga (punkt 25.2.1). Det kan derfor ikkje utelukkast at ein i eit konkret tilfelle må akseptere ein nektingsgrunn som ein ikkje ville ha rekna for sakleg dersom den ikkje hadde vore tatt inn i vedtektene til foretaket. Kvart einskild foretak må ta stilling til om vedtektene skal innehalde vilkår for å bli medlem. Det kan til dømes vere tale om plikt til å yte andelsinnskot eller plikt til å omsette med foretaket. Dersom vedtektene ikkje fastset vilkår for å bli eller for å vere medlem, må spørsmålet om medlemskap løysast på grunnlag av reglane i § 14 første ledd første og andre punktum.

Vedtektene kan fastsetje bindingstider som vilkår for å bli medlem, til dømes at utmelding først kan skje etter ei viss tid. Slike skrankar i utmeldingsadgangen kan berre fastsetjast dersom det ligg føre tungtvegande, saklege grunnar, jf. lovforslaget § 22 andre ledd fjerde punktum. I desse tilfella er det såleis ikkje tilstrekkeleg at det ligg føre ein sakleg grunn for utmeldingsskranken. Det er i tillegg eit vilkår at grunnen er tungtvegande, jf. nærmare i særmerknaden til § 22 andre ledd fjerde punktum. Utmeldingsfristar som nemnde i § 22 andre ledd første til tredje punktum, kan derimot fastsetjast sjølv om det ikkje ligg føre ein sakleg grunn for det. Dette er eit unntak frå hovudregelen i § 14 første ledd andre punktum. Dersom den som søkjer medlemskap ikkje aksepterer ei bindingstid eller ein utmeldingsfrist som er i samsvar med lova, vil dette vere sakleg grunn til å nekte medlemskap.

Vedtektsfastsette vilkår for medlemskap må ikkje berre vere saklege når dei blir gitt, men også når dei seinare blir praktisert i konkrete tilfelle. Det kan tenkjast at forholda har endra seg etter at vedtektene vart gitt, slik at det ikkje lenger er sakleg å nekte medlemskap på grunnlag av vedtektene. Ein kan til dømes tenkje seg at det skjer endringar i konkurranselovgivinga som gjer at foretaka ikkje lenger kan operere med visse typar vilkår for medlemskap.

Lova likestiller vedtektsfastsette vilkår for å bli medlem og for å vere medlem. Eit vilkår som ikkje lovleg kan stillast som føresetnad for å bli medlem, kan heller ikkje stillast som føresetnad for å vere medlem. Dersom vedtektene set vilkår for å bli medlem, men ikkje seier noko om vilkår for å vere medlem, er det eit tolkingsspørsmål om vilkåret også gjeld for å vere medlem, og vice versa. Det er her ein presumsjon for at vilkåret gjeld i begge relasjonar. Dersom eit advokatsamvirke krev advokatløyve for innmelding, men vedtektene ikkje seier noko om verknadene av at ein medlem taper løyvet, må vedtektene som utgangspunkt tolkast slik at tapet av løyvet også medfører tap av retten til å vere medlem. Men den konkrete tolkinga kan i slike og andre tilfelle leie til at eit vilkår berre gjeld for retten til å bli medlem.

Vilkår for å bli og for å vere medlem kan ha form av personklausular, dvs. at personane må ha visse eigenskapar for å bli medlemmar. Det kan til dømes vere krav om utdanning, yrke eller yrkeserfaring, eller krav om geografisk tilhøyrsle. Vidare kan det vere krav om at medlemmane skal vere organiserte på ein bestemt måte. Vedtektene i eit interkommunalt reingjeringsbyrå kan til dømes fastsetje at berre kommunar kan takast opp som medlemmar, på same måte som eit sekundærsamvirke kan stille krav om at medlemmane må vere samvirkeforetak med eit bestemt formål. Tilsvarande kan eit fiskesalslag som har ei ordning med indirekte medlemskap gjennom faglag o.a., nekte fiskarar direkte medlemskap i laget, jf. lov 14. desember 1951 nr. 14 om omsetning av råfisk § 3 første ledd.

Det kan også stillast krav om at den som søkjer medlemskap, tek på seg skyldnader overfor foretaket. Det kan til dømes vere ei plikt til å gjere andelsinnskot eller ei plikt til å omsetje med foretaket. Føresetnaden vil i alle tilfelle vere at vilkåra for medlemskap er saklege. Lovforslaget inneber her ei vidareføring av gjeldande rett, jf. utgreiinga s. 186 (punkt 15.3.3).

I vedtektene kan det ikkje setjast vilkår for å bli eller vere medlem som tek omsyn til truvedkjenning, hudfarge, språkkunnskapar, nasjonalt eller etnisk opphav eller homofil legning, leveform eller orientering. Slike vilkår vil ikkje vere saklege etter lova, jf. også reguleringa i bustadbyggjelagslova § 1-4. Andre former for diskriminering basert på eigenskapar som ein person ikkje kan noko for, må som utgangspunkt vurderast på same måte. Det kan til dømes vere tale om diskriminering på grunnlag av kjønn, funksjonshemming eller politiske sympatiar.

Andre ledd første punktum fastset at innmelding må skje ved søknad til foretaket. Utgangspunktet i andre punktum er at styret skal avgjere søknader om medlemskap. Etter tredje punktum kan styret delegere sin avgjerdskompetanse til einskilde styremedlemmar, dagleg leiar eller andre personar og organ i foretaket. Delegeringa kan omfatte kompetanse til både å godkjenne og nekte medlemskap, eller den kan vere avgrensa til ein av delane. Når lovteksten talar om at kompetansen kan delegerast til «einskilde styremedlemmar», omfattar det både tilfelle der det berre er éin styremedlem som skal avgjere søknader, og tilfelle der to eller fleire styremedlemmar skal ha kompetansen saman. Kompetansen til å avgjere søknader kan ikkje leggjast til nokon person eller institusjon utanfor foretaket.

Det er ikkje krav om at delegeringa må fastsetjast i vedtektene. På dette punktet er det ein skilnad frå reguleringa i aksjelovene, jf. aksjelova § 4-16 første ledd andre punktum og allmennaksjelova § 4-16 første ledd første punktum. Bakgrunnen for skilnaden er i første rekke at opptak av nye medlemmar i eit samvirkeforetak i mange tilfelle vil vere svært kurant (til dømes innanfor forbrukarsamvirket og kraftsamvirket). Dette tilseier at styret bør kunne gi andre i foretaket avgjerdskompetanse utan å måtte gå vegen om vedtektsendring. I aksjeselskapsforhold er stillinga noko anna, idet samtykkekravet der ikkje er absolutt. Dersom eit aksjeselskap eller eit allmennaksjeselskap først meiner at det er behov for ei samtykkeordning, er det naturleg at kompetansen til å gi samtykke ligg til styret, men at noko anna kan fastsetjast i vedtektene.

I andre ledd fjerde punktum er det presisert at foretaket ikkje kan ta opp medlemmar i perioden mellom stifting og registrering av foretaket i Foretaksregisteret. Forslaget er ikkje til hinder for at dei som søkjer medlemskap i perioden mellom stiftinga og registreringa, blir ført opp på ei «venteliste». Tildeling av medlemskap kan likevel ikkje skje før foretaket er registrert. Om bakgrunnen for regelen, sjå punkt 7.3.1 ovanfor.

Etter tredje ledd første punktum skal søkjaren få melding om utfallet av søknaden snarast mogleg, og seinast to månader frå den dagen foretaket mottok søknaden. Det er ingen formkrav til meldinga, men det vil normalt vere naturleg at søkjaren får skriftleg melding om utfallet av søknaden. Av andre punktum følgjer at søknaden skal reknast for godkjent dersom søkjaren ikkje har fått melding innan to månader. Tomånadersfristen er er sett etter mønster av § 4-16 fjerde ledd i aksjelovene, jf. også den tilsvarande regelen i lovforslaget § 20 andre ledd andre punktum. I sekundærsamvirker er fristen seks månader, likevel slik at fristen i forhold til fysiske personar også i desse tilfella er to månader, jf. tredje punktum . Vedtektsfridomen er avgrensa etter fjerde punktum , slik at det berre kan setjast kortare fristar enn dei som følgjer av lova.

Ifølgje fjerde ledd første punktum skal innføring i medlemsregisteret skje utan ugrunna opphald etter at ein søkjar er tildelt medlemskap. Føresegna må sjåast i lys av at innføring i medlemsregisteret er skjeringstidspunktet for å utøve medlemsrettar. Innføring må derfor skje utan ugrunna opphald etter at vedtaket er gjort. Når medlemmen er innført i registeret, skal foretaket gi medlemmen ei melding om tidspunktet for registreringa og om kva slags opplysingar som er registrert om vedkomande, jf. andre punktum . Dersom det er registrert fleire opplysingar om medlemmen enn det lova krev (jf. lovforslaget § 18), skal også desse opplysingane gå fram av meldinga til medlemmen. Blir det som er registrert endra, skal medlemmen ha melding med opplysing om kva endringane går ut på, jf. tredje punktum . Omgrepet «medlem» skal tolkast slik at det også omfattar den som har overført sitt medlemskap, og som derfor ikkje lenger er medlem når meldinga blir gitt. Ved overgang av medlemskap skal foretaket dermed gi melding til både avhendaren og ervervaren.

Det er ikkje noko i vegen for at melding om utfallet av søknaden etter tredje ledd og melding om innføringa i medlemsregisteret etter fjerde ledd blir sendt i ei og same melding. Ein føresetnad for dette er at innføringa i medlemsregisteret skjer utan ugrunna opphald, jf. fjerde ledd første punktum. I motsett fall kan det ikkje seiast at meldinga om utfallet av søknaden er sendt «snarast mogleg», jf. tredje ledd første punktum.

Brot på innmeldingsreglane i § 14 kan utløyse mishaldsverknader, til dømes krav på skadebot. Det gjeld ved brot på både reglane om rett til medlemskap i første ledd og reglane om melding m.m. i tredje og fjerde ledd.

Til § 15 Medlemsrettar

I lovforslaget §§ 15 og 16 er det gitt generelle reglar om medlemsrettar og medlemsplikter, dvs. samvirkerettslege rettar og plikter som medlemmane har på grunnlag av lov eller vedtekter, sjå også utvalsforslaget §§ 16 og 17. Paragrafane gjeld ikkje for rettar og plikter som medlemmane har på grunnlag av avtale med foretaket, jf. tilvisinga til «lov eller vedtekter» i § 15 første ledd nr. 7 og § 16 første ledd nr. 3. På dette punktet skil §§ 15 og 16 seg frå § 20 fjerde ledd, som også gjeld for kontraktsrettslege rettar og plikter.

Paragraf 15 første ledd har eit pedagogisk formål og er ikkje ein sjølvstendig heimel for medlemsrettar. Innhaldet i rettane avheng av ei tolking av dei føresegnene som det blir vist til i nr. 1 til 6. Første ledd nr. 6 er til dømes ingen heimel for krav på etterbetaling. Krav på etterbetaling føreset at dette er fastsett i vedtektene, jf. lovforslaget §§ 26 og 27.

Opprekninga i nr. 1 til 6 inneheld typiske individualrettar. Dette er medlemsrettar som berre kan fråtakast eller innskrenkast ved samtykke frå kvar einskild medlem (sjå likevel § 37 om utsendingar som modifiserer dette utgangspunktet). Opprekninga av medlemsrettar er ikkje uttømande, jf. nr. 7 som viser til «andre rettar som følgjer av lov eller vedtekter». Omgrepet «rettar» omfattar ikkje berre individualrettar, men også rettar som tilkjem eit visst mindretal av medlemmane (til dømes retten til å krevje innkalla ekstraordinært årsmøte etter lovforslaget § 42 andre ledd og retten til å krevje gransking etter lovforslaget § 59).

Andre ledd fastset at stemmerett og andre medlemsrettar «tidlegast» kan utøvast den dagen medlemmen blir innført i medlemsregisteret. Dette gjeld både ved innmelding etter § 14 og ved overgang av medlemskap etter § 20. Ordet «tidlegast» inneber ein ufråvikeleg skranke for vedtektsfridomen, ved at ein medlem aldri kan utøve medlemsrettar før innføringa i medlemsregisteret. Men foretaka har i utgangspunktet vedtektsfridom med omsyn til å utskyte dette tidspunktet. Vedtektene kan også fastsetje at ulike rettar skal kunne utøvast frå ulik tid.

Sjølv om medlemmane etter andre ledd første punktum tidlegast kan få medlemsrettar ved innføringa i registeret, må i prinsippet kvar einskild føresegn tolkast med sikte på å fastsetje når den aktuelle retten oppstår. Ein medlem som melder seg inn i april, vil til dømes som regel ikkje få rett til etterbetaling før året etter, fordi denne retten knyter seg til bruken av foretaket i det føregåande rekneskapsåret (jf. lovforslaget § 27).

For aksje- og allmennaksjeselskap er det § 4-2 i aksjelova og allmennaksjelova som regulerer overgang av aksjeeigarrettar. Desse føresegnene gir særlege reglar for overgangen av retten til utbytte og andre utdelingar. Etter lovforslaget her er det ingen slike særreglar for samvirkeforetak. Reguleringa i § 15 andre ledd er sams for alle medlemsrettane, også dei økonomiske.

Dersom ein medlemskap kan overførast, vil tredje ledd føre til at avhendaren kan utøve medlemsrettar «inntil desse har gått over på ervervaren». Lovforslaget bygger på ein tanke om at medlemskapen ikkje bør ligge «dødt» ein periode. Dersom vedtektene utset tidspunktet for når ervervaren kan utøve medlemsrettar, til dømes til ein månad etter innføringa i medlemsregisteret, kan avhendaren som utgangspunkt utøve rettane tilsvarande lenger. Men vedtektene kan fastsetje at rettane til avhendaren skal falle bort tidlegare, til dømes i samband med registrering av ervervet i medlemsregisteret. I vedtektene kan det også fastsetjast at avhendaren skal misse sine medlemsrettar før registreringstidspunktet. Det kan til dømes fastsetjast at avhendaren ikkje skal kunne utøve medlemsrettar etter at kjøpsavtalen er inngått.

Dersom avhendaren har rett til å utøve medlemsrettar også etter at ervervaren er innført i medlemsregisteret, vil spørsmålet om avhendaren må utøve rettane i forståing med ervervaren, vere eit kontraktsrettsleg spørsmål mellom desse. Skulle avhendaren utøve rettane i strid med interessene til ervervaren, kan dette etter omstenda vere eit kontraktsrettsleg mishald. Slike mishaldsspørsmål er ikkje regulert i lovforslaget.

Til § 16 Medlemsplikter

Lovforslaget § 16, som svarer til § 17 i utvalsforslaget, regulerer medlemsplikter. Føresegna er i hovudsak utforma på same måte som § 15.

Første ledd har eit pedagogisk formål og er ikkje ein sjølvstendig heimel for medlemsplikter. Opprekninga av medlemsplikter er ikkje uttømande, jf. nr. 3 . Andre plikter enn dei som er særskilt nemnt i lovforslaget, kan følgje av vedtektene eller lov. Det kan til dømes dreie seg om ei plikt til å betale kontingent, ei plikt til å omsetje med foretaket, eller ei plikt til ikkje å utøve konkurrerande verksemd.

Andre ledd har sitt motstykke i § 15 andre ledd. Føresegna inneber at innføring i medlemsregisteret blir skjeringstidspunktet for etableringa av medlemspliktene, dersom ikkje noko anna følgjer av lov eller vedtekter, jf. første punktum . Når det gjeld vedtektsfastsette plikter, er det vedtektsfridom i begge retningar: Vedtektene kan fastsetje at pliktene skal oppstå både før og etter innføringa i medlemsregisteret. Det kan til dømes fastsetjast at andelsinnskotet skal vere betalt før innføring i registeret kan skje. Vedtektene kan også fastsetje at medlemmane i den første perioden etter innmeldinga skal ha omsetningsrett, men at omsetningsplikta først skal gjelde etter utløpet av denne perioden.

Vedtektene kan ikkje fastsetje at plikter som medlemmane har etter lova, skal oppstå seinare enn det som følgjer av andre ledd første punktum, jf. andre ledd andre punktum . Føresegna var ikkje med i forslaget frå utvalet, men departementet har funne grunn til å ta inn ei slik presisering i lovteksten. Føresegna inneber ein skranke for vedtektsfridomen, idet vedtektene ikkje kan fastsetje at medlemsplikter etter lova skal oppstå seinare enn registreringstidspunktet, eventuelt det seinare tidspunktet som følgjer av den lovføresegna som heimlar plikta. Det er derimot ingenting i vegen for at vedtektene fastset at slike plikter skal gjelde også i perioden før ein medlem er innført i medlemsregisteret. Ei slik vedtektsføresegn vil likevel ha lite å seie i praksis, fordi det normalt vil gå kort tid mellom godkjenninga av medlemskapen og innføringa i medlemsregisteret.

Ved overgang av medlemskap fell avhendaren sine plikter bort den dagen ervervaren blir innført i medlemsregisteret, dersom ikkje eit seinare tidspunkt følgjer av lov eller vedtekter, jf. tredje ledd . I utgangspunktet er såleis registreringa av den nye ervervaren avgjerande for når medlemspliktene til avhendaren fell bort. For økonomiske medlemsskyldnader er det stilt opp eit unntak i lovforslaget § 20 fjerde ledd tredje punktum: Slike skyldnader held avhendaren fram med å hefte for, dersom ikkje noko anna følgjer av vedtektene eller av særskilt avtale med foretaket. Vidare kan det følgje av vedtektene at avhendaren skal ha visse plikter også etter at ervervaren er innført i medlemsregisteret. Det kan til dømes tenkjast at vedtektene i eit arbeidssamvirke inneheld ein konkurranseklausul, som inneber at medlemmane ikkje kan ta arbeid hos konkurrentar eller starte opp eiga, konkurrerande verksemd før det har gått ei viss tid etter at medlemskapen har falle bort.

Uttrykket «seinare tidspunkt» i tredje ledd har til formål å signalisere at avhendaren kan ha medlemsplikter også etter at ervervaren er innført i medlemsregisteret. Føresegna gjeld berre for medlemsplikter som framleis eksisterer, og omfattar sjølvsagt ikkje medlemsskyldnader som allereie er gjort opp i samsvar med stiftingsgrunnlaget, eller som har falle bort på annan måte.

Tredje ledd regulerer ikkje når medlemspliktene fell bort ved død, utmelding og utestenging. Tidspunktet for opphøyr av medlemspliktene må i desse tilfella fastsetjast gjennom ei tolking av § 20 femte ledd, § 22 første ledd og § 23 første ledd. Dersom ein medlem døyr, vil hans personlege plikter falle bort i og med dødsfallet. Men dersom medlemskapen blir overtatt, vil overtakinga også gjelde dei pliktene som knyter seg til medlemsforholdet. Ved utmelding vil medlemspliktene falle bort når meldinga om utmelding har kome fram til foretaket. Ved utestenging vil medlemspliktene falle bort når medlemmen har mottatt eit skriftleg påbod om utestenging. Når medlemspliktene har falle bort, er utgangspunktet at vedkomande person heller ikkje kan utøve medlemsrettar.

Til § 17 Likskapsprinsippet

Likskapsprinsippet i samvirkeretten har kome til uttrykk i lovforslaget § 17, jf. utvalsforslaget § 18. Kjernen i prinsippet er at eit samvirkeforetak skal behandle alle medlemmar likt, og at eventuell forskjellsbehandling krev sakleg grunn. Prinsippet knyter seg ikkje berre til medlemsforholdet i trong tyding. Det gjeld også når medlemmane kontraherer med foretaket som ledd i medlemsforholdet. Prinsippet må sjåast i samanheng med misbruksreglane i lovforslaget §§ 55 og 90. Likskapsprinsippet og misbruksreglane er viktige element i minoritetsvernet i samvirkeforhold.

Likskapsprinsippet er ein del av gjeldande samvirkerett, jf. utgreiinga s. 182–183 (punkt 14.8). Lovforslaget er på dette punktet meint å innebere ei vidareføring av gjeldande rett.

Det er berre «medlemmar» som er verna av likskapsprinsippet i § 17, jf. første punktum . Utanfor § 17 fell dei som søkjer medlemskap, men som ikkje får det. Ved nekting av medlemskap vil det likevel gjelde eit likskapsprinsipp pga. kravet til sakleg grunn i § 14 første ledd andre punktum.

Etter andre punktum kan forskjellsbehandling av medlemmane berre skje dersom det ligg føre ein «sakleg grunn». Når det gjeld omsetning mellom foretaket og medlemmane, kan fleire grunnar tilseie at vilkåra kan bli forskjellige overfor ulike medlemmar. Verken likskapsprinsippet eller andre misbruksreglar er til hinder for dette, men føresetnaden er som nemnt at forskjellane må ha ei sakleg grunngiving. I bustadbyggjelagslova § 3-5 fjerde ledd heiter det til dømes at det i samhandelen med andelseigarar, burettslag eller andre ikkje skal avtalast vilkår som på urimeleg vis går ut over andre andelseigarar eller laget. Ein tilsvarande regel vil etter lovforslaget her følgje av likskapsprinsippet supplert med generalklausulane i §§ 55 og 90. For bustadbyggjelag er likskapsprinsippet lovfesta i bustadbyggjelagslova § 4-1 første ledd tredje punktum.

Når det gjeld bruk av årsoverskotet til etterbetalingar til medlemmane o.a., er utgangspunktet at utbetalingane skal differensierast etter medlemmane sin bruk av foretaket, sjå til dømes § 29 første ledd. Dette skaper ingen problem i forhold til likskapsprinsippet, ettersom det er tale om ei sams fordelingsnorm som følgjer av lova. Derimot vil likskapsprinsippet vere til hinder for at årsmøtet fastset at berre nokre av medlemmane skal motta etterbetaling, sjølv om det også er andre medlemmar som i perioden har hatt relevant omsetning med foretaket. Eit slikt årsmøtevedtak kan ikkje treffast utan samtykke frå dei sistnemnde.

Likskapsprinsippet er omtalt i merknadene til ei rekke føresegner. Dette er § 10 (vedtekter for samvirkeforetak), § 23 (utestenging), § 27 (bruk av årsoverskot), § 29 (etterbetalingsfond), § 33 (kreditt og trygdgiving for medlemmane), § 34 (gåver), § 55 (misbruk av mynde), § 90 (misbruk av posisjon i foretaket o.a.). Når det gjeld det nærmare innhaldet i prinsippet, viser departementet elles til utgreiinga s. 182–183 (punkt 14.8).

Til § 18 Medlemsregister

Første ledd svarer i hovudsak til aksjelova § 4-5 første ledd. I forslaget frå Samvirkelovutvalet var det presisert at medlemsregisteret skulle vere à jour til ei kvar tid, jf. utvalsforslaget § 19 første ledd andre punktum. Etter departementet sitt syn følgjer dette allereie av kravet om at medlemsregisteret «skal førast på forsvarleg vis», jf. andre punktum. I dette ligg m.a. at foretaka må ha effektive rutinar for innføring i registeret straks det skjer innmeldingar, og stryking frå registeret straks det skjer utmeldingar eller utestengingar. Vidare er det generelt ønskjeleg med ei mest mogleg lik utforming av samvirkelova og aksjelova når ikkje særlege omsyn tilseier forskjellige lovtekniske løysingar, jf. drøftinga i punkt 4.3 ovanfor. Departementet har etter dette valt å ikkje nemne særskilt i lovteksten at registeret skal vere à jour til ei kvar tid.

Andre ledd første og andre punktum svarer i hovudsak til aksjelova § 4-5 andre ledd. Ein forskjell er at det i lovforslaget her ikkje er noko absolutt krav om at medlemmane skal førast inn i registeret i alfabetisk orden. Lovforslaget opnar for at medlemmane også skal kunne førast inn på «annan oversiktleg måte», jf. andre punktum. Bakgrunnen for dette er det gjort greie for i punkt 7.3.6 ovanfor. Føring av medlemsregisteret på «annan oversiktleg måte» er i første rekke aktuelt i samvirkeforetak med forholdsvis få medlemmar. I mindre utmarkslag, veglag og elveeigarlag kan det til dømes vere eit alternativ å føre opp medlemmane etter kvar grunneigedomane ligg. I foretak med fleire hundre eller fleire tusen medlemmar vil kravet om oversiktleg registrering vanskeleg kunne oppfyllast på annan måte enn gjennom registrering i alfabetisk orden.

Etter andre ledd tredje punktum skal registeret innehalde datoen for innføringa av kvar einskild medlem. Føresegna må sjåast i samanheng med at registreringsdatoen er gjort til skjeringstidspunkt for medlemsrettar og medlemsplikter, jf. §§ 15 og 16.

Etter tredje ledd skal registeret for kvar medlem opplyse om storleiken på eventuelle andelsinnskot. Formålet med føresegna er å sikre at det går klart fram av registeret kor stort innskot kvar einskild medlem har gjort. Dette må vere retningsgivande for tolkinga av føresegna. Dersom alle medlemmane har gjort like store andelsinnskot, er det ikkje nødvendig at ein i registeret fører opp storleiken på innskotet for kvar einskild medlem. Det er då tilstrekkeleg at den felles innskotssummen går klart fram av registeret. Utover dette er det klare utgangspunktet at storleiken på andelsinnskota skal førast opp særskilt i tilknyting til den einskilde medlemmen. Dersom medlemmane er ført inn i kronologisk rekkjefølgje, og storleiken på andelsinnskota er forskjellige etter tidspunktet for innmeldinga, må ein likevel akseptere at registeret på ein oversiktleg måte opplyser om innskotssummane for dei forskjellige innmeldingsperiodane. Det sentrale er at det går klart fram kor stort andelsinnskot kvar einskild har ytt.

Fjerde ledd regulerer retten til innsyn i medlemsregisteret. Føresegna er eit utslag av eit prinsipielt ønske om openheit omkring eigarforholda i norsk næringsliv, jf. drøftinga i punkt 7.3.6 ovanfor. Tilsvarande reglar er gitt i m.a. aksjelova § 4-6 og allmennaksjelova § 4-5.

Retten til innsyn i fjerde ledd første punktum gjeld utan unntak, sml. § 19 fjerde ledd i forslaget frå utvalet. Dette følgjer av at registeret skal vere tilgjengeleg hos foretaket for alle. Den som ønskjer det, kan dermed få innsyn ved å møte opp hos foretaket. Foretaket kan som eigar av registeret motsetje seg at det blir tatt bilete av registeret eller at det blir skanna. Retten til innsyn inneber ikkje utan vidare ein rett til å kopiere dei opplysingane som er i registeret. Foretaket må kunne motsetje seg at nokon set seg ned og lagar systematiske avskrifter av registeret, typisk for å få kjennskap til kundelister. Vidare inneber retten til innsyn berre ein rett til å gjere seg kjent med dei opplysingane som registeret etter lova skal innehalde. I den mon eit register inneheld ytterlegare opplysingar, vil utanforståande ikkje ha rett til innsyn i desse. Dette følgjer av at ordet «register» i § 18 fjerde ledd må tolkast som register med det innhald som er nemnt i § 18 første til tredje ledd.

Ein medlem har krav på utskrift frå registeret med oversikt over dei opplysingane som er registrert om vedkomande, jf. fjerde ledd andre punktum . Dette er i samsvar med lov 14. april 2000 nr. 31 om behandling av personopplysninger (personopplysningsloven) § 18 andre ledd bokstav a. Foretaket kan ikkje krevje vederlag for å informere om registrerte opplysingar, jf. personopplysingslova § 17. Retten til gratis utskrift gjeld berre for medlemmane av foretaket. Andre må møte opp hos foretaket for å gjere seg kjent med opplysingane i medlemsregisteret. Lova er sjølvsagt ikkje i vegen for at foretaket gir utskrifter også til andre, og at det blir kravd vederlag for desse utskriftene. Føresegnene i fjerde ledd stiller berre visse minstekrav – foretaka står fritt til å gi medlemmane og andre utvida rettar. I tredje punktum har departementet tatt inn ein forskriftsheimel tilsvarande regelen i aksjelova § 4-6 andre punktum, jf. forskrift 4. november 1976 nr. 1.

Til § 19 Sams medlemskap

Paragrafen svarer til § 20 i utvalsforslaget.

Første ledd første punktum opnar for at to eller fleire medlemmar kan ha ein medlemskap saman. Eit sams medlemskap kan til dømes vere aktuelt dersom eit ektepar eig ein gard saman, og begge ektefellane ønskjer å vere medlemmar i eit meieri- eller kjøttsamvirke.

Dersom to eller fleire personar har ein medlemskap saman, må dei oppnemne ein av dei til å opptre overfor foretaket, jf. første ledd andre punktum . Denne personen skal vere kontaktperson overfor foretaket. Det inneber at brev til foretaket skal gå i hans namn, at det er vedkomande som skal utøve medlemsrettar (til dømes stemme på årsmøtet), og at meldingar frå foretaket skal sendast til han. Ei innkalling til årsmøtet er til dømes sendt i samsvar med lovforslaget § 46 dersom den er sendt til den som er oppnemnt til å «opptre» overfor foretaket. Dei som har medlemskap saman, må syte for at foretaket blir gjort kjent med kven som skal vere kontaktperson.

Sjølv om det berre er ein som er oppnemnt til å opptre overfor foretaket, har også dei andre status som medlemmar av foretaket med dei rettane og pliktene det fører med seg. Dei vil til dømes vere solidarisk ansvarlege for eventuelle økonomiske skyldnader som knyter seg til medlemskapen. Men kvar einskild av dei kan ikkje på eiga hand utøve medlemsrettar. Dei som har medlemskapen saman, må her samordne sine interesser og bli samde om korleis dei skal opptre overfor foretaket.

Lovforslaget regulerer ikkje uttrykkeleg verknadene av at den som er oppnemnt til å opptre overfor foretaket, bryt instruksar om stemmegiving o.a. Eit slikt instruksbrot representerer eit kontraktsbrot i forhold til dei andre partane, men vil som utgangspunkt ikkje ha samvirkerettslege verknader. Lovforslaget regulerer heller ikkje rettsforholdet mellom den som skal «opptre» og dei andre. Dette rettsforholdet må vurderast på grunnlag av allmenne avtale- og kontraktsrettslege reglar. Eit eventuelt erstatningsansvar pga. instruksbrot som nemnt, må til dømes vurderast etter kontraktsrettslege erstatningsreglar.

Det kan hende at den oppnemnde kontaktpersonen i enkelte tilfelle er avskoren frå å opptre overfor foretaket. Vedkomande kan til dømes vere sjuk eller bortreist. Føresegna i første ledd første punktum er ikkje til hinder for at ein annan får fullmakt til å opptre overfor foretaket i slike tilfelle. Er det tale om å oppnemne ein ny kontaktperson på meir varig basis, må foretaket gjerast kjent med at det er tale om eit skifte av kontaktperson, og ikkje berre eit fullmaktsforhold som skal gjelde mellombels eller i særskilte situasjonar.

Andre ledd første punktum slår fast at krava til opplysingar i medlemsregisteret gjeld for alle som har ein medlemskap saman, jf. lovforslaget § 18 andre og tredje ledd. Alle skal såleis førast inn i registeret. Dersom foretaket opererer med andelsinnskot, skal det opplysast om storleiken på det innskotet som personane til saman har ytt. Det skal ikkje opplysast om kor mykje kvar einskild har ytt.

Registeret skal opplyse om at kvar av medlemmane har medlemskapen saman med andre, jf. andre punktum . Formålet er å gjere andre medlemmar og utanforståande kjent med at det eksisterer eit sams medlemskap, då dette er noko som m.a. har konsekvensar for stemmegivinga i foretaket (i desse tilfella kan ikkje alle som er innført i registeret, stemme). Foretaket har ikkje plikt til å undersøkje korleis dei som har ein medlemskap saman, har blitt samde om å opptre i forhold til foretaket.

Tredje ledd inneber at eit foretak kan vedtektsfeste at to eller fleire ikkje kan ha ein medlemskap saman. Sjølv utan uttrykkjeleg regulering av spørsmålet i vedtektene, kan det tenkjast at vedtektene må tolkast slik at fleire ikkje skal kunne ha ein medlemskap saman. Slik må ein til dømes normalt tolke vedtektene til føderative samvirke og arbeidssamvirke. Det er berre første ledd første punktum som er fråvikeleg. Første ledd andre punktum og andre ledd kan ikkje fråvikast verken i vedtekter eller avtale.

Til § 20 Overgang av medlemskap

I § 20 er det gitt generelle reglar om overgang av medlemskap. Sjå om dette punkt 7.1.3, 7.2.3 og 7.3.3 ovanfor. Paragrafen er innhaldsmessig identisk med utvalsforslaget § 19.

Den type eigarskifte som § 20 regulerer, skil seg frå innmelding ved at ervervaren trer inn i dei rettslege posisjonane til overdragaren. Dette gjeld for det første dei samanslutningsrettslege posisjonane. Dersom etterbetaling er vedtatt etter lovforslaget § 27, men utbetaling ikkje er skjedd på tidspunktet for eigarskiftet, trer til dømes ervervaren inn i dette kravet på foretaket. For det andre trer ervervaren inn i dei kontraktsrettslege posisjonane som overdragaren har i kraft av medlemskapen, til dømes pengekrav som skriv seg frå omsetning med foretaket.

Første ledd første punktum fastset som fråvikeleg regel at eigarskifte ikkje kan skje. Sjå punkt 7.3.3 ovanfor om bakgrunnen for regelen.

Andre punktum slår fast det motsette utgangspunktet for medlemskap som er knytt til fast eigedom. Om ikkje noko anna følgjer av vedtektene, vil eit slikt medlemskap følgje den faste eigedomen dersom eigedomen blir seld eller skiftar eigar på annan måte. Medlemskapen er i desse tilfella ikkje knytt til ein bestemt fysisk eller juridisk person, men til den som til kvar tid er eigar av eigedommen. Etter andre punktum kan ein i vedtektene fastsetje at medlemskapen ikkje automatisk skal følgje den faste eigedomen når eigedomen skiftar eigar. Vedtektene kan til dømes fastsetje at ervervaren må søkje foretaket om å få overta medlemskapen etter reglane i andre ledd, eller at ervervaren må søkje om ny medlemskap.

I mangel av særskilt vedtektsregulering inneber første ledd andre punktum ein rett for seljaren og kjøparen til å få overført medlemskapen saman med den faste eigedomen. Dette inneber at styret ikkje kan nekte ervervet. Ei anna sak er at eit samvirkeforetak i sine vedtekter kan stille krav om at medlemmane skal ha visse eigenskapar, kvalifikasjonar eller liknande. I eit kjøttsamvirke kan det til dømes vere eit krav om at medlemmane er aktive kjøttprodusentar. Dersom den faste eigedomen blir overført til ein person som ikkje er kjøttprodusent, har styret rett og plikt til å nekte å føre ervervaren inn i medlemsregisteret.

Etter andre ledd første punktum kan vedtektene fastsetje at medlemskap skal kunne gå over med samtykke frå «styret, dagleg leiar eller andre». Føresegna gjeld både for tilfelle der medlemskapen er knytt til person (personleg medlemskap), og der medlemskapen er knytt til den som til kvar tid er eigar av ein fast eigedom el. (realmedlemskap). Det er likevel ved personleg medlemskap føresegna er mest praktisk. Samtykkekravet i første punktum medfører at vedtektene ikkje kan opne for fri omsetning av medlemskap. Ordet «andre» inneber til dømes at vedtektene i eit primærsamvirke kan overlate til styret i sekundærsamvirket å godkjenne eigarskifte i primærsamvirket. Foretaka må respektere samvirkeprinsippa ved utøvinga av samtykkekompetansen, for å hindre at medlemskapane blir handelsobjekt i strid med desse prinsippa. Dette er likevel ikkje til hinder for at foretaka har ein liberal samtykkepraksis så lenge kvar ervervar blir vurdert individuelt.

Andre ledd andre til femte punktum regulerer fristane for å ta stilling til samtykkespørsmålet og verknadene av fristoverskriding. Reglane må sjåast i lys av lovforslaget § 14 tredje ledd.

Etter tredje ledd første punktum skal innføring i medlemsregisteret skje straks det er på det reine at det ikkje ligg føre hindringar for ervervet. Føresetnaden er at det er inngått avtale om overgang av medlemskap. Innføring i registeret er skjeringstidspunkt for overgang av dei rettane og pliktene som knyter seg til medlemskapen, jf. lovforslaget § 15 andre ledd og § 16 andre ledd. Det er av den grunn viktig at innføring i registeret skjer snarast råd. Når medlemmen er innført i registeret, skal foretaket gi medlemmen melding om kva slags opplysingar som er registrerte om vedkomande, jf. andre punktum . Den same regelen gjeld ved innmelding, jf. lovforslaget § 14 fjerde ledd andre punktum.

Verknaden av eigarskiftet er som nemnt at både samanslutnings- og kontraktsrettslege posisjonar «går over på ervervaren», sjå fjerde ledd første punktum . Dette gjeld derimot ikkje posisjonar «som har oppstått uavhengig av medlemskapen», jf. andre punktum . Dersom overdragaren utøver ulike typar av næringsverksemd – til dømes gardsbruk og byggmeisterforretning – og medlemskapen knyter seg til garden, er det berre kontraktsrettslege posisjonar knytt til gardsdrifta som er omfatta av suksesjonen. Avhendaren kan ikkje gjere medlemsrettar gjeldande etter at dei har gått over på ervervaren, jf. lovforslaget § 15 tredje ledd. Når det gjeld økonomiske skyldnader, er stillinga ei anna: Den tidlegare medlemmen er framleis ansvarleg for sine økonomiske skyldnader, dersom ikkje noko anna følgjer av vedtektene eller av særskilt avtale med foretaket, jf. tredje punktum. Ordet «økonomiske skyldnader» dekkjer både penge- og naturalskyldnader. Når det gjeld eit eventuelt etteroppgjer mellom avhendaren og ervervaren, må ein falle tilbake på allmenne regressreglar, sjå til dømes Rt. 1986 s. 381, Rt. 1993 s. 1018 og Rt. 1997 s. 1029.

Femte ledd første punktum fastset at § 20 første til fjerde ledd også gjeld ved dødsfall. Føresegna inneber at ein medlemskap ikkje blir overført ved død, dersom det ikkje ligg føre vedtektsheimel eller det er tale om eit realmedlemskap, sjå første ledd, jf. andre ledd. Ein vedtektsheimel om eigarskifte kan gjelde overdraging generelt eller vere avgrensa til eigarskifte ved død. Dersom medlemskap kan overførast med samtykke frå foretaket, må søknad om overtaking av medlemskapen setjast fram innan seks månader, jf. andre punktum . I motsett fall skal medlemskapen reknast for bortfalle, jf. tredje punktum . Inntil foretaket eventuelt har gitt sitt samtykke til overgangen av medlemskapen, er medlemskapen «sovande» ved at det ikkje kan utøvast medlemsrettar. Dersom medlemskapen ikkje blir overtatt, skal det skje eit oppgjer av dei rettane og skyldnadene som den avdøde medlemmen hadde overfor foretaket. Fjerde punktum viser her til reglane i lovforslaget § 22 tredje ledd om det økonomiske oppgjeret ved utmelding, som skal gjelde tilsvarande ved dødsfall.

Til § 21 Pant i medlemskap

Paragrafen svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 21.

Første ledd første punktum slår fast at ein medlemskap i samvirkeforetak kan pantsetjast i same utstrekning som den kan avhendast, jf. også lov 8. februar 1980 nr. 2 om pant § 1-3 andre ledd. Første ledd gir den lovheimelen for pantsetjing som blir kravd i pantelova § 1-2 andre ledd. Eit krav om samtykke til avhending etter lovforslaget § 20 andre ledd vil gjelde også ved pantsetjing. Vidare kan vedtektene innehalde særskilte skrankar for høvet til å pantsetje, jf. lovforslaget andre punktum . Det er til dømes ingenting i vegen for at vedtektene opnar for at medlemskap skal kunne avhendast, men ikkje pantsetjast.

Andre ledd første og andre punktum byggjer på pantelova § 4-2 a om pantsetjing av aksjar. Rettsvernsakta er notifikasjon av foretaket, og kravet i pantelova § 1-4 om å maksimere pantekravet gjeld ikkje. Dersom det ikkje er inngått ein panteavtale, kan ein søknad til foretaket om samtykke til å pantsetje ikkje reknast som ei «melding om pantsetjinga» etter andre ledd første punktum. Er panteavtalen allereie inngått, og er dette gjort kjent for foretaket, kan det derimot vere naturleg å tolke søknaden som ei «melding om pantsetjinga» etter andre ledd første punktum. Skulle foretaket vere i tvil, bør det straks ta opp spørsmålet med den som har sendt søknaden. Søkjaren kan på si side unngå ein kvar tvil ved å la det gå klart fram av brevet at det inneheld både ein søknad om samtykke og ei melding om pantsetjing, eventuelt ved å sende to separate brev.

Er ein medlemskap knytt til fast eigedom, kan det berre pantsetjast saman med eigedomen og med den rettsvernsakta som gjeld ved pant i fast eigedom, jf. andre ledd tredje punktum , jf. også § 20 første ledd andre punktum.

Panthavaren skal etter tredje ledd identifiserast gjennom registrering i medlemsregisteret. Inn­føringa i registeret gir ikkje panthavaren status som medlem i foretaket. Inntil medlemskapen eventuelt er tvangsselt, vil det berre vere innehavaren av medlemskapen som kan utøve medlemsrettar. Tredje ledd gjeld berre i tilfelle der rettsvernsakta er notifikasjon av foretaket, jf. formuleringa «melding om panterett etter andre ledd første punktum». Etter lova er det ikkje krav om at medlemsregisteret skal opplyse om panterettar i realmedlemskap, fordi slike panterettar får rettsvern gjennom tinglysing i grunnboka. Då dette ikkje gjekk klart fram av forslaget frå utvalet, har departementet valt å presisere det i tredje ledd første punktum.

Fjerde ledd seier at reglane om overgang av medlemskap også gjeld ved tvangssal. Dette inneber m.a. at tvangssal av medlemskap føreset samtykke som nemnt i lovforslaget § 20. Ved avtalepant krevst det dermed samtykke både på pantsetjingstidspunktet og på realisasjonsstadiet. Ved utleggs­pant er det derimot ikkje krav til samtykke for å etablere utleggspantet. Dersom medlemskap i foretaket berre er ope for personar med bestemte eigenskapar el., vil dette gjelde også i ein tvangssalssituasjon.

Til § 22 Utmelding

Paragrafen gjeld utmelding, sjå punkt 7.1.2, 7.2.2 og 7.3.2 ovanfor, og svarer i all hovudsak til utvalsforslaget § 23.

Samvirkeprinsippet om frivillig og ope medlemskap, knyter seg ikkje berre til at det skal vere frivillig å melde seg inn i eit samvirkeforetak, men også til at medlemmane skal stå fritt til å melde seg ut. I samsvar med dette slår første ledd første punktum fast hovudregelen om at medlemmane kan melde seg ut når som helst. Utmeldinga vil innebere at vedkomande skal strykast frå medlemsregisteret, jf. § 18 første ledd andre punktum. Ei utmelding er eit påbod. Når utmeldinga kjem fram til foretaket, fell dermed rettane og pliktene til medlemmen bort. Opphøyret er altså ikkje knytt til tidspunktet for strykinga frå medlemsregisteret. Etter lovforslaget må utmeldinga vere skriftleg, men den treng ikkje å vere på papir. Bruk av e-post eller annan elektronisk kommunikasjon er såleis tillate, jf. lovforslaget § 6 andre ledd. Derimot vil ei munnleg utmelding ikkje vere tilstrekkeleg. Utmelding kan skje utan førehandsvarsel, men vedtektsfastsette utmeldingsfristar eller bindingstider etter andre ledd kan medføre at ei utmelding får verknad først etter ei viss tid.

Er medlemskapen tidsavgrensa, fell medlemskapen bort ved utløpet av perioden. Ei særskilt melding til foretaket er då ikkje påkravd, jf. første ledd andre punktum .

Andre ledd regulerer høvet til å vedtektsfeste utmeldingsfristar eller andre skrankar for høvet til å melde seg ut. Første til tredje punktum gjeld utmeldingsfristar. Ein slik frist medfører at medlemsrettar og -plikter fell bort ved sjølve utmeldinga, men først etter ein frist som følgjer av vedtektene. Desse fristane kan ikkje overstige tre månader i primærsamvirke og tolv månader i sekundærsamvirke, jf. første og andre punktum. For fysiske personar som er medlemmar i eit sekundærsamvirke, er fristen tre månader, jf. tredje punktum. Bakgrunnen for at ein del foretak ønskjer utmeldingsfristar, kan vere at foretaka har behov for å områ seg, ikkje minst der finansieringa av verksemda er basert på kreditt eller andre ytingar frå medlemmane. Sjå nærmare i punkt 7.1.2 og 7.3.2 ovanfor.

Fjerde punktum gjeld skrankar for høvet til å tre ut utover det som følgjer av første til tredje punktum. Utvalsforslaget tala om «andre begrensninger», noko som kunne tale for at det ikkje skulle vere høve til å fastsetje lengre utmeldingsfristar enn det som følgjer av første til tredje punktum. Departementet har valt ei noko anna formulering for å få fram at slike lengre utmeldingsfristar i prinsippet vil vere omfatta av fjerde punktum. Når det gjeld andre typar utmeldingsskrankar, er det særleg praktisk med vedtektsfastsette bindingstider som inneber at medlemmane må stå i foretaket ein viss periode før utmelding kan skje. Andre døme kan vere vedtektsføresegner om at utmelding berre kan skje ein gong i året, eller at styret eller andre foretaksorgan må samtykke i utmeldinga.

Vilkåra for å fastsetje utmeldingsskrankar etter fjerde punktum er at det ligg føre «tungtvegande, saklege grunnar». Omsynet til foretaket og dei gjenverande medlemmane må her vegast mot omsynet til dei som ønskjer å tre ut, og omsynet til ei effektiv ressursutnytting. Terskelen for å fastsetje utmeldingsskrankar er forholdsvis høg. Høvet til å fastsetje slike skrankar er primært mynta på tilfelle der utmelding kan føre til alvorlege vanskar for foretaket eller for dei gjenverande medlemmane. Dette kan til dømes vere aktuelt i mindre foretak der medlemmane deltek aktivt med finansiering eller på annan måte. Men også i større foretak kan det etter omstenda vere svært viktig med ein stabil medlemsmasse for å sikre stabile leveransar el. Departementet viser elles til den prinsipielle drøftinga i punkt 7.3.2 ovanfor.

Eventuelle vedtektsfastsette skrankar for høvet til å tre ut gjeld ikkje dersom foretaket gjer seg skyldig i vesentleg mishald av sine plikter overfor medlemmen, jf. lovforslaget § 24 første ledd andre punktum.

Tredje ledd regulerer det økonomiske oppgjeret ved utmelding. Etter første punktum har ein utmeld medlem krav på refusjon av andelsinnskotet, dersom ikkje vedtektene seier noko anna. På dette punktet er vedtektsfridomen i utgangspunktet absolutt. Det er ikkje krav om tungtvegande, saklege grunnar for å vedtektsfastsetje at medlemmane ikkje skal ha krav på å få utbetalt andelsinn­skotet ved utmelding. Ei anna sak er at slike vedtektsføresegner etter omstenda kan vere problematiske i forhold til konkurranselovgivinga. Denne lovgivinga kan derfor i visse tilfelle tenkjast å innebere ei innskrenking i vedtektsfridomen. Dersom ei vedtektsføresegn er i strid med forbodet mot konkurranseavgrensande avtalar i konkurranselova § 10 andre ledd, vil den ikkje har verknader mellom partane. Etter andre punktum har ein medlem berre krav på renter av andelsinnskotet dersom dette følgjer av vedtektene. I mangel av slik vedtektsregulering vil medlemmane dermed berre ha krav på sjølve andelsinnskotet utan renter. Tilbakebetaling av innskotet med eventuelle renter føreset at dette vil vere forsvarleg etter lovforslaget § 25.

Etter tredje ledd tredje punktum har medlemmen og foretaket ved utmelding ein gjensidig rett til å gjere opp kontraktsrettslege rettar og plikter som har oppstått i tilknyting til medlemskapen. Dette vil typiske vere rettar og plikter som skriv seg frå omsetning i forholdet mellom medlem og foretak. Eventuelle rettar og plikter som har oppstått uavhengig av medlemskapen, fell utanfor. Dersom ein person ikkje berre er medlem i eit forbrukarsamvirke, men også er tilsett, vil til dømes ei utmelding ikkje ha nokon verknader for tilsetjingsforholdet. Uttrykket «gjensidig rett til å gjere opp» inneber at begge partar kan oppfylle uhindra av at frigjerings- og forfallstider enno ikkje har kome. For langvarige, framtidige og betinga skyldnader må retten til å «gjere opp» medføre at skyldnaden blir neddiskontert til ein noverdi.

Tredje ledd fjerde punktum gir ein utmeld medlem ein rett til etterbetaling som blir vedtatt innan eitt år etter utløpet av det kalenderåret utmeldinga fann stad. Dersom ein medlem melder seg ut 1. juli 2007, og foretaket vedtek etterbetaling innan utløpet av år 2008, vil medlemmen ha krav på etterbetaling basert på si omsetning med foretaket første halvår 2007. Denne retten til etterbetaling kan fråvikast i vedtektene, jf. femte punktum .

Etter lovforslaget er utgangspunktet at ein utmeld medlem ikkje har krav på å få utbetalt ein forholdsmessig andel av foretaksformuen, jf. den prinsipielle drøftinga i punkt 7.3.2 ovanfor. Fjerde ledd modifiserer dette utgangspunktet når det gjeld arbeidssamvirke. Forslaget om vedtektsfridom i fjerde ledd må sjåast i lys av at det i arbeidssamvirke kan vere uheldig dersom utmelding berre gir rett til å få tilbakebetalt andelsinnskotet. Ein slik regel kunne ha gjort samvirkeforma lite attraktiv for liberale yrker som legar, advokatar, rådgivande ingeniørar o.a. Uttrykket «nettoformuen i foretaket» siktar til eigenkapitalen etter verkelege verdiar. Utbetaling av midlar etter fjerde ledd kan berre skje så langt det vil vere i samsvar med forsvarlegkravet i § 25.

Ordet «tilsett» i § 22 fjerde ledd dekkjer tilsette i såkalla «hovedstilling», slik dette omgrepet er definert i forskrift 18. desember 1998 nr. 1205 om ansattes rett til representasjon i aksjeselskapers og allmennaksjeselskapers styre og bedriftsforsamling mv. § 1. Det innebere at det må liggje føre eit «arbeidsforhold (herunder ikke ferievikariat og hjemmearbeid) hvor det skal arbeides gjennomsnittlig minst 50 prosent av arbeidstiden pr. uke for heltidsansatte som utfører arbeid av samme art».

Til § 23 Utestenging

Paragraf 23 gjeld utestenging, sjå punkt 7.1.4, 7.2.4 og 7.3.4 ovanfor. Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 24.

Første ledd første punktum er inspirert av selskapslova § 2-36 første ledd bokstav b og c og aksjelova § 4-25 første ledd. Eit slikt «alvorlig og varig motsetningsforhold» som sistnemnde føresegn talar om, kan etter omstenda vere eit døme på «tungtvegande grunnar» etter lovforslaget § 23 første ledd første punktum. Ei utestenging er eit påbod. Medlemsrettar og -plikter fell dermed bort frå det tidspunktet då meldinga om utestenging er komen fram til medlemmen.

Mishaldsomgrepet i første ledd knyter seg både til mishald av samanslutningsrettslege plikter (til dømes manglande betaling av kontingent, manglande etterleving av foretaksvedtak, manglande oppfylling av vedtektsfastsette plikter o.a.) og til mishald av kontraktsrettslege plikter ved omsetning mellom foretaket og medlemmen. Lovforslaget § 23 regulerer den samanslutningsrettslege sanksjonen «utestenging». Er mishaldet kontraktsrettsleg, kan foretaket også gjere gjeldande kontraktsrettslege sanksjonar.

Når det gjeld dei materielle vilkåra for utestenging, viser departementet til utgreiinga punkt 25.5.2 (s. 264 og 265):

«Om det foreligger et vesentlig mislighold, må vurderes konkret i det enkelte tilfellet. Det må bl.a. ses hen til hvor grov krenkelsen er, om den har påført foretaket eller medlemmene tap, om krenkelsen er tilsiktet fra medlemmets side, hvilken betydning en utelukking antas å få for henholdsvis medlem og foretak, og hvorvidt det kan gjøres gjeldende andre misligholdssanksjoner (kontraktsrettslige sanksjoner, dagbøter osv.). At et medlem ved noen enkeltstående tilfeller ikke har oppfylt sine økonomiske forpliktelser i tide, kvalifiserer ikke for utelukking. Dersom forpliktelsene blir misligholdt mer konsekvent, over en viss tid, kan det derimot være grunnlag for utelukking. Deltakelse i konkurrerende virksomhet kan etter omstendighetene representere et vesentlig mislighold, avhengig bl.a. av hvor sterkt medlemmet er engasjert i de respektive virksomhetene, og om vedkommende for øvrig opptrer lojalt i forhold til det foretaket som vurdere utelukking. Et vesentlighetskriterium er benyttet også i aksjeloven § 4-25 og selskapsloven § 2-36, og kilder i tilknytning til disse bestemmelsene kan gi veiledning også ved tolkningen av samvirkelovens bestemmelse.

Det kan stilles spørsmål om et medlem i visse tilfeller bør kunne utelukkes, selv om vedkommende ikke har misligholdt sine forpliktelser overfor foretaket. Et samvirkeforetak er en form for organisert samarbeid mellom flere personer. Enkeltmedlemmers opptreden kan vanskeliggjøre og hemme samarbeidet uten at det foreligger et mislighold. Det kan f.eks. tenkes at det oppstår et alvorlig og varig motsetningsforhold mellom et medlem og de andre medlemmene. Hensynet til flertallet kan i slike tilfeller tilsi at det bør være adgang til å utelukke det gjenstridige medlemmet. Utvalget har derfor foreslått at et medlem også skal kunne utelukkes dersom det foreligger «tungtveiende grunner». Kriteriet er brukt også i aksjeloven § 4-25 og selskapsloven § 2-36, og kilder i tilknytning til disse bestemmelsene kan gi veiledning også ved tolkingen av samvirkelovens bestemmelse. Utvalget vil understreke at bestemmelsen må benyttes med varsomhet. Medlemmene må f.eks. i vid utstrekning kunne komme med synspunkter om driften av foretaket uten å måtte risikere utelukking.»

Mishald av ei vedtektsbestemt plikt til å omsette med foretaket kan vere ein utestengingsgrunn etter første ledd første punktum dersom mishaldet er «vesentleg». Dessutan kan foretaket etter første ledd andre punktum vedtektsfeste at manglande omsetning «i ein periode på minst eitt år» kan vere ein utestengingsgrunn. Dersom ei slik vedtektsføresegn ligg føre, blir det ved manglande omsetning i minst eitt år ikkje påkravd å drøfte om dette er eit «vesentleg mishald».

Andre ledd første punktum fastset at styret gjer vedtak om utestenging. Alvoret i slike saker stiller særlege krav til saksbehandlinga. Medlemmen må få ein rimeleg frist til å uttale seg. Elles vil behandlingsgrunnlaget vanskeleg kunne vere «tilfredsstillande» etter lovforslaget § 84 første ledd andre punktum. Av andre og tredje punktum går det fram at medlemmen innan ein frist på tretti dagar kan krevje at styret legg spørsmålet om utestenging fram for årsmøtet. Ein tilsvarande regel finst i bustadbyggjelagslova § 4-5 andre ledd andre og tredje punktum, sml. § 24 andre ledd i lovforslaget til Samvirkelovutvalet. Med «årsmøte» siktar ein til eit ordinært eller ekstraordinært årsmøte, jf. lovforslaget §§ 41 og 42. For vedtaket til årsmøtet gjeld den vanlege fleirtalsregelen. Kravet om å leggje utstenginga fram for årsmøtet har utsetjande verknad, jf. fjerde punktum . Det inneber at medlemmen inntil vidare har vanlege medlemsrettar og -plikter.

Etter tredje ledd har ein utestengd medlem same rett til tilbakebetaling av innskot – og i arbeidssamvirke også krav på andel av nettoformuen – som ved ei vanleg utmelding. Føresetnaden er at kapitalen er forsvarleg etter lovforslaget § 25. Dette følgjer av tilvisinga i tredje ledd første punktum til § 22 tredje og fjerde ledd. Vedtektene kan etter andre punktum fastsetje at medlemmane skal ha meir avgrensa økonomiske rettar ved utestenging enn ved utmelding. Det kan til dømes fastsetjast at utestengde medlemmar ikkje skal få tilbakebetalt andelsinnskotet.

Etter forslaget er føresegnene om sanksjonar ved mishald i utgangspunktet ufråvikelege. Vedtektene kan dermed ikkje fastsetje ein annan terskel for utestenging enn det som følgjer av lovforslaget. Fjerde ledd opnar likevel for ein viss vedtektsfridom. For det første kan kompetansen til styret til å vedta utelukking leggjast til eit anna organ, til dømes ein kontrollkomité eller eit anna vedtektsfesta organ, jf. første punktum . Kompetansen kan ikkje leggjast til årsmøtet, sidan årsmøtet etter andre ledd skal fungere som klageorgan i utestengingssaker. For det andre gir andre punktum heimel for at det kan vedtektsfestast også andre samanslutningsrettslege sanksjonar enn utestenging. Det kan til dømes vere «bøter» eller suspensjon (retten til etterbetaling og/eller andre medlemsrettar fell bort ein viss periode). Vedtektsfridomen er her som elles avgrensa av at føresegnene ikkje må vere urimelige, jf. lovforslaget § 55, og at dei ikkje må stride mot likskapsprinsippet, jf. lovforslaget § 17. Det krevst ikkje vedtektsheimel for å gjere gjeldande allmenne kontraktsrettslege mishaldssanksjonar, som til dømes skadebot og heving.

Til § 24 Mishald frå foretaket si side o.a.

Paragrafen gjeld m.a. mishald frå foretaket si side, sjå punkt 7.1.5, 7.2.5 og 7.3.5 ovanfor, og svarer til utvalsforslaget § 25.

Mishaldsomgrepet i første ledd knyter seg – til liks med lovforslaget § 23 – både til mishald av samanslutningsrettslege plikter (foretaket har krenka medlemmen sine organisatoriske eller økonomiske medlemsrettar) og til mishald av kontraktsrettslege plikter knytt til omsetninga mellom foretaket og medlemmen. Lovforslaget § 24 regulerer berre samanslutningsrettslege sanksjonar. Er mishaldet kontraktsrettsleg, kan medlemmen også gjere gjeldande kontraktsrettslege sanksjonar.

Første ledd første og andre punktum gir ein medlem som har blitt utsett for eit «vesentleg mishald», rett til å melde seg ut straks, uavhengig av eventuelle vedtektsfesta utmeldingsskrankar (sjå lovforslaget § 22 andre ledd). At medlemmen kan melde seg ut av foretaket «straks», inneber at medlemsrettane og -pliktene fell bort idet meldinga om å tre ut kjem fram til foretaket.

Den krenka medlemmen har etter første ledd tredje punktum krav på å få tilbakebetalt eit eventuelt andelsinnskot eller inneståande på medlemskapitalkonto (under føresetnad av at slik utbetaling vil vere forsvarleg etter lovforslaget § 25). Denne retten gjeld sjølv om vedtektene fastset at ein slik rett ikkje gjeld ved utmelding, jf. § 22 tredje ledd første punktum. Fjerde punktum svarer til lovforslaget § 22 tredje ledd fjerde punktum.

Andre og tredje ledd opnar for sanksjonen utløysing ved at den krenka medlemmen kan få utbetalt «sin andel i nettoformuen til foretaket» fastsett etter verkeleg verdi, jf. tredje ledd tredje punktum. Utbetaling av ein utløysingssum er ikkje til hinder for at medlemmen i tillegg kan få erstatta mogleg tap etter allmenne erstatningsreglar, anten mishaldet frå foretaket er av samanslutnings- eller kontraktsrettsleg art.

Vilkåra for utløysing følgjer av andre ledd, jf. dei i hovudsak tilsvarande føresegnene i selskapslova § 2-32 andre ledd bokstav a og aksjelova § 4-24 første ledd. I utgreiinga s. 267 (punkt 25.6.3) er det gjort nærmare greie for innhaldet i utløysingsvilkåra:

«Utvalget har valgt å stille opp to grunnvilkår for at utløsning skal kunne skje: 1) Tungtveiende grunner må tale for utløsning, og 2) utløsning må ikke virke urimelig mot foretaket, se utkastet hhv. § 25 annet ledd første punktum og tredje ledd første punktum. Begge vilkårene signaliserer at terskelen for utløsning er høy. Kravet om tungtveiende grunner knytter seg primært til medlemmets stilling. Det sentrale vil her være om det har oppstått en situasjon som gjør videre deltakelse vanskelig eller umulig, samtidig som det ikke er rimelig å henvise medlemmet til ordinær utmelding eller utmelding etter særregelen i utkastet § 25 første ledd. Kravet om at utløsning ikke må virke urimelig mot foretaket, innebærer at det må foretas en vurdering av hvilken betydning en utløsning må antas å få for foretaket. Det må både tas hensyn til hvilke økonomiske konsekvenser en utløsning vil ha, og hvilken betydning en utløsning vil ha for samarbeidsklimaet i foretaket og den videre drift. Det må foretas en konkret vurdering av det enkelte foretak. I foretak hvor medlemmene ikke har krav på nettoformuen ved oppløsning, skal det generelt svært mye til før utløsning kan bli aktuelt. I foretak med få medlemmer, hvor det er særlig viktig med et godt samarbeidsklima, kan det lettere bli spørsmål om utløsning enn i foretak med mange medlemmer.

Utvalget har videre foreslått å begrense utløsningsadgangen til tre situasjoner. Den første er at foretaket har krenket rettighetene til et medlem ved vesentlig mislighold. Dette kriteriet er også brukt i utkastet § 25 første ledd første punktum som vilkår for umiddelbar uttreden. Terskelen for utløsning er likevel høyere enn for umiddelbar uttreden, pga. kravet om tungtveiende grunner og kravet om at utløsning ikke må virke urimelig for foretaket. Den andre situasjonen er at styret, årsmøtet eller andre som representerer foretaket, har misbrukt sin myndighet. I bestemmelsen er det vist til misbruksbestemmelsene i §§ 57 og 91. For at det skal bli tale om utløsning etter dette alternativet, må forutsetningen være at myndighetsmisbruket konkret har rammet vedkommende medlem. Dette kan forankres i kravet om tungtveiende grunner. Dersom myndighetsmisbruket rammer en større del av medlemsmassen, vil det sjelden være aktuelt å akseptere utløsning, pga. de følgene det vil få for virksomheten, jf. kravet om at utløsningen ikke må virke urimelig mot foretaket. Den tredje situasjonen hvor utvalget ønsker å åpne for utløsning, er hvor det har oppstått et alvorlig og varig motsetningsforhold mellom et medlem og andre medlemmer vedrørende driften av foretaket. Utvalget åpner med dette for at et medlem kan kreve utløsning selv om foretaket ikke har krenket dets rettigheter på noen måte. Bestemmelsen er særlig myntet på foretak med få medlemmer, som er særlig avhengige av et nært samarbeid mellom medlemmene. Igjen må kravet om at utløsningen ikke skal virke urimelig overfor foretaket, være tilfredsstilt.»

Etter fjerde ledd kan vedtektene fastsetje andre sanksjonar enn dei som er regulert i første til tredje ledd. Det kan til dømes vere tale om konvensjonalbøter eller andre former for økonomiske sanksjonar. Dette vil i tilfelle vere sanksjonar som kjem i tillegg til – og ikkje i staden for – retten til utmelding med umiddelbar verknad etter første ledd og retten til å bli utløyst etter andre og tredje ledd. Det er ikkje heimel for å innskrenke dei rettane medlemmane har etter § 24.

Kapittel 4 Økonomiforhold

Til § 25 Krav til forsvarleg eigenkapital

Paragraf 25 om krav til forsvarleg eigenkapital er drøfta i punkt 8.1.2, 8.2.2 og 8.3.2 ovanfor. Paragrafen svarer til § 27 i utvalsforslaget.

Første ledd svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 3-4 og bustadbyggjelagslova § 3-3. Kravet om forsvarleg eigenkapital er berebjelken i kapitalvernssystemet etter lovforslaget. Lovforslaget byggjer ikkje på skiljet mellom fri og bunden eigenkapital, slik vi kjenner det frå aksjelovgivinga.

Eigenkapitalomgrepet i denne føresegna knyter seg til nettoformuen til foretaket etter verkelege verdiar. Eit sentralt formål med kravet er å tryggje dekningsutsiktene til dei usikra kreditorane. Det sentrale er at kapitaldekninga samla sett skal vere forsvarleg. Det må i denne vurderinga takast omsyn til storleiken på eigen- og framandkapitalen, samansetjinga av framandkapitalen (kort- eller langsiktig, rentevilkår o.a.), tidspunkt og storleik for forventa inntektsstraum osv. Ved transaksjonar mellom foretaket og medlemmane må prisane setjast slik at foretaket alltid har eit forsvarleg kapitalgrunnlag. Kravet om forsvarleg eigenkapital er nærmare presisert i forarbeida til aksjelova og allmennaksjelova. I Ot.prp. nr. 23 (1996–97) Om lov om aksjeselskaper (aksjeloven) og lov om allmennaksjeselskaper (allmennaksjelova) heiter det m.a. (punkt 5.9.4 s. 52):

«Det er for det første klart at kravet til forsvarlig egenkapital skal vurderes ut fra en forutsetning om fortsatt drift - for så vidt denne forutsetningen fremstår som mest sannsynlig. Det må være åpenbart at en slik forutsetning ikke kan legges til grunn dersom det fremstår som mest sannsynlig at virksomheten vil bli avviklet, jf i den forbindelse forslaget til ny regnskapslov (NOU 1995: 30 Ny regnskapslov), hvor forutsetningen om fortsatt drift skal vurderes i forbindelse med utarbeidelsen av årsberetningen. På dette punktet er det sammenfall mellom årsberetningens krav og denne bestemmelsen. Etter departementets syn er det ikke nødvendig å presisere det som er sagt ovenfor i lovteksten.

Departementet er enig i at det rent faktisk kan være stor forskjell mellom å vurdere situasjonen i et selskap som har vært i drift i lang tid, men hvor egenkapitalen er svekket, og i nyetablerte selskaper. Det er likevel ikke hensiktsmessig å innføre et formelt skille i lovteksten mellom disse situasjonene.

Når det gjelder innvendingen om at henvisningen i lovteksten til selskapets egenkapital er for unyansert, er departementet enig med Aksjelovutvalget i at det ut fra de formål bestemmelsen har, må være riktig å foreta en helhetsvurdering av selskapets samlede kapitalgrunnlag, og ikke bare av egenkapitalen. Som utvalget presiserer, kan dette slå begge veier. I tillegg til de eksempler som utvalget nevner, må det også være riktig å legge vekt på i hvilken grad selskapet er forsikret mot et eventuelt erstatningsansvar som det kan pådra seg. Etter departementets syn vil slike forhold bli fanget opp av den risikovurderingen som bestemmelsen uttrykkelig henviser til. Det er således ikke nødvendig å utforme bestemmelsen på en mer presis måte.

For øvrig er departementet enig med Aksjelovutvalget i at bestemmelsen retter seg mot den reelle og ikke balanseførte egenkapitalen. Det må likevel understrekes at dersom selskapet mener at det har en egenkapital som er høyere enn den balanseførte, må dette ha grunnlag i en forsvarlig vurdering. Et eksempel kan være et det foreligger et overtakelsestilbud fra et annet selskap som overstiger den balanseførte egenkapitalen. Et annet eksempel er de tilfeller hvor selskapet har valgt å foreta en kostnadsføring, men hvor eiendelene lovlig kunne ha vært balanseført. Noen detaljerte regler utover dette for hva selskapet kan ta hensyn til, slik som det er antydet i Innst O nr 23 (1995–96) side 8, er det likevel ikke hensiktsmessig å stille opp. Er styret i tvil, kan man holde seg til de (lavere) balanseførte verdiene.»

Desse synspunkta er relevante også ved tolkinga av samvirkelova § 25.

For enkelte disposisjonar er det i utkastet fastsett at disposisjonane berre kan gjennomførast dersom forsvarlegkravet er oppfylt. Dette er § 31 første ledd første punktum, § 32 andre ledd andre punktum og § 108 første ledd andre punktum. Desse føresegnene skal ikkje tolkast antitetisk. Alle disposisjonane til foretaket må i prinsippet vurderast i lys av forsvarlegkravet. Kravet gjeld til dømes ikkje berre ved etterbetaling og andre utdelingar frå foretaket, men også ved prissetjinga i forhold til medlemmane. Dersom brot på kravet fører til tap for kreditorar eller andre, kan ein aktuell sanksjon vere erstatningsansvar for styremedlemmane eller den daglege leiaren, jf. lovforslaget § 153.

Andre ledd første og andre punktum om handleplikt for styret svarer til bustadbyggjelagslova § 3-4 første ledd. Liknande reglar følgjer av aksjelova og allmennaksjelova § 3-5 første ledd. Skilnaden er at det etter forslaget her og etter bustadbyggjelagslova ikkje er noka særskilt føresegn om handleplikt i tilfelle der eigenkapitalen må reknast å vere lågare enn halvparten av andelskapitalen. Dette kjem dels av at andelskapitalen i samvirkeforetak er vekslande, og dels av at lovforslaget ikkje inneheld eit spesifikt krav om minstekapital. Dermed vil storleiken på andelskapitalen normalt ikkje stå like sentralt i vurderinga av eigenkapitalen som det aksjekapitalen gjer i aksjeselskap og allmennaksjeselskap. Dei tiltaka som er nemnde i andre punktum, kan til dømes vere omlegging av drifta, refinansiering eller realisasjon av eigedommar. Det kan også vere aktuelt å endre omsetningsprisane.

I tredje ledd er det slått fast at styret skal gjere framlegg om å løyse opp foretaket dersom styret ikkje finn grunnlag for framlegg om tiltak som nemnde i andre ledd, eller slike tiltak ikkje let seg gjennomføre. Føresegna svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 3-5 andre ledd og bustadbyggjelagslova § 3-4 andre ledd.

Til § 26 Bruk av årsoverskot

Paragraf 26 gjeld bruk av årsoverskot, sjå drøftingane i punkt 8.1.1, 8.2.1 og 8.3.1 ovanfor. Paragrafen svarer til § 28 i utvalsforslaget. Første ledd i utvalsforslaget om at årsoverskotet skal godskrivast eigenkapitalen til foretaket, er ikkje vidareført. Etter departementet sitt syn er det ikkje behov for ei slik presisering i lovteksten. Generelt er det dessutan ønskjeleg at rekneskapsrettslege spørsmål i størst mogleg grad blir vurdert på grunnlag av allmenne rekneskapsrettslege reglar, jf. drøftinga i punkt 8.3.3 ovanfor. Endringa i forhold til utvalsforslaget er av lovteknisk art.

Utgangspunktet er at medlemmane ikkje har eit lovfastsett krav på utdelingar frå foretaket. Dersom ikkje noko anna følgjer av vedtektene, har medlemmane likevel krav på å få refundert andelsinnskotet og inneståande på medlemskapitalkonti ved utmelding og oppløysing (lovforslaget § 22 tredje ledd, § 29 andre ledd og § 135 tredje ledd). Ved oppløysing av eit sekundærsamvirke har medlemmane dessutan krav på utdeling av likvidasjonsoverskotet, dersom ikkje noko anna følgjer av vedtektene, jf. forslaget § 135 fjerde ledd andre punktum. Ved fusjon og fisjon kan medlemmane av det overdragande foretaket ha krav på tilleggsvederlag etter § 106 første ledd andre punktum, jf. § 121 fjerde ledd. Utdelingar utover dette krev vedtektsheimel, sjå til dømes lovforslaget § 27 om etterbetaling.

Årsoverskotet vil som utgangspunkt inngå som ein del av den allmenne eigenkapitalen i foretaket. Første ledd inneheld ei uttømande opprekning av lovføresegner som heimlar ein alternativ bruk av årsoverskotet. Ein slik alternativ bruk må ha vedtektsheimel. Dei nærmare vilkåra for og omfanget av ein slik bruk av overskotet følgjer av §§ 27 til 30. Årsoverskotet kan for det første nyttast til etterbetaling etter § 27, som er ei form for utdeling til medlemmane. For det andre kan årsoverskotet etter § 28 overførast til etterbetalingsfond, som er ei frivillig fondsordning. Eit samvirkeforetak kan også ha andre vedtektsfastsette fond, anten i staden for eller i tillegg til etterbetalingsfondet, jf. punkt 8.3.1.3 ovanfor. Foretaket kan i så fall overføre årsoverskot til slike fond. For det tredje kan årsoverskotet individualiserast på medlemmane i form av overføring på medlemskapitalkonti eller forrenting av andelsinnskot og medlemskapitalkonti, jf. §§ 29 og 30. Derimot kan ikkje årsoverskotet nyttast til å auke andelsinnskota eller medlemskapitalkonti på annan måte, jf. § 30 andre ledd.

Andre ledd første punktum fastset at vedtak om å bruke årsoverskotet som nemnt i første ledd, «blir gjort av årsmøtet etter framlegg frå styret». Eit framlegg frå styret er dermed ein føresetnad for at årsmøtet skal kunne nytte overskotet på den måten som er nemnd i første ledd. Vidare kan årsmøtet ikkje vedta eit høgare beløp enn det styret foreslår eller godtek, jf. andre punktum. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova § 8-2, allmennaksjelova § 8-2 første og tredje punktum og bustadbyggjelagslova § 3-5 andre ledd andre punktum. Bakgrunnen for desse reglane – som inneber at årsmøtet ikkje står fritt – er m.a. ein tanke om at årsmøtet i mange tilfelle representerer mindre innsikt og større pulverisering av ansvaret enn det styret gjer. Det er m.a. grunn til å tru at styret ofte legg større vekt på dekningsutsiktene til kreditorane enn det ein forventar at årsmøtet skal gjere. Dersom årsmøtet vedtek høgare etterbetaling o.a. enn det styret «godtek», er det overskytande ei ulovleg utdeling, som normalt må tilbakeførast etter lovforslaget § 31 andre ledd.

Føresegna i § 26 andre ledd andre punktum inneber at det blir sett eit tak for det beløpet årsmøtet kan nytte som nemnt i første ledd. Årsmøtet kan sjølv avgjere prioriteringa mellom dei alternative formene for overskotsbruk, til dømes om ein vil prioritere etterbetaling etter § 27 eller avsetjing til etterbetalingsfondet etter § 28. Årsmøtet vil ikkje vere bunde av ei eventuell tilråding frå styret om korleis årsoverskotet bør brukast etter alternativa i første ledd. Derimot må årsmøtet halde seg innanfor utdelingsskrankane etter lovforslaget kapittel 4 og likskapsprinsippet i § 17. Dersom det til dømes blir foreslått at nokre medlemmar skal få etterbetaling etter § 27, medan andre medlemmar ikkje skal få utbetaling – men at etterbetalingsbeløpet i staden blir overført til medlemskapitalkonto etter § 29 – krevst samrøystes tilslutning, dersom det ikkje finst saklege grunnar for forskjellsbehandlinga.

Omgrepet «årsoverskot» i lovforslaget §§ 26 flg., siktar til resultatomgrepet i rekneskapslova § 6-1 nr. 29 for så vidt gjeld rekneskapspliktige samvirkeforetak. Dersom dette resultatet er negativt, ligg det ikkje føre eit årsoverskot som kan nyttast etter lovforslaget § 28 andre ledd. Omgrepet «årsoverskot» inneber ikkje at lova er til hinder for at foretak som ikkje har rekneskapsplikt etter rekneskapslova, kan bruke overskotet på dei måtane som er nemnde i første ledd. For desse foretaka kan det vere naturleg å ta utgangspunkt i differansen mellom innbetalingar og utbetalingar i løpet av året. Foretaka må likevel ta omsyn til vesentlege omstende som kan påverke økonomien framover i negativ retning. Har foretaket i løpet av året til dømes pådrege seg ein vesentleg kostnad som ikkje forfell før etter årsskiftet, kan det innebere at det ikkje ligg føre eit «årsoverskot». Departementet viser i den samanhengen til § 76 tredje ledd som krev at styret skal halde seg orientert om den økonomiske stoda for foretaket.

Til § 27 Etterbetaling

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 27.

Utdelingar til medlemmane har i vedtektspraksis ulike nemningar, til dømes utbytte, bonus og etterbetaling. Lovforslaget nyttar «etterbetaling» som nemning på utdelingar av årsoverskot til medlemmane. Etterbetaling føreset vedtektsheimel (første ledd), at foretaket har eit overskot som kan delast ut (tredje ledd og § 25), og at årsmøtet har vedtatt etterbetaling etter forslag frå styret ( § 26 andre ledd).

Første ledd har som bakgrunn samvirkeprinsipp nr. 3, som m.a. fastset at årsoverskot kan nyttast til å «tilgodesjå medlemmane i høve til deira bruk av organisasjonen». Etterbetaling som nemnt i første ledd, føreset at foretaket har oversikt over storleiken på den årlege omsetninga med kvar einskild medlem. Første ledd inneber ei ufråvikeleg sperre mot utdelingar på grunnlag av kapitalinnskot. Er det ønske om utdelingar på grunnlag av kapitalinnskot kombinert med avgrensa deltakaransvar, må aksjeselskapsforma nyttast. Departementet viser elles til den prinsipielle drøftinga i punkt 8.3.2.2 ovanfor.

Andre ledd første punktum presiserer at etterbetaling er ein medlemsrett. I det ligg at andre enn medlemmane ikkje kan motta etterbetaling etter lova. I eit forbrukar- eller kraftsamvirke kan til dømes ikkje andre kundar enn medlemmane få rett til etterbetaling. Ei anna sak er at lova ikkje er til hinder for at eit samvirkeforetak har omsetning med ikkje-medlemmar, og at også desse kan nyttiggjere seg av gunstige omsetningsprisar o.a. Lova er heller ikkje til hinder for at andre enn medlemmane kan ha avtalebaserte bonuskort e.l. som gir ekstra gunstige prisvilkår. I så fall er det avtalen – og ikkje eit årsmøtevedtak – som gir krav på utbetaling frå foretaket. Det er her ikkje tale om «etterbetaling», slik omgrepet er nytta i lova.

Andre ledd andre punktum inneheld eit unntak frå hovudregelen i første punktum for salsorganisasjonar av fiskarar som nemnde i lov 14. desember 1951 nr. 3 om omsetning av råfisk § 3. Formålet med føresegna er å ta omsyn til dei særlege forholda ved omsetningsmonopolsystemet som er etablert i råfisklova. Alle som vil omsetje, tilverke eller utføre råfisk i første hand, må gjere dette gjennom eller med godkjenning av eit salslag med vedtekter godkjent av Fiskeri- og kystdepartementet. Det er ikkje gjennom råfisklova etablert obligatorisk medlemskap i salslaga for dei som sel fisk i første hand, og det er heller ikkje ønskeleg. Dette inneber at også fiskarar som ikkje er medlemmar i salgslaget, må ha ein relasjon til laget. Vidare må alle som omset fisk i første hand, betale ei lagsavgift til salslaget, jf. råfisklova § 3 tredje ledd. Såleis er heller ikkje finansieringa av salslaga utelukkande ei sak for medlemmane. På denne bakgrunn bør også fiskarar som ikkje er medlemmar av eit salslag, kunne har krav på etterbetaling etter lovforslaget § 27. Tredje punktum slår fast at dei også kan ha krav på utbetaling frå etterbetalingsfond etter § 28 eller medlemskapitalkonti etter § 29. Dette er ein konsekvens av at andre ledd andre punktum opnar for at fiskesalslaga skal kunne føreta etterbetaling til ikkje-medlemmar. Føresegna i § 29 andre ledd andre punktum – om utdeling av inneståande på medlemskapitalkonto ved opphøyr av medlemskapen – er sjølvsagt ikkje aktuell for fiskarar som ikkje er medlemmar av salslaget. I desse tilfella må utdelingane alltid ha grunnlag i eit årsmøtevedtak.

Utdelingsramma er etter tredje ledd første punktum årsoverskotet med frådrag for udekka underskot og i tilfelle den delen av overskotet som etter vedtektene skal avsetjast til fond o.a. Dersom delar av årsoverskotet til dømes blir overført til etterbetalingsfond (§ 28) eller medlemskapitalkonti (§ 29), blir utdelingsramma redusert tilsvarande. Etter tredje ledd andre punktum kan foretaket ikkje utdele meir enn det som vil vere i samsvar med forsiktig og god forretningsskikk. Føresegna er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 8-1 fjerde ledd, men har fått ei litt anna utforming sidan ikkje alle samvirkeforetak har rekneskapsplikt. Sjølve kravet til forsiktig og god forretningsskikk er likevel det same og skal tolkast på same måten i samvirkelova som i aksjelovgivinga.

Til § 28 Etterbetalingsfond

Paragrafen, som svarer til Samvirkelovutvalets § 30, gir nærmare reglar om såkalla etterbetalingsfond. Det er i punkt 8.3.1.3 ovanfor gjort nærmare greie for ordninga med etterbetalingsfond og formålet med den.

Første og andre ledd gir heimel til å opprette etterbetalingsfond, til å avsetje delar av årsoverskotet til dette fondet og til å dele ut midlar frå fondet til medlemmane. Oppretting av fondet krev heimel i vedtektene, jf. første ledd . Avsetjingar til fondet skjer gjennom årsmøtevedtak etter forslag frå styret (§ 28 første ledd, jf. § 26 andre ledd). Den same prosedyren gjeld for utdelingar frå fondet til medlemmane (§ 28 andre ledd første punktum, jf. § 26 andre ledd).

Hovudformålet med eit etterbetalingsfond er at medlemmane ikkje skal kjenne seg tvungne til å ta ut overskotet direkte for å unngå at det blir ein del av den allmenne eigenkapitalen som medlemmane ikkje lenger har tilgang til. Ordninga har såleis eit konsolideringsformål. Når det i første ledd heiter at «årsoverskot som kan delast ut etter § 27 tredje ledd», heilt eller delvis kan avsetjast til eit etterbetalingsfond, inneber dette at fondet berre kan vere samansett av tilbakehaldne årsoverskot. Innskot frå stiftarar eller medlemmar kan ikkje avsetjast til dette fondet.

Etter § 28 første ledd «kan» årsmøtet vedta at heile eller delar av årsoverskotet skal setjast av til etterbetalingsfondet. Vilkåret er at vedtektene opnar høve til dette. Føresegna er ikkje til hinder for at det i vedtektene blir fastsett at delar av årsoverskotet skal overførast til fondet, dersom dei generelle vilkåra for å overføre midlar til fondet er oppfylt. Ei slik vedtektsføresegn vil i tilfelle vere bindande for styret og årsmøtet.

Utvalsforslaget § 30 første ledd tredje punktum inneheldt ei føresegn om at etterbetalingsfondet ikkje kunne vere større enn tjue prosent av balansesummen til foretaket. I forslaget frå departementet er det ikkje sett noko tak for kor stort etterbetalingsfondet kan vere, jf. drøftinga i punkt 8.3.1.3 ovanfor.

Ei utdeling frå fondet etter andre ledd er underlagt det generelle kravet om forsvarleg eigenkapital ( § 25, jf. § 31 første ledd første punktum) og likskapsprinsippet i lovforslaget § 17. Utdeling må skje på same grunnlag som etterbetaling, dvs. etter omsetning/bruk, sjå §  28 andre ledd andre og tredje punktum . På same vilkår kan årsmøtet vedta at heile eller delar av etterbetalingsfondet skal avsetjast til medlemskapitalkonti etter § 29, jf. §  28 andre ledd fjerde punktum. P å denne måten kan midlane på etterbetalingsfondet bli individualiserte.

Etter tredje ledd kan årsmøtet redusere etterbetalingsfondet utan at det skjer utbetaling til medlemmane eller overføring til medlemskapitalkonti som nemnt i andre ledd. Føresegna opnar for å overføre heile eller delar av etterbetalingsfondet til den allmenne eigenkapitalen i foretaket. Dette kan etter omstenda vere aktuelt utfrå soliditets- og konsolideringsomsyn.

Til § 29 Medlemskapitalkonti

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 31. Det er i punkt 8.3.1.3 ovanfor gjort nærmare greie for ordninga med medlemskapitalkonti og formålet med den. Spørsmålet om inneståande på medlemskapitalkonti skal klassifiserast som eigenkapital eller framandkapital er drøfta i punkt 8.3.3 ovanfor.

Etter første ledd første punktum kan årsoverskot som kan delast ut etter § 27 tredje ledd, heilt eller delvis avsetjast til medlemskapitalkonti. Føresetnaden er at vedtektene opnar høve til det, jf. § 26 første ledd. Slik avsetjing kan vere eit alternativ eller supplement til etterbetaling (§ 27), overføring til etterbetalingsfond (§ 28) eller forrenting av andelsinnskot eller medlemskapitalkonti (§ 30), sjå § 26 første ledd. Til liks med etterbetaling må avsetjing til medlemskapitalkonto skje på grunnlag av den omsetninga kvar einskild medlem har hatt med foretaket. Avsetjing på grunnlag av kapitalinnehav eller andre alternative fordelingskriterium er ikkje tillate.

I første ledd andre punktum er det presisert at inneståande på medlemskapitalkonti skal dekkje elles udekka tap. Den tilsvarande føresegna i utvalsforslaget presiserte at inneståande på medlemskapitalkonti skulle reknast som eigenkapital. Ei slik føresegn kan vere problematisk i forhold til internasjonale rekneskapsstandardar, jf. punkt 8.3.3 ovanfor om IFRIC 2-forordninga. Departementet har i staden presisert at inneståande på medlemskapitalkonti skal ha såkalla tapsabsorberande evne, noko som tilseier at det – vurdert etter tradisjonelle norske rekneskapsreglar – er tale om eigenkapital.

Andre ledd første punktum seier at årsmøtet kan vedta at heile eller delar av inneståande på medlemskapitalkonti skal delast ut til medlemmane. Slike utdelingar må liggje innanfor ramma av kravet om forsvarleg eigenkapital i § 25 og likskapsprinsippet i § 17. Det siste inneber at det som utgangspunkt ikkje kan betalast ut midlar til berre nokre av medlemmane, eller at nokre av medlemmane prosentvis skal få utbetalt ein større del av sitt inneståande enn det andre får. Ei eventuell forskjellsbehandling krev sakleg grunn, jf. § 17 andre punktum.

Andre ledd andre punktum gir medlemmane rett til å få utbetalt inneståande på medlemskapitalkonti ved opphøyr av medlemskapen. Føresetnaden er at dette vil vere forsvarleg etter lovforslaget § 25, jf. § 31 første ledd første punktum. Likskapsprinsippet i § 17 inneber at det som utgangspunkt ikkje kan vedtakast at enkelte medlemmar skal ha krav på utbetaling ved opphøyr av medlemskapen, medan andre ikkje skal ha det. Ordet «opphøyr» omfattar ikkje berre utmelding etter §§ 22 og 24 første ledd, men også utestenging etter § 23 og utløysing etter § 24 andre ledd. Opphøyr kan også skje ved dødsfall, dersom medlemskapen ikkje blir overtatt etter § 20 femte ledd andre punktum. Derimot er det ikkje naturleg å sjå det slik at ein fusjon eller fisjon inneber eit opphøyr av medlemsforholdet, sjølv om det overdragande foretaket opphøyrer.

Av andre ledd tredje punktum følgjer at første og andre punktum kan fråvikast i vedtektene. I vedtektene kan det såleis fastsetjast at årsmøtet ikkje skal kunne vedta utdeling etter første punktum. Alternativt kan vedtektene fastsetje at medlemmane ikkje skal ha krav på utbetaling etter andre punktum ved opphøyr av medlemskapen. Etter IFRIC 2-forordninga kan ei slik vedtektsregulering ha innverknad på om inneståande på medlemskapitalkonti skal reknast som eigenkapital eller framandkapital ved bruk av internasjonale rekneskapsstandardar, jf. punkt 8.3.3 ovanfor.

Til § 30 Forrenting av andelsinnskot og medlems­kapitalkonti

Paragrafen svarer til utvalsforslaget §§ 32 og 26 tredje ledd.

Etter første ledd krev forrenting av andelsinnskot og medlemskapitalkonti vedtektsheimel og årsmøtevedtak, jf. også § 26 andre ledd. Den økonomiske ramma for slik forrenting følgjer av § 27 tredje ledd, jf. tilvisinga i lovforslaget § 30 første ledd. Vidare kan ikkje renta vere høgare enn tre prosentpoeng over renta på statsobligasjonar med fem års løpetid. Dette er eitt prosentpoeng over satsen i utvalsforslaget, jf. drøftinga i punkt 8.3.1.6 ovanfor. Paragrafen regulerer den årlege forrentinga av andelsinnskota. Dersom fjorårets årsmøte valte å ikkje forrente andelsinnskota, kan ikkje årets årsmøte vedta ei forrenting av innskota utover maksimalsatsen under tilvising til at forrentinga ligg innanfor maksimalsatsen dersom ein vurderer dei to rekneskapsåra under eitt.

Andre ledd gir ei uttømande regulering av korleis andelsinnskot og inneståande på medlemskapitalkonti kan aukast. Etter første punktum kan andelsinnskota berre aukast ved forrenting etter første ledd, eller ved at medlemmane gjer ytterlegare innskot. Inneståande på medlemskapitalkonti kan etter andre punktum ikkje aukast på andre måtar enn ved forrenting etter første ledd og ved ytterlegare avsetjingar etter § 29 første ledd. Føresegnene i første og andre punktum inneber eit forbod mot fondsemisjon, jf. utvalsforslaget § 26 tredje ledd og den prinsipielle drøftinga i punkt 8.3.1.5 ovanfor. Føresegnene inneber også at det ikkje kan skje overføringar frå andelskapital til medlemskapitalkonti eller vice versa.

Til § 31 Utdelingsskranke. Ulovlege utdelingar

Paragrafen svarer til § 33 i utvalsforslaget. Paragrafen inneheld dels ein generell utdelingsskranke (første ledd), dels ei regulering av rettsverknader ved ulovlege utdelingar (andre og tredje ledd). Liknande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova §§ 3-6 og 3-7, sjå også bustadbyggjelagslova § 3-5.

Første ledd første punktum er ei påminning til styret og årsmøtet om at kravet til forsvarleg eigenkapital i § 25 gjeld ved vedtak om etterbetaling og utbetaling frå etterbetalingsfond og medlemskapitalkonti. Forrenting av andelsinnskot og medlemskapitalkonti er ikkje nemnt, då dette ikkje er former for utdeling.

Andre punktum inneber eit generelt krav om lovheimel for å dele ut midlar til medlemmane. Ulovlege utdelingar er etter lovforslaget alle verdioverføringar frå foretak til medlem som ikkje har heimel i utdelingsføresegnene, og som heller ikkje inngår i vanleg forretningsdrift. Dette gjeld sjølv om kravet til forsvarleg eigenkapital er oppfylt, og sjølv om alle andre medlemmar samtykkar. Bakgrunnen er m.a. at ei generell opning for verdioverføringar med samtykke frå medlemmane kunne ha undergrave samvirkeprinsippa både når det gjeld fordelingsnorm og kapitalavkastning.

Omgrepet «utdeling» i lovforslaget dekkjer ikkje verdioverføringar frå foretak til medlem som inngår i vanleg forretningsdrift. Ved vurderinga av kva som er vanleg forretningsdrift, må det takast omsyn til at eit sentralt formål med dei fleste samvirkeforetak er å tilby kundane gunstige prisar. Ein grunnleggjande forskjell mellom samvirkeforetak og aksjeselskap er nettopp at medlemmane i samvirkeforetak primært får den økonomiske fordelen av deltaking gjennom prisfastsetjinga, og ikkje i form av kapitalavkastning. Dette tilseier at det skal mykje til før gunstige prisar blir rekna som «utdeling» etter lovforslaget § 31. Aksjeselskapa og allmennaksjeselskapa står her i ei anna stilling, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 3-6 andre ledd.

Andre ledd regulerer kva slags verknader ulovlege utdelingar har for mottakaren. Føresegna er inspirert av aksjelova og allmennaksjelova § 3-7 første ledd og bustadbyggjelagslova § 3-5 femte ledd. Utgangspunktet etter første punktum er at mottakaren skal føre ulovlege utdelingar tilbake til foretaket. Ved eit ulovleg tingsuttak er det tingen som må førast tilbake. Dersom tilbakeføring in natura er utelukka, er det den verkelege verdien av tingen på overføringstidspunktet som skal tilbakeførast.

Andre punktum inneheld ein reservasjon for tilfelle der mottakaren var i aktsam god tru på mottakstidspunktet. Aksjelova og allmennaksjelova skil mellom opne og maskerte utdelingar med omsyn til god tru-reservasjonen. Ved maskerte utdelingar er tilbakeføringsplikta absolutt, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 3-7 første ledd. Forslaget til samvirkelov inneheld ikkje ei tilsvarande sondring. Aktsam god tru kan derfor utelukke tilbakeføring sjølv om utdelinga skjedde på ein annan måte enn etter utdelingsalternativa i lova. Den gode trua kan til dømes knyte seg til at mottakaren hadde rimeleg grunn til å tru at ein ting overført frå foretaket hadde ein lågare verdi enn tingen faktisk hadde. Bustadbyggjelagslova skil heller ikkje mellom opne og maskerte utdelingar, sjå bustadbyggjelagslova § 3-5 femte ledd første og andre punktum.

Tredje ledd første punktum etablerer eit erstatningsansvar for styremedlemmar, daglege leiarar, revisorar og andre som culpøst og «på vegner av foretaket medverkar» til ei ulovleg utdeling. Føresegna er motivert av aksjelova og allmennaksjelova § 3-7 andre ledd. Er det fleire som er ansvarlege etter andre ledd, vil dei hefte solidarisk overfor foretaket etter allmenne pengekravsrettslege reglar. Ansvar etter tredje ledd er berre aktuelt i den mon restitusjonskrav etter andre ledd ikkje fører fram. Foretaket vil etter allmenne erstatningsrettslege reglar ha ei plikt til å avgrense tapet ved å krevje restitusjon etter andre ledd. Andre punktum viser til skadeserstatningslova § 5-2 om lemping, jf. tilsvarande i aksjelova og allmennaksjelova § 3-7 andre ledd andre punktum.

Til § 32 Konserntilskot

Paragrafen svarer til § 34 i utvalsforslaget. Reglar om konserntilskot er også gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 8-5. Det er i lovforslaget § 164 nr. 31 og 32 gjort framlegg om eit nytt andre punktum i aksjelova og allmennaksjelova § 8-5, som vil gi aksjeselskap som er dotterselskap i eit samvirkekonsern (sjå lovforslaget § 5), heimel til å yte konserntilskot til eit anna konsernforetak. Reglane om konserntilskot er drøfta i kapittel 12 ovanfor.

Omgrepet «konserntilskot» har ei spesifikk skatterettsleg tyding. Ordninga med konserntilskot går ut på å tillate utjamning for skattleggingsformål av den allmenne inntekta mellom selskap som inngår i same konsern. Retten til slik skattemessig samordning er grunngitt i at det utdelande og mottakande foretaket utgjer ein del av ei økonomisk eining. I skattelova § 10-2 første ledd heiter det at aksjeselskap og allmennaksjeselskap «kan kreve fradrag ved inntektsligningen for konsernbidrag så langt dette ligger innenfor den ellers skattepliktige alminnelige inntekt, og for så vidt konsernbidraget ellers er lovlig i forhold til aksjelovens og allmennaksjelovens regler». Vidare heiter det at likestilt selskap og samanslutning kan krevje frådrag for konserntilskot i den mon aksjeselskap og allmennaksjeselskap kan gjere det. Eit konserntilskot er skattepliktig for mottakarselskapet etter skattelova § 10-3.

Første ledd gir ein samvirkerettsleg heimel for at eit samvirkeforetak som inngår i eit konsern eller føderativt samvirke, kan yte konserntilskot. Spørsmålet om slike tilskot har skatterettslege verknader, må vurderast etter skattelova. Eit konserntilskot etter lovforslaget § 32 er ei særskilt form for utdeling av årsoverskotet. Slik utdeling kan også skje til eit foretak som ikkje er medlem av det samvirkeforetaket som yt tilskotet, til dømes tilskot til eit dotterselskap.

Etter første ledd kan det i vedtektene fastsetjast at eit samvirkeforetak skal kunne yte to typar av tilskot. Dette er for det første «konserntilskot til eit anna konsernforetak», dvs. tilskot frå eit samvirkeforetak til eit dotterforetak. Etter lovforslaget § 5 tredje ledd andre punktum kan eit samvirkeforetak som er omfatta av samvirkelova, ikkje vere dotterforetak. Det er dermed ikkje aktuelt med konserntilskot frå samvirkeforetak til morforetak eller systerforetak. For det andre kan vedtektene gi heimel for tilskot «til eit foretak som inngår i same føderative samvirke», jf. definisjonen av føderative samvirke i lovforslaget § 4. Dette kan dreie seg om tilskot oppover i føderasjonen (frå primær- til sekundærsamvirke), nedover (frå sekundær- til primærsamvirke) og sidelengs (frå eit primær- til andre primærsamvirke i same føderasjon).

Andre ledd første punktum fastset at vedtaksreglane i lovforslaget § 26 andre ledd om bruk av årsoverskotet gjeld tilsvarande for tilskot etter § 32. Utdelingsramma etter § 27 tredje ledd gjeld også tilsvarande. Etter § 32 andre ledd andre punktum må konserntilskotet heller ikkje overstige det som er forsvarleg etter § 25 første ledd.

Etterbetaling til medlemmane skal ytast på grunnlag av deira omsetning med foretaket, jf. lovforslaget § 27 første ledd. Denne fordelingsnorma gjeld ikkje tilskot etter § 32. Eit primærsamvirke er medlem i eit sekundærsamvirke, men kan motta tilskot etter § 32 uavhengig av storleiken på omsetninga med sekundærsamvirket. Allmenne samvirkerettslege reglar set likevel grenser, m.a. ved at tilskota ikkje kan fastsetjast slik at primærsamvirka reelt mottek kapitalavkastning i strid med samvirkeprinsippa. Ordninga med konserntilskot skal ikkje kunne nyttast til å omgå kapitalavkastings­reglane i § 30.

Det kan også tenkjast andre døme på illojal bruk av ordninga med konserntilskot: Ein kan tenkje seg at medlemmane i eit samvirkeforetak også er minoritetsaksjeeigarar i dotterselskapet til samvirkeforetaket. Samvirkeforetaket vedtek så å dele ut heile årsoverskotet som «konserntilskot» til dotteraksjeselskapet. Aksjeeigarane i dotteraksjeselskapet vedtek deretter å dele ut utbytte til aksjeeigarane, og samvirkeforetaket fråskriv seg i eigenskap av aksjeeigar rett til utbytte. Reelt vil dermed heile årsoverskotet til samvirkeforetak tilfalle medlemmane som utbytte frå aksjeselskapet. Dersom utbyttet blir delt ut etter storleiken på aksjeinnskota, har medlemmane omgått utdelings­reglane i samvirkelova. Utdelinga frå aksjesel­skapet må i dette tilfellet reelt reknast som ei ulovleg utdeling frå samvirkeforetaket etter lovforslaget § 31 andre ledd.

Som nemnt i punkt 12.3 ovanfor, kan også allmenne reglar om minoritetsvern setje ei grense for høvet til å yte konserntilskot, jf. særleg likskapsprinsippet i lovforslaget § 17 og misbruksregelen i § 55.

Til § 33 Kreditt og trygdgiving til medlemmar o.a.

Paragrafen svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 35. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova §§ 8-7 til 8-11.

Første ledd skal hindre at foretaket yter kreditt til eller stiller trygd for medlemmane utan å gjennomføre ei forsvarleg kredittvurdering. Risikoen for ei mangelfull kredittvurdering eller direkte illojal åtferd er særleg stor i tilfelle der kredittytaren ikkje har ei sjølvstendig og uavhengig stilling i forhold til kredittmottakarane. Reglane i § 33 er ein viktig del av kapitalvernsystemet i lova, idet reglane supplerer og effektiviser utdelings­reglane.

Disposisjonane som er undergitt skrankar er å «gi kreditt eller trygd» til fordel for ein medlem. Dette uttrykket skal tolkast på same måte som «gi kreditt» eller «stille sikkerhet» i aksjelova og allmennaksjelova § 8-7.

For å søkje å hindre at foretaket lid tap på kreditt til eller trygdgiving for medlemmane, må det stillast «fullgod trygd», jf. det tilsvarande kravet til «betryggende sikkerhet» i aksjelova og allmennaksjelova § 8-7 første ledd. Kravet om «fullgod trygd» har ei rettsleg og ei økonomisk side. Rettsleg krevst at avtalen er gyldig, og at ein eventuell panterett har rettsvern. Økonomisk krevst at trygda utvilsamt kan dekkje hovudstolen med renter. Personleg garanti frå medlemmen som mottek kreditten eller trygda, kan aldri reknast som fullgod sjølv om medlemmen har solid økonomi. Spørsmålet om ein garanti frå andre enn medlemmen er fullgod, må vurderast konkret i lys av formuesstillinga og framtidsutsiktene til garantisten.

Kreditt eller trygd for medlemmane må også liggje «innanfor ramma av dei midlane foretaket kan bruke til etterbetaling». Utdelingsramma i § 27 tredje ledd gjeld altså også ved kreditt- og trygdgiving etter § 33 første ledd, sml. utvalsforslaget § 35 første ledd som ikkje inneheldt eit slikt krav. I tillegg må kravet til forsvarleg eigenkapital i § 25 vere oppfylt. Ettersom kravet om fullgod trygd skal søkje å førebyggje at foretaket lid tap, vil kravet om forsvarleg eigenkapital i denne relasjonen særleg rette seg mot likviditeten til foretaket, ved at denne ikkje må svekkast i for stor grad gjennom kreditt til eller trygdgiving for medlemmane.

Når skrankane i lovforslaget er knytt til å «gi» kreditt o.a., peiker dette på at vurderinga må knytast til kredittgivingstidspunktet. Det same gjeld etter aksjelova og allmennaksjelova § 8-7. Er trygda då «fullgod», er kreditten lovleg sjølv om det seinare viser seg at den blir utilstrekkeleg, pga. til dømes verdifall på panteobjektet eller sviktande økonomi hos ein kausjonist. Ei følgje av at vurderinga refererer seg til kredittgivingstidspunktet, er at trygda ikkje kan frigivast dersom ein medlem som har mottatt kreditt, trer ut av foretaket. Ordet «gi» må ved pengelån knytast til utbetalingstidspunktet, ikkje tidspunktet for avtaleinngåinga.

Skrankane gjeld ikkje kreditt o.a. til (fysiske og juridiske) personar som ikkje er medlem i kredittgivingsforetaket. Har samvirkeforetaket dotterforetak, vil kravet om «fullgod trygd» ikkje gjelde overfor disse fordi eit dotterforetak ikkje er medlem. Tilsvarande vil ikkje føresegna gjelde dersom eit primærsamvirke yter kreditt o.a. til sekundærsamvirket. Skrankane i § 33 vil heller ikkje gjelde overfor minoritetseigarar i samvirkeforetaket sine dotterselskap. På dette punktet er banda på avtalefridomen mindre strenge enn i aksjeselskapsretten, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 8-7 andre ledd. Tilsvarande kan eit primærsamvirke yte kreditt o.a. sidelengs til andre primærsamvirke innan same føderative samvirke (under føresetnad av at låntakarsamvirket ikkje er medlem av långivarsamvirket), uhindra av kravet om fullgod trygd i første ledd.

Lovforslaget regulerer, til liks med aksjelova og allmennaksjelova § 8-7, dei materielle vilkåra for kreditt- og trygdgiving som nemnt. Personelt kan styret treffe vedtaket på grunnlag av den allmenne forvaltingskompetansen, jf. lovforslaget § 76. Spørsmålet om dagleg leiar har slik kompetanse, må løysast på grunnlag av § 78. Slike vedtak kan ofte vere av «uvanleg art» eller ha «mykje å seie», slik at dagleg leiar ikkje kan gjere vedtaket, jf. § 78 andre ledd.

Likskapsprinsippet i lovforslaget § 17 tilseier at kreditt til eller trygdgiving til fordel for ein medlem krev samrøystes tilslutning frå dei andre medlemmane, dersom ikkje det er sakleg grunn for forskjellsbehandlinga. Dersom det blir spørsmål om å yte lån eller gi trygd for ein styremedlem eller dagleg leiar (jf. § 33 tredje ledd), vil desse vere inhabile ved styrebehandlinga (§ 89 andre ledd).

Lovforslaget § 33 regulerer ikkje verknadene av at kreditten er rentefri, eller at disposisjonen på annan måte er gunstigare for medlemmen enn marknadsvilkåra. Lovforslaget heimlar ikkje utdeling i form av rentefordel e.l., sjå heimelskravet i § 31 første ledd andre punktum. Foretaket kan dermed ikkje gi ein rentefordel, heller ikkje med samtykke frå dei andre medlemmane. Foretaket må gi lånet på marknadsvilkår med omsyn til rente o.a.

I andre ledd nr. 1 er det gjort unntak frå forbodet i første ledd for «kreditt på vanlege vilkår i samband med forretningsavtalar og omsetning med medlemmane». Dette omfattar for det første forretningsavtalar som ein medlem inngår med foretaket, men ikkje i eigenskap av medlem. Ein medlem er til dømes både handverkar og gardbrukar og yter handverkerteneste til eit meieriforetak i tillegg til mjølkeleveransane. For det andre gjeld regelen for den vanlege omsetninga mellom foretaket og medlemmane i tråd med formålet til verksemda. Ved vurderinga av om kreditten er gitt på «vanlege vilkår», må det m.a. takast omsyn til transaksjonstype og bransjepraksis. Aksjelova og allmennaksjelova § 8-7 tredje ledd nr. 1 talar om «kreditt med vanleg løpetid». Uttrykket «vanlege vilkår» i lovforslaget her femnar etter ordlyden vidare, men er i samsvar med den forståinga av aksjelova og allmennaksjelova som er lagt til grunn til i juridisk teori.

Vidare er det i andre ledd nr. 2 gjort unntak for kreditt eller trygd frå eit sekundærsamvirke til medlemsforetaka. Ordet «medlemsforetak» dekkjer primærsamvirka som er medlemmar av sekundærsamvirket. Kapital kan dermed flyte nedover i eit føderativt samvirke uavhengig av første ledd.

Unntaket i andre ledd nr. 3 om kreditt eller trygd til fordel for tilsette i hovudstilling må tolkast i lys av aksjelova og allmennaksjelova § 8-8 første ledd. Omgrepet «i hovudstilling» peiker på dette omgrepet slik det blir brukt i forskrift 18. desember 1998 nr. 1205 om ansattes rett til representasjon i aksjeselskapers og allmennaksjeselskapers styre og bedriftsforsamling mv. (representasjonsforskrifta)

Etter tredje ledd første punktum vil kravet i første ledd også gjelde for kreditt o.a. til styremedlemmar, daglege leiarar og medlemmar av andre organ. Kravet vil også gjelde for dei som etter aksjelova § 1-5 første ledd er nærståande til dei som er nemnde i første punktum og til medlemmar av foretaket. Omgrepet foretaksorgan dekkjer både lovfesta organ som representantskap og kontrollkomité (§§ 62 og 63) og eventuelle ulovfesta organ som er oppretta med heimel i vedtektene. Skrankane for kreditt- og trygdgiving gjeld som utgangspunkt også for tilsette som er medlemmar av dei organa som er nemnde i første ledd. Tredje ledd andre punktum inneheld unntak frå dette utgangspunktet. Føresegna svarer i hovudsak til aksjelova og allmennaksjelova § 8-9 andre ledd. Ei endring i forhold til utvalsforslaget er at unntaket knyter seg til «forbodet i første ledd», og ikkje berre til kravet om fullgod trygd.

For dei tilfella der lovforslaget ikkje krev fullgod trygd ved kreditt og trygdgiving til medlemmar eller andre, må disposisjonen uansett vere i samsvar med kravet til forsvarleg eigenkapital etter § 25 og likskapsprinsippet etter § 17.

Fjerde ledd , som regulerer rettsstillinga ved ulovleg kreditt og trygdgiving, svarer i all hovudsak til aksjelova og allmennaksjelova § 8-11.

Til § 34 Gåver

Paragrafen svarer til § 36 i utvalsforslaget og er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 8-6.

Etter første ledd første punktum kan årsmøtet vedta å gi høvesgåver, og dessutan gåver til samvirkeformål eller allmennyttige formål som er rimelege utfrå formålet med gåva, stillinga til foretaket og omstenda elles. Føresegna svarer i hovudsak til aksjelova og allmennaksjelova § 8-6 første ledd. Den einaste forskjellen er at lovforslaget nemner gåver til «samvirkeformål» som eit eige alternativ. Andre punktum gir eit høve til å delegere kompetansen frå årsmøtet til styret eller eit anna organ i foretaket. Ein tilsvarande delegasjonsadgang finst ikkje i aksjelova og allmennaksjelova.

Andre ledd , som gir styret ein viss kompetanse til å gi gåver, svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 8-6 andre ledd.

Etter aksjelova og allmennaksjelova § 8-6 tredje ledd kan foretaket gi andre gåver «med tilslutning frå samtlige aksjeeiere og bare dersom gaven ligger innenfor rammen av de midler som kan benyttes til utdeling av utbytte». Lovforslaget inneheld ikkje ein tilsvarande regel for samvirkeforetak. På denne måten oppnår ein godt samsvar med utdelingsføresegner i lovforslaget. Utdelingar til medlemmane kan berre skje dersom lova gir særskilt heimel for det, jf. § 31 første ledd andre punktum. Utover dette kan det ikkje delast ut midlar til medlemmane sjølv om likskapsprinsippet i § 17 er varetatt ved eit samrøystes vedtak og sjølv om kravet om forsvarleg eigenkapital i § 25 er oppfylt. Ein regel tilsvarande den ein har i aksjelova og allmennaksjelova § 8-6 andre ledd kunne ha undergrave omsetning som fordelingskriterium i samvirkeforetak. Gåver til andre enn medlemmane kan berre givast innanfor ramma av første og andre ledd.

Kapittel 5 Årsmøtet o.a.

I Allmenne reglar

Til § 35 Mynde

Føresegna svarer til § 37 i utvalsforslaget og er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 5-1 første ledd. Sjå dei prinispielle drøftingane i punkt 9.1.2, 9.2.2 og 9.3.2 ovanfor.

Føresegna gir uttrykk for at medlemmane gjennom årsmøtet utøver det øvste myndet i foretaket. Den overordna stillinga til årsmøtet viser seg for det første ved at medlemmane, gjennom årsmøtet, kan fastsetje kven som skal leie foretaket. Det er normalt årsmøtet som vel styret (lovforslaget § 66). Vidare kan årsmøtet når som helst avsetje styremedlemmar, bortsett frå dei tilsettevalde (lovforslaget § 71 andre ledd).

For det andre viser overordningsforholdet seg ved at årsmøtet kan instruere styret. Instruksane kan vere generelle, til dømes at styret skal prioritere visse marknader, eller spesielle, knytt til ei bestemt sak. Instruksane kan vidare vere materielle, fastsetje innhaldet i eit styrevedtak, eller prosessuelle, fastsetje saksførehavinga for ei sak eller visse sakstypar. Eit døme på det siste er at visse saker skal leggjast fram for årsmøtet.

For det tredje viser overordningsforholdet seg ved at årsmøtet kan omgjere vedtak som styret eller den daglege leiaren har gjort. Overfor tredjeperson som har erverva ein rett, vil høvet til omgjering vere avgrensa.

For det fjerde viser overordningsforholdet seg ved at årsmøtet i ein viss mon kan delegere sin kompetanse. Det kan skje både til obligatoriske foretaksorgan, og til foretaksorgan som er oppretta i medhald av vedtektene. I merknadene til lovforslaget §§ 62 og 63 blir det gjort nærmare greie for det høvet årsmøtet har til å delegere.

Til § 36 Møterett. Fullmektig

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 38. Tilsvarande reglar er gitt i § 5-2 i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova.

Første ledd første punktum slår fast at alle medlemmane har rett til å møte i årsmøtet. I foretak med indirekte representasjon er det likevel berre utsendingane som har møterett, jf. lovforslaget § 37 andre ledd.

Etter første ledd andre punktum kan ein medlem møte ved fullmektig etter eige val, dersom ikkje vedtektene seier at medlemmane ikkje kan gjere det. Formuleringa «etter eige val» inneber at medlemmen sjølv kan bestemme kven som skal vere fullmektig. Medlemmen kan ikkje overlate til styret eller andre å utpeike ein fullmektig. Vedtektene kan fastsetje at medlemmane ikkje skal ha rett til å møte med fullmektig. Vedtektsfridomen går ikkje lenger enn til å fastsetje at foretaket ikkje skal tillate bruk av fullmektigar. Det er ikkje tillate med vedtekter som seier at andre enn medlemmane skal utpeike fullmektigane. Dersom lova og vedtektene først opnar for bruk av fullmektig, er det berre medlemmen som kan avgjere kven dette skal vere.

Paragrafen regulerer ikkje verknadene av at ein fullmektig bryt instruksar om til dømes røysting. Det klare utgangspunktet må vere at eit slikt instruksbrot ikkje fører til at årsmøtevedtaket blir ugyldig. Lovforslaget regulerer heller ikkje kontraktsforholdet mellom medlemmen som fullmaktsgivar og fullmektigen. Ein må her falle tilbake på allmenne fullmaktsreglar, medrekna reglane om erstatningsansvar for fullmektigen i tilfelle instruksbrot.

I aksjelova og allmennaksjelova er det inga grense for kor mange eigarar ein fullmektig kan representere. Etter lovforslaget her kan ingen vere fullmektig for meir enn ein medlem, jf. første ledd tredje punktum . Dette er løysinga også i bustadbyggjelagslova § 5-2 første ledd tredje punktum. Lovteksten presiserer at dei som har ein medlemskap saman, kan ha sams fullmektig. Det er heller ikkje praktisk med meir enn ein fullmektig i slike tilfelle. Ein tilsvarande regel er gitt i burettslagslova § 7-3 første ledd første punktum. Utvalsforslaget inneheldt ikkje ei presisering på dette punktet, men departementet ser det som ein fordel at regelen går klart fram av lovteksten.

Møteretten er ein individualrett som ikkje kan avgrensast i vedtektene, jf. første ledd fjerde punktum . Unntak gjeld berre dersom årsmøtet er samansett av utsendingar, sjå lovforslaget § 37, jf. også den tilsvarande regelen i bustadbyggjelagslova § 5-2 første ledd fjerde punktum. I kva grad møteretten kan avgrensast ved avtale – til dømes slik at ein medlem forpliktar seg til ikkje å delta på eit bestemt årsmøte – er tvilsamt. Spørsmålet om og kor langt avtalefridomen rekk med omsyn til disposisjonar over møteretten og andre medlemsrettar, er i liten grad regulert i lovforslaget. Det må i alle fall vere klart at ein medlem ikkje kan fråskrive seg møteretten generelt eller for ein lengre periode.

Andre ledd , som inneheld reglar om sjølve fullmakta, motsvarer § 5-2 andre ledd i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova.

Tredje ledd første punktum fastset at kvar medlem kan ta med seg ein rådgivar. Rådgivaren har talerett dersom årsmøtet vedtek dette med vanleg fleirtal. Dette er ein skilnad frå § 5-2 tredje ledd i bustadbyggjelagslova, aksjelova og allmennaksjelova, som fastset at andels- eller aksjeeigaren sjølv kan avgjere om rådgivaren skal ha talerett. Vedtektsfridomen etter andre punktum kan til dømes brukast til å fjerne ordninga med rådgivar, til å fastsetje at medlemmen sjølv kan gi talerett til rådgivaren, eller til å fastsetje at rådgivaren skal ha talerett i kraft av vedtektene.

Departementet viser elles til dei allmenne merknadene i punkt 9.3.2 ovanfor.

Til § 37 Utsendingar

Paragrafen, som svarer til utvalsforslaget § 39, inneheld reglar om utsendingar på årsmøtet. Reglar om utsendingar er også gitt i bustadbyggjelagslova § 5-3.

Første ledd første punktum gir heimel for å vedtektsfeste ei ordning med indirekte representasjon på årsmøtet i landsdekkande foretak eller foretak med meir enn 100 medlemmar. Etter utvalsforslaget var det berre foretak med over 200 medlemmar som skulle kunne ha ei slik ordning, men på bakgrunn av høyringa foreslår departementet å opne for indirekte representasjon i større grad, sjå nærmare i punkt 9.3.2 ovanfor.

Med «landsdekkande foretak» siktar ein til samvirkeforetak som tilbyr medlemskap til personar eller foretak i heile landet. Det er ikkje eit krav at foretaket reint faktisk har medlemmar frå alle fylka e.l., så lenge personar eller foretak frå heile landet i prinsippet kan bli medlemmar i foretaket.

Kravet om minst 100 medlemmar gjeld både for primærsamvirke og sekundærsamvirke.

Etter første ledd andre punktum må foretaka i vedtektene fastsetje korleis utsendingane skal veljast, om det skal veljast varautsendingar, og kor lang valperioden skal vere. Utvalsforslaget § 39 første ledd tredje punktum hadde nærmare reglar om korleis utsendingane skulle veljast. Departementet ønskjer å gi foretaka ein større grad av fleksibilitet og har derfor valt å ikkje gi konkrete reglar om val av utsendingar, bortsett frå kravet i fjerde punktum om at berre medlemmar kan vere utsendingar, sjå drøftinga i punkt 9.3.2 ovanfor. Det er generelt tilrådeleg å vedtektsfeste at det skal veljast varautsendingar. Dersom foretaket ikkje vel varautsendingar, kan ei rekke medlemmar bli utan representasjon på årsmøtet i tilfelle utsendingen har forfall.

Ifølgje første ledd tredje punktum kan valperioden ikkje vere lenger enn fire år. Det er ingenting i vegen for at vedtektene fastset ein kortare valperiode, til dømes eitt år, og det er heller ikkje krav om at valperioden er den same for alle utsendingane.

Andre ledd første punktum slår fast utgangspunktet om at utsendingane har tilsvarande rettar og plikter som medlemmane (til dømes møte-, tale-, forslags- og røysterett). Dette vil typisk vere rettar i samband med årsmøtet. Det er her tale om rettar og plikter som utsendingane har i eigenskap av å vere utsendingar. Som medlemmar i foretaket vil utsendingane dessutan ha vanlege medlemsrettar og -plikter, til dømes dei økonomiske rettane som medlemskapen gir grunnlag for.

Andre punktum fastset at medlemmar som er representerterte ved utsendingar, har vanlege medlemsrettar og -plikter så sant ikkje noko anna følgjer av lova. Eit døme på det siste er at berre utsendingane har møterett, talerett og røysterett i foretak med indirekte representasjon. Departementet viser elles til reglane om utsendingar i lovforslaget §§ 39, 41, 46, 48, 50, 51, 54 og 61.

Tredje ledd første punktum om at utsendingar ikkje kan møte med fullmektig, og at kvar utsending kan ta med ein rådgivar, svarer til bustadbyggjelagslova § 5-3 andre ledd. Etter den sistnemnde føresegna kan utsendingen sjølv avgjere om rådgivaren kan få talerett. Etter lovforslaget her er det årsmøtet som avgjer om rådgivaren skal få talerett, jf. § 36 tredje ledd første punktum, sjå også utgreiinga s. 271 andre spalte.

Vedtektsfridomen etter tredje ledd andre punktum kan nyttast til å fastsetje at utsendingar kan møte med fullmektig, og til å forby at utsendingane kan ta med ein rådgivar. Vedtektene kan også fastsetje at utsendingen sjølv kan avgjere om rådgivaren skal få talerett på årsmøtet. Dersom vedtektene opnar for at utsendingar kan møte med fullmektig, kan kvar fullmektig berre representere ein utsending, jf. lovforslaget § 36 første ledd tredje punktum.

Paragrafen regulerer ikkje uttrykkeleg verknadene av at ein utsending bryt instruksar om til dømes røysting (eit spørsmål som heller ikkje er regulert i lovforslaget §§ 19 og 36 om felles medlemskap og fullmektig, sjå merknadene til desse føresegnene). Det klare utgangspunktet må vere at eit slikt instruksbrot ikkje fører til at årsmøtevedtaket blir ugyldig. Lovforslaget regulerer heller ikkje rettsforholdet mellom medlemmane og utsendingen. Ein må her falle tilbake på allmenne reglar om representasjonsrett, medrekna reglane om erstatningsansvar for representanten i tilfelle instruksbrot. Dersom ikkje vedtektene seier noko anna, kan medlemmane når som helst i valperioden skifte ut ein utsending utan å måtte påvise nokon særskilt grunn for det.

Til § 38 Røysterett

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 40, men det er føydd til to nye punktum i første ledd og eit nytt siste punktum i andre ledd.

Første ledd første punktum byggjer på samvirkeprinsipp nummer to om at medlemmane har «lik røysterett». For bustadbyggjelag og burettslag følgjer den same regelen av bustadbyggjelagslova § 5-4 og burettslagslova § 7-10 første ledd første punktum i begge paragrafane. Andre punktum presiserer at ein medlem også kan røyste som fullmektig for ein annan medlem, jf. § 36. Ifølgje tredje punktum kan medlemmar som har ein medlemskap saman, berre gi ei røyst. I slike tilfelle er det den som er oppnemnt til å opptre overfor foretaket, som har rett til å røyste, eventuelt ein fullmektig for denne, sjå § 19 første ledd andre punktum.

Andre ledd første punktum opnar for vedtektsfridom med omsyn til differensiering av talet på røyster per medlem. Føresegna inneber eit unntak frå føresegnene i første ledd. I primærsamvirke kan differensiering berre skje på grunnlag av den omsetninga kvar einskild medlem har med foretaket. Kapitalinnehav kan dermed ikkje brukast som kriterium. Andre punktum utvidar vedtektsfridomen for sekundærsamvirke til også å omfatte fordeling etter «medlemstala eller den geografiske tilhøyrsla til primærsamvirka». Ei slik stemmefordeling på sekundærnivå finst det allereie fleire døme på i praksis. Tredje punktum etablerer ei ufråvikeleg grense for vedtektsfridomen i både primær- og sekundærsamvirke ved at ein medlem aldri kan ha eit fleirtal av røystene. Føresegna samsvarar med § 5 tredje ledd andre punktum om at samvirkeforetak som er omfatta av lova, ikkje kan vere dotterforetak.

Føresegna i § 37 andre ledd første punktum inneber at at føresegnene om stemmefordeling i § 38 andre ledd gjeld tilsvarande for utsendingar. Lova opnar på denne måten for at kvar utsending kan ha fleire røyster, så sant røystene er fordelt etter kriteria i andre ledd. Etter utvalsforslaget kunne kvar utsending berre ha ei stemme. Departementet har funne grunn til å opne for større fleksibilitet på dette punktet, jf. drøftinga i punkt 9.3.2 ovanfor.

Til § 39 Inhabilitet ved røysting på årsmøtet

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 41. Den er utforma etter mønster av bustadbyggjelagslova § 5-4 andre ledd, aksjelova § 5-3 fjerde ledd og allmennaksjelova § 5-4 fjerde ledd, sjå også burettslagslova § 7-10 andre ledd. Paragrafen må sjåast i samanheng med lovforslaget § 89 om inhabilitet for styremedlemmar og daglege leiarar. Ein medlem av foretaket som også er styremedlem eller dagleg leiar, kan bli inhabil etter både § 39 og § 89.

Til § 40 Møterett og møteplikt for leiinga

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 42.

Forslaget til reglar om møterett og møteplikt for leiinga byggjer på reglane i bustadbyggjelagslova § 5-5 og aksjelova § 5-4 første og andre ledd. Årsmøtet kan ved vedtekt – eventuelt for kvart einskild årsmøte med vanleg fleirtal etter lovforslaget § 53 – også gi andre enn styremedlemmar og dagleg leiar møte-, tale- og forslagsrett i årsmøtet. I foretak med representantskap eller kontrollkomité (lovforslaget §§ 62 og 63), kan det til dømes vere aktuelt å vedtektsfeste at medlemmar av desse organa skal ha slike rettar på årsmøtet.

II Årsmøte

Til § 41 Ordinært årsmøte

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 43. I første og andre ledd er det gjort nokre endringar for at lovteksten skal ta betre høgde for at ei rekke samvirkeforetak ikkje har rekneskapsplikt etter rekneskapslova.

Første ledd første punktum er utforma etter mønster av § 5-5 første ledd i aksjelova og allmennaksjelova, sjå også bustadbyggjelagslova § 5-6 første ledd og burettslagslova § 7-4 første ledd første punktum. Andre punktum , som er nytt i lovforslaget her, har bakgrunn i at ikkje alle samvirkeforetak har rekneskapspliktig etter rekneskapslova.

Andre ledd svarer i hovudsak til aksjelova § 5-5 andre ledd og allmennaksjelova § 5-6 andre ledd, sjå også bustadbyggjelagslova § 5-6 andre ledd og burettslagslova § 7-4 andre ledd. Det ordinære årsmøtet skal ta opp og avgjere saker som etter lova eller vedtektene høyrer under årsmøtet, jf. første punktum . I andre punktum er det presisert at rekneskapspliktige foretak skal godkjenne årsrekneskapen og årsmeldinga, medrekna disponering av overskot på det ordinære årsmøtet. Omgrepa «årsrekneskapen» og «årsmeldinga» har same innhald i lovforslaget her som i rekneskapslova §§ 3-1 flg. Føresegna fastset ikkje tilsvarande krav for foretak utan rekneskapsplikt, men departementet legg til grunn at også slike foretak ofte vil utarbeide ein slags rekneskap som er eigna til å gi uttrykk for den økonomiske stoda til foretaket, og at det er naturleg å behandle dette på det ordinære årsmøtet.

Etter bustadbyggjelagslova § 5-16 skal den ordinære generalforsamlinga i bustadbyggjelag velje ein valkomité som skal førebu vala året etter. Forslaget til samvirkelov inneheld ikkje ei tilsvarande føresegn. Foretaka kan om ønskjeleg vedtektsfeste ei slik ordning.

Opprekninga i andre ledd av saker som skal leggjast fram for det ordinære årsmøtet, er uttømmande. Det vil ikkje gjelde nokon generell regel om at saker som har mykje å seie for foretaket e.l., må behandlast av årsmøtet, til dømes saker om avhending og pantsetjing av fast eigedom. Slike saker høyrer under styret etter lovforslaget § 76. Skal andre saker leggjast fram for årsmøtet enn dei lova nemner, må årsmøtet vedta dette som ein instruks til styret i kraft av overordningsforholdet etter lovforslaget § 35. Årsmøtet kan også vedtektsfastsetje at visse saker som elles høyrer under styret, skal leggjast fram for årsmøtet. Men årsmøtet kan ikkje bruke denne instruksjonsretten eller vedtektsfridomen så langt at forvaltinga av foretaket reelt blir overtatt av årsmøtet.

Dokument som nemnt i andre ledd andre og tredje punktum, og eventuell revisjosnmelding, skal seinast ei veke før årsmøtet sendast til medlemmar med kjend adresse, jf. tredje ledd første punktum . Uttrykket «eventuell revisjonsmelding» er brukt for å ta høgde for at ikkje alle samvirkeforetak har revisjonsplikt. Foretak som ikkje har revisjonsplikt etter revisorlova, treng ikkje utarbeide og sende revisjonsmelding til medlemmane, sjå også lovforslaget §§ 97 og 100. Utvalet hadde her gjort framlegg om ei anna løysing, sjå nærmare i kapittel 11 ovanfor. Fristen på ei veke svarer til aksjelova § 5-5 tredje ledd, allmennaksjelova § 5-6 begge tredje ledd, bustadbyggjelagslova § 5-6 tredje ledd og burettslagslova § 7-4 tredje ledd.

Etter andre punktum kan det i vedtektene fastsetjast ein lengre frist. Det er derimot ikkje høve til å fastsetje ein kortare frist. Dei aktuelle dokumenta kan sendast til medlemmane ved bruk av elektronisk kommunikasjon etter reglane i lovforslaget § 6. Tradisjonell utsending av dokumenta til alle medlemmane kan påføre foretaka store kostnader. Tredje og fjerde punktum opnar derfor for å vedtektsfeste at desse dokumenta kan gjerast kjende for medlemmane «på anna forsvarleg vis», typisk ved at dokumenta blir lagde ut på kontoret til foretaket. Ein førespurnad om å få tilsendt dokument etter tredje ledd tredje punktum kan knyte seg til eit enkelt årsmøte, vere permanent, eller knyte seg til årsmøte som blir haldne i løpet av ein viss periode.

Ved indirekte representasjon er det nok å sende dokumenta til utsendingane, om ikkje vedtektene seier noko anna, jf. femte punktum . Sjølv utan slike vedtekter står foretaka fritt til å sende dette materialet til alle medlemmane.

Til § 42 Ekstraordinært årsmøte

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 44, men første ledd har fått eit nytt tredje punktum.

Første ledd første punktum er utforma etter mønster av aksjelova § 5-6 første ledd og bustadbyggjelagslova § 5-7 første ledd. Vedtektene kan etter andre punktum fastsetje at også andre organ enn styret skal kunne innkalle til ekstraordinært årsmøte, til dømes representantskapet eller kontrollkomiteen dersom foretaket har slike organ. Etter tredje punktum kan vedtektene til eit primærsamvirke fastsetje at sekundærsamvirket skal kunne kalle inn til ekstraordinært årsmøte. Føresegna er særleg mynta på tilfelle der primærsamvirket har økonomiske vanskar, men er ikkje avgrensa til slike tilfelle. Når det gjeld bakgrunnen for regelen, viser departementet til drøftinga i punkt 9.3.3 ovanfor.

Andre ledd svarer med nokre nyansar til aksjelova § 5-6 andre ledd og allmennaksjelova § 5-7 andre ledd, jf. også bustadbyggjelagslova § 5-7 andre ledd og burettslagslova § 7-5 . Første punktum gir revisor og minst ein tidel av medlemmane rett til å krevje ekstraordinært årsmøte for å få tatt opp eit klart oppgitt emne. Kravet om minst ein tidel av medlemmane gjeld også i foretak med indirekte representasjon. Utsendingar som representerer minst ein tidel av medlemmane, kan dermed krevje ekstraordinært årsmøte dersom dei har fått fullmakt frå medlemmane til å fremje eit slikt krav.

Styret skal syte for at det ekstraordinære årsmøtet blir halde innan ein månad etter at kravet er sett fram, jf. andre punktum . Dei vanlege krava til innkallinga gjeld også ved innkalling til ekstraordinær generalforsamling. Fristen for å kalle inn til ekstraordinært årsmøte vil vere ei veke i førevegen, sjølv om vedtektene skulle fastsetje at innkalling skal skje tidlegare, jf. lovforslaget § 46 andre ledd andre punktum.

Vedtektene kan etter tredje punktum fastsetje at styret skal ha plikt til å innkalle til ekstraordinært årsmøte også etter krav frå «andre» enn dei som er nemnde i første punktum. Dette kan til dømes vere andre organ (til dømes representantskap eller kontrollkomité), færre medlemmar enn ein tidel, eller medlemmar som samla står for ein viss del av omsetninga med foretaket. Det er også mogleg å tildele ein slik rett til nokon som verken er medlemmar eller foretaksorgan. Eit døme på det siste kan vere eit sekundærsamvirke som eit primærsamvirke er medlem av, sml. føresegna i første ledd første punktum, som opnar for at sekundærsamvirket får innkallingskompetanse.

Ordet «årsmøte» i lovforslaget omfattar anten eit ordinært eller eit ekstraordinært årsmøte, om ikkje noko anna er sagt eller går fram av samanhengen.

Til § 43 Vedtak av årsmøtet utan personleg fram­møte

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 45.

For aksjeselskap opnar aksjelova § 5-7 for ei forenkla prosedyre med årsmøte utan personleg frammøte dersom selskapet har færre enn 20 aksjeeigarar. Lovforslaget § 43 svarer til aksjelova § 5-7 og gir dermed samvirkeforetak med færre enn 20 medlemmar høve til å halde årsmøte utan personleg frammøte. Dette gjeld som utgangspunkt både ordinært og ekstraordinært årsmøte. Er det tale om ekstraordinært årsmøte som er kravd av medlemmar eller revisor etter § 42 andre ledd, må styret likevel innkalle til vanleg årsmøte dersom dette er kravd eller føresett av den eller dei som har kravd ekstraordinært årsmøte. Eit sekundærsamvirke som har innkallingskompetanse etter § 42 første ledd tredje punktum, kan ikkje avgjere at vedtak skal gjerast utan personleg frammøte, jf. § 43 første ledd som gir styret eksklusiv kompetanse på dette punktet.

III Innkalling til årsmøte

Til § 44 Kven som skal kalle inn

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 46.

Første ledd første punktum inneber at det normalt er styret som skal kalle inn årsmøtet, jf. aksjelova § 5-8 første ledd, allmennaksjelova § 5-8 første ledd første punktum, jf. også bustadbyggjelagslova § 5-8 første ledd og burettslagslova § 7-6 første ledd første punktum. Styrevedtaket om innkalling må minst fastsetje tid og stad for årsmøtet og innehalde eit forslag til dagsorden, jf. § 46 første og tredje ledd.

Andre ledd korresponderer med aksjelova og allmennaksjelova § 5-8 andre ledd, bustadbyggjelagslova § 5-8 andre ledd og burettslagslova § 7-6 andre ledd. Den retten medlemmane etter første punktum har til å krevje årsmøtet kalla inn, gjeld også i foretak med indirekte representasjon. I foretak som har representantskap, kan også leiaren av representantskapet krevje at tingretten kallar inn årsmøtet dersom styret ikkje oppfyller si plikt, jf. andre punktum . Etter forslaget frå utvalet var det krav om vedtektsheimel i desse tilfella, men departementet meiner at leiaren av representantskapet bør ha ein slik rett sjølv om det ikkje følgjer av vedtektene. Dette er løysinga også i bustadbyggjelagslova § 5-8 andre ledd andre punktum. Etter tredje punktum skal foretaket dekkje utgiftene i tilfelle der tingretten kallar inn til årsmøte. I tråd med allmenne erstatningsrettslege reglar pliktar foretaket berre å dekkje nødvendige og påreknelege utgifter.

Til § 45 Staden for årsmøtet

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 47 og byggjer på bustadbyggjelagslova § 5-9. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 5-9, men med den skilnaden at vedtektene i eit aksje- eller allmennaksjeselskap kan opne for årsmøte «på et annet bestemt angitt sted» enn forretningskommunen.

Første punktum i lovforslaget her talar i staden om «ein eller fleire andre oppgitte stader». Dersom det trengst av særlege grunnar, kan årsmøtet haldast ein annan stad enn den eller dei som følgjer av første punktum, jf. andre punktum . Føresegna er mynta på ekstraordinære forhold, men er ikkje avgrensa til meir dramatiske situasjonar. Også reint praktiske omsyn kan medføre behov for å flytte årsmøtet til ein annan stad, til dømes mangel på eit høveleg møtelokale.

Til § 46 Krav til innkallinga

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 48.

Første ledd første punktum korresponderer med aksjelova og allmennaksjelova § 5-10 første ledd og bustadbyggjelagslova § 5-10 første ledd første punktum. I foretak med indirekte representasjon må innkallinga sendast til utsendingane. Dette er også tilstrekkeleg, jf. andre punktum og den tilsvarande føresegna i bustadbyggjelagslova § 5-10 første ledd andre punktum. Det er ikkje krav om at innkallinga i tillegg blir sendt til medlemmane, men det er sjølvsagt ingenting i vegen for at det skjer anten det har heimel i vedtektene eller ikkje.

Innkallingsfristen på ei veke i andre ledd første punktum svarer til bustadbyggjelagslova § 5-10 andre ledd første punktum, sjå også aksjelova § 5-10 andre ledd første punktum. Innkallinga skal sendast slik at den til vanleg er framme seinast ei veke før møtet skal haldast. Etter aksjelova § 5-10 andre ledd første punktum er det tilstrekkeleg at innkallinga er sendt ei veke i førevegen. Innkallinga kan sendast ved bruk av elektronisk kommunikasjon dersom vedkomande medlem uttrykkeleg har godtatt dette, jf. § 6 første ledd. Sjølv om vedtektene seier at innkallinga skal sendast elektronisk, kan ein ikkje utan vidare leggje til grunn at alle medlemmane uttrykkeleg har akseptert å få innkallinga berre elektronisk, jf. prinsippet i Rt. 1999 s. 1532. Andre ledd andre punktum er innhaldsmessig identisk med § 5-10 andre ledd andre punktum i bustadbyggjelagslova, aksjelova og allmennaksjelova.

Tredje ledd svarer til bustadbyggjelagslova § 5-10 tredje ledd, aksjelova § 5-10 tredje ledd og allmennaksjelova § 5-10 tredje ledd første, andre og fjerde punktum.

Til § 47 Rett til å ta opp saker på årsmøtet

Paragrafen svarer til § 49 i utvalsforslaget. Tilsvarande reglar er gitt i § 5-11 i bustadbyggjelagslova, aksjelova og allmennaksjelova. Ein skilnad i forhold til utvalsforslaget er at føresegna om at andre og tredje punktum kan fråvikast i vedtektene ikkje med i departementets lovforslag. Ei slik føresegn er det heller ikkje i aksjelovene eller bustadbyggjelagslova.

Første punktum gir medlemmane ein «rett til å få tatt opp saker på årsmøtet». I dette ligg ein rett for medlemmen til å få ei sak med i innkallinga, og ei plikt for møteleiaren til å opne for behandling av saka. Styret treng ikkje lage utgreiingar eller sakspapir, og den som krev at saka skal opp, har heller ikkje krav på at foretaket skal sende ut sakspapir som vedkomande har laga. Årsmøtet treng ikkje å gå inn på nærare drøfting eller røysting om ingen av dei frammøtte krev det. Styret bør kunne sjå bort frå krav frå personar som openbert vantar rettsleg handleevne, men i tvilstilfelle bør spørsmålet takast med i innkallinga.

Medlemmar kan ta opp saker sjølv om foretaket har indirekte representasjon med utsendingar. Retten til å ta opp saker gjeld både ordinært og ekstraordinært årsmøte.

IV Møtereglar

Til § 48 Opning av møtet. Møteleiar

Paragrafen svarer til § 50 i utvalsforslaget.

Første ledd om opning av årsmøtet byggjer på bustadbyggjelagslova § 5-12 første ledd, jf. også aksjelova § 5-12 første ledd.

I tilfelle der tingretten har innkalla årsmøtet, er det tingretten som peiker ut kven som skal opne møtet, jf. første ledd tredje punktum . Denna avgjerda kan ikkje ankast, jf. fjerde punktum . Utvalet nyttar ordet «påkjæres», men dette er endra til «ankast» ettersom lov 17. juni 2005 nr. 90 om mekling og rettergang i sivile tvister (tvisteloven) berre opererer med eitt ordinært rettsmiddel: anke. Sjå nærmare i Ot.prp. nr. 51 (2004–2005) Om lov om mekling og rettergang i sivile tvister (tvisteloven) punkt 23.5 (s. 297–299). Lovforslaget her er etter dette basert på reglane i den nye tvistelova. Trer samvirkelova i kraft før tvistelova, noko som er lite sannsynleg, kan forholdet til tvistemålslova 1915 regulerast i ei overgangsføresegn etter § 163 nr. 8.

Andre ledd første punktum fastset hovudregelen om at årsmøtet vel møteleiaren. Utvalet har gjort framlegg om at møteleiaren må veljast mellom dei som har røysterett på årsmøtet. Departementet har på dette punktet valt same løysing som i aksjelova § 5-12 andre ledd første punktum, allmennaksjelova § 5-12 tredje ledd første punktum og bustadbyggjelagslova § 5-12 andre ledd første punktum. Dette inneber at årsmøtet kan velje ein møteleiar som ikkje er medlem eller utsending.

Etter andre ledd andre punktum kan vedtektene utpeike møteleiaren (at dette til dømes skal vere styreleiaren i sekundærsamvirket som primærsamvirket er medlem av), eller at møteleiaren skal veljast av representantskapet, kontrollkomiteen eller eit anna foretaksorgan. Kompetansen til å utpeike møteleiaren kan ikkje leggjast til nokon utanfor foretaket. Vedtektene kan også fastsetje at berre medlemmar eller utsendingar kan vere møteleiarar.

Til § 49 Liste over medlemmane på møtet

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 51 og har sin parallell i § 5-13 i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova. Har foretaket indirekte representasjon, må det lagast ei liste over dei utsendingane som har møtt fram.

Til § 50 Saker utanom saklista

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 52.

Første ledd første punktum byggjer på § 5-14 første ledd i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova. Utgangspunktet er at årsmøtet ikkje kan behandle saker som ikkje er med i innkallinga utan at alle medlemmane i foretaket samtykkjer. Møtet kan likevel behandle eit spørsmål som ikkje er særskilt nemnt i innkallinga dersom spørsmålet høyrer naturleg under ei av dei sakene som er nemnde. Det er ikkje tilstrekkeleg at berre dei møtande medlemmane samtykkjer i at saker utanom saklista blir behandla. Alle medlemmane må samtykke. Dersom det skulle vere tilstrekkeleg med samtykke frå dei frammøtte, ville det medføre ein misbruksfare. Ein medlem er til dømes engasjert i ei sak, men let vere å møte på årsmøtet fordi vedkomande ser av innkallinga at saka ikkje skal behandlast. Ved indirekte representasjon er det tilstrekkeleg at alle utsendingane samtykkjer.

I andre ledd er det reglar om avgjerder som kan takast utan at saka er nemnd i innkallinga. Føresegna svarer til § 5-14 andre ledd i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova, sjå også burettslagslova § 7-8.

Til § 51 Opplysingsplikt for leiinga

Paragrafen motsvarer § 53 i utvalsforslaget og har mønster i § 5-15 første ledd i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova.

Etter første og andre ledd kan medlemmar eller utsendingar krevje at leiinga i foretaket gir opplysingar på årsmøtet om tilhøve som kan verke inn på godkjenning av årsrekneskap og årsmelding eller andre saker som skal avgjerast, og dessutan om den økonomiske stillinga til foretaket m.m. Dei sistnemnde opplysingane kan berre krevjast dersom dei kan leggjast fram utan for stor skade for foretaket.

Av tredje ledd første og andre punktum følgjer at leiinga kan måtte svare skriftleg etter møtet dersom opplysingane ikkje er tilgjengelege på møtet. Sending av svaret etter andre punktum kan også i dette tilfellet skje elektronisk på dei vilkåra som følgjer av lovforslaget § 6. Andre punktum andre alternativ («eller på annan forsvarleg måte gjerast tilgjengeleg») siktar til dømes til at det skriftlege svaret er tilgjengeleg på kontoret til foretaket. Tredje punktum fastset at medlemmen (eventuelt utsendingen) som har bede om opplysinga, alltid har krav på å få svaret tilsendt. Andre medlemmar (eventuelt utsendingar) kan etter fjerde punktum be om å få svaret tilsendt. I foretak med indirekte representasjon er det nok å sende svaret til utsendingane, jf. femte punktum . Foretaket står fritt til å avgjere om svaret i tillegg skal sendast til alle medlemmane.

Til § 52 Protokoll

Denne føresegna svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 5-16 og bustadbyggjelagslova § 5-17.

V Fleirtalskrav m.m.

Til § 53 Vanleg fleirtalskrav

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 51, men det er gjort ei endring. I regelen om like røystetal i første ledd andre punktum er det presisert at møteleiaren har det avgjerande ordet også i tilfelle der møteleiaren ikkje har røysterett. Det same følgjer av aksjelova og allmennaksjelova § 5-17 og bustadbyggjelagslova § 5-18.

Aksje- og allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova seier ikkje noko om blanke røyster. Etter første ledd tredje punktum blir blanke røyster likestilt med røyster som ikkje er gitt. Dette er i samsvar med allmenne samanslutningsrettslege reglar.

I andre ledd er det gitt ein særregel om val og tilsetjingar, som svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 5-17 andre ledd.

I tredje ledd heiter det at det kan fastsetjast andre «vedtakskrav» i vedtektene. Slike avvikande krav kan gjelde generelt eller for visse sakstypar. Ordet «vedtakskrav» siktar ikkje berre til andre fleirtalskrav, men også til at det meir generelt blir fastsett særlege saksbehandlingsreglar. Eit døme kan vere at vedtak krev behandling på to eller fleire påfølgjande årsmøte, at vedtak berre kan gjerast innanfor ramma av det styret foreslår eller godtek o.a. Andre døme er gitt i merknadene til lovforslaget § 54 første ledd andre punktum.

Til § 54 Vedtektsendring

Paragrafen svarer til § 56 i utvalsforslaget, men det er gjort ei endring i vedtakskravet etter andre ledd.

Første ledd første punktum byggjer på det allmenne samanslutningsrettslege prinsipp at det er medlemmane, ved årsmøtet, som har kompetanse til å endre vedtektene, jf. også aksjelova og allmennaksjelova § 5-18 første ledd første punktum og bustadbyggjelagslova § 5-19 første punktum. Aksje- og allmennaksjelova inneheld ein reservasjon for tilfelle der noko anne er fastsett ved «lov», som m.a. siktar til at styret kan få fullmakt til å auke aksjekapitalen og på den måten endre vedtektene. Det er ikkje behov for ein tilsvarande reservasjon for samvirkeforetak.

Fleirtalskravet «to tredelar av dei røystene som er gitt» svarer til bustadbyggjelagslova § 5-19 første punktum. Aksje- og allmennaksjelova § 5-18 første ledd andre punktum krev som allmenn regel to tredels kapital- og røystefleirtal. Sidan lovforslaget § 38 ikkje opnar for å kople fordeling av røyster til kapitalinnehav, kan systemet i aksje- og allmennaksjelova ikkje nyttast for samvirke. I foretak med indirekte representasjon, gjeld same regel om to tredelar av dei gitte røystene. Dersom det ligg føre eit slikt fleirtal, er vedtektsendringa vedtatt sjølv om utsendingane som røysta for, representerer færre enn to tredelar av medlemmane.

Første ledd andre punktum opnar for at vedtektene kan innehalde «strengare vedtakskrav», jf. aksjelova og allmennaksjelova § 5-18 tredje ledd, bustadbyggjelagslova § 5-19 andre punktum og burettslagslova § 7-11 tredje ledd andre punktum. Det kan til dømes vere tale om ein høgare brøk enn to tredelar av dei gitte røystene, eller behandling på to eller fleire årsmøte, eller at visse fysiske eller juridiske personar må samtykke i endringa (til dømes at sekundærsamvirket som primærsamvirket er medlem av, må samtykke). Andre døme kan vere krav om at ein viss del av medlemmane må vere til stades for å kunne vedta vedtektsendringa, eller at det i foretak med indirekte representasjon blir kravd både to tredels fleirtal av dei gitte røystene, og at utsendingane som røystar for, samla må representere minst 2/3 av medlemmane. For at kravet om «strengare vedtakskrav» skal vere oppfylt, må vedtektene minst stille krav om to tredels fleirtal av dei gitte stemmene på årsmøtet. Det er ikkje tillate å lempe på fleirtalskravet under tilvising til at vedtektene inneheld andre vedtakskrav som kan kompensere for eit lempelegare fleirtalskrav.

Andre ledd må sjåast i lys av allmenne samanslutningsrettslege reglar om at visse vedtak representerer så fundamentale avvik frå føresetnadene for medlemskapen, at det må krevjast eit særleg kvalifisert fleirtal eller semje, sjå til dømes aksjelova og allmennaksjelova §§ 5-19 og 5-20. Lovforslaget § 54 andre ledd listar opp fem tilfelle der det krevst tilslutning frå minst fire femdelar av dei røystene som er gitt. I staden for fire femdelskravet inneheldt utvalsforslaget eit krav om tre firedels fleirtal på to påfølgjande årsmøte. Departementet finn det ikkje tenleg å ha eit lovfastsett krav om vedtak på to påfølgjande årsmøte og har derfor foreslått ein annan regel på dette punktet, sjå nærmare i punkt 9.3.2 ovanfor

Det skjerpa vedtakskravet i andre ledd gjeld for det første ved «vesentlege endringar i formålsføresegna», dvs. vesentlege endringar i arten av den verksemda foretaket skal eller kan utøve, jf. nr. 1 .

For det andre gjeld kravet for vedtektsendringar som inneber «meir tyngjande heftereglar» for medlemmane, jf. nr. 2 . Etter lovforslaget § 1 andre ledd nr. 2 heftar ikkje medlemmane personleg for skyldnadene «udelt eller for delar som til saman utgjer dei samla skyldnadene». Dersom medlemmane ikkje heftar for «delar» av skyldnadene som nemnt, men skal gjere det for framtida, vil dette bli omfatta av det skjerpa fleirtalskravet. Det same gjeld dersom medlemmane allereie heftar for «delar» av skyldnadene, og desse delane skal aukast. I begge tilfella er det ein føresetnad at den summen som medlemmane heftar for, er lågare enn dei samla foretaksskyldnadene. I motsett fall er det ikkje tale om eit samvirkeforetak som er omfatta av lova.

For det tredje vil ei «skjerping i plikta til å gjere innskot i foretaket» vere omfatta av det strengare fleirtalskravet, jf. nr. 3 , sjå også lovforslaget § 3 tredje ledd. Ei slik «skjerping» ligg føre dersom innskotsplikta for allereie eksisterande medlemmar skal aukast. Skal auken berre verke framover for nye medlemmar, er dette inga «skjerping» for dei eksisterande. Endringa kan då vedtakast etter lovforslaget § 54 første ledd. Grensene for vedtektsfridomen med omsyn til høgare innskotsplikt for nye medlemmar må fastsetjast på grunnlag av lovforslaget § 14 første ledd tredje punktum.

Ordet «innskot» i andre ledd nr. 3 dekkjer ikkje kontingent. Normalordninga er at vedtektene skal fastsetje om det skal betalast kontingent, sjå lovforslaget § 10 nr. 5. Storleiken på kontingenten kan årsmøtet fastsetje med vanleg fleirtal etter lovforslaget § 53 første ledd, dersom ikkje noko anna følgjer av vedtektene. Er storleiken på kontingenten vedtektsregulert, må eventuelle endringar vedtakast etter den allmenne regelen for vedtektsendringar i lovforslaget § 54 første ledd.

For det fjerde er innføring av eller vesentleg skjerping av omsetningsplikter med foretaket omfatta, jf. nr. 4 .

For det femte vil avgrensingar i retten til å tre ut vere omfatta etter nr. 5 . Dette kan til dømes vere innføring av ein utmeldingsfrist (jf. lovforslaget § 22 andre ledd), skrankar for høvet til å få refundert innskotet og eventuelle renter på dette (jf. lovforslaget § 22 tredje ledd), eller skrankar for høvet til å få utbetalt ein del av nettoformuen ved utmelding frå eit arbeidssamvirke (jf. lovforslaget § 22 fjerde ledd). Vidare vil det skjerpa vedtakskravet gjelde dersom det er ønske om å innskrenke eller fjerne ein vedtektsfesta rett til å overføre medlemskapen, lovforslaget § 20 andre ledd.

I kvart av desse fem tilfella må vedtektsendringa vedtakast med minst fire femdels fleirtal. Høvet til å treffe desse vedtaka med fire femdels fleirtal skil seg frå kravet om semje i aksjelova og allmennaksjelova § 5-20 første ledd nr. 1 og 2 og kravet om ni tidels fleirtal i § 5-19 andre ledd.

At lovforslaget ikkje stiller krav om semje, må sjåast i samanheng med at minoriteten kan tre ut etter føresegnene i lovforslaget § 24 første ledd, jf. tredje ledd første punktum . I foretak med indirekte representasjon gjeld dette likevel ikkje, sjå andre punktum . Fristen på ein månad for utmelding skal medverke til at desse sakene får ei snarleg avklaring.

Om ei vedtektsendring etter andre ledd ikkje blir samrøystes vedtatt, kan det blir spørsmål om det ligg føre misbruk overfor minoriteten etter lovforslaget § 55. At vedtaket er inngripande, vil påverke misbruksterskelen. Misbruk kan etter omstenda føre til utløysing, sjå lovforslaget § 24 andre ledd nr. 2. Dersom endringa ikkje blir samrøystes vedtatt, kan det i nokre tilfelle oppstå ein skarp konflikt mellom medlemmane i foretaket. Fører konflikten til eit «motsetningsforhold» etter lovforslaget § 24 andre ledd nr. 3, kan minoriteten på visse vilkår løysast ut sjølv om det ikkje ligg føre eit misbruk etter lovforslaget § 55.

Til § 55 Misbruk av mynde

Paragrafen svarer til § 57 i utvalsforslaget.

Føresegna – som har ein nær samanheng med likskapsprinsippet i lovforslaget § 17 – må sjåast i lys av allmenne misbruksreglar i samanslutningsforhold, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 5-21, bustadbyggjelagslova § 5-20 og burettslagslova § 7-13, sjå også framstillinga av gjeldande rett i utgreiinga punkt 14.8 (s. 182 og 183). Rettskjeldemateriale om misbruk i andre samanslutningar vil vere relevant også ved tolkinga av lovforslaget § 55.

Misbruksføresegna inneber ikkje eit absolutt forbod mot å treffe vedtak som medfører ein «urimeleg fordel» etter forslaget. Føresetnaden for å gi nokon ein slik fordel, er samtykke frå alle medlemmane som avgjerda vedkjem. Det same gjeld i forhold til likskapsprinsippet. I foretak med indirekte representasjon er det i utgangspunktet ikkje nok at alle utsendingane samtykkjer. Kvar einskild medlem må samtykke. Unntak gjeld dersom utsendingane har fått fullmakt frå medlemmane til å gi samtykke som nemnt.

Føresegna blir supplert av allmenne, ulovfesta reglar om misbruk av fleirtalsmakt. Slike reglar kan til dømes vere aktuelle dersom eit vedtak klart skadar mindretalet utan at det gir fleirtalet eller nokon andre ein tilsvarande «fordel».

Eit vedtak som er gjort i strid med generalklausulen i § 55 eller ulovfesta misbruksreglar, kan bli kjent ugyldig av retten etter reglane i forslaget §§ 56 flg. Sidan det er tale om eit vedtak som krev tilslutning frå dei medlemmane det gjeld, vil ikkje utløpet av tremånadsfristen i § 57 første ledd føre til at vedtaket blir gyldig, jf. § 57 andre ledd nr. 2.

VI Søksmål om ugyldige vedtak

Til § 56 Kven som kan reise søksmål om ugyldige vedtak

Paragrafen motsvarer § 58 i utvalsforslaget. Likelydande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 5-22 og bustadbyggjelagslova § 5-21.

Etter første punktum kan medlemmar, styremedlemmar og dagleg leiar reise søksmål med påstand om at eit vedtak er ugyldig fordi det er blitt til på ulovleg vis eller elles er i strid med lov eller vedtekter. Også eit fleirtal av tilsette eller ei representativ fagforeining kan reise søksmål, jf. andre punktum . Same rett har observatørar til styret, jf. §§ 73 og 67. Søksmålskompetansen er ikkje avhengig av at saksøkjaren har ei konkret rettsleg interesse i saka. Dette er ei utviding i høve til allmenne rettargangsreglar. Kompetansen til å reise søksmål kan ikkje avgrensast i vedtektene eller ved førehandsavtale. Derimot er det ikkje noko til hinder for at den blir fråfallen i samband med kvart einskild vedtak.

Dei særlege søksmålsreglane i §§ 56 til 58 gjeld berre dersom det blir lagt ned påstand om at eit årsmøtevedtak er ugyldig fordi det er i strid med samvirkelova eller vedtektene for foretaket. Føresegnene gjeld ikkje dersom det blir påstått at vedtaket er i strid med andre lovreglar (til dømes offentlegrettsleg rammelovgiving), med forvaltingsvedtak eller med avtalar som foretaket har inngått.

Lovforslaget § 56 seier ikkje noko om vilkåra for og verknader av å kjenne eit vedtak ugyldig. På same måte som i aksjeselskapsretten må ein her falle tilbake på ulovfesta samanslutningsrett.

Til § 57 Frist for å reise søksmål

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 59 og byggjer på reglane i aksjelova og allmennaksjelova § 5-23 og bustadbyggjelagslova § 5-22.

Hovudregelen i første leddførste punktum er at søksmålet må reisast innan tre månader. Formålet med regelen er at ein ikkje skal ha ein langvarig periode med strid og tvil kring vedtaket. Fristen blir rekna frå vedtakstidspunktet. Er vedtaket gjort utan personleg frammøte etter reglane i § 43, blir fristen likevel rekna frå den dagen protokollen vart sendt til medlemmane, jf. tredje punktum . Dersom søksmål ikkje blir reist innan tremånadsfristen, er vedtaket gyldig, jf. andre punktum . Det kan i utgangspunktet ikkje givast nokon tilleggsfrist, sjå likevel unntaksregelen i andre ledd nr. 4.

Andre ledd inneheld fleire unntak frå søksmålsfristen i første ledd. Det gjeld vedtak som ikkje kan gjerast sjølv om ein har samtykke frå alle medlemmane (til dømes vedtak i strid med ufråvikeleg lov), jf. nr. 1 . Vidare gjeld det vedtak som krev samtykke frå alle medlemmane, og slikt samtykke ikkje er innhenta, jf. nr. 2 . Det kan til dømes vere vedtak etter § 50 om å behandle saker som ikkje er nemnde i innkallinga til årsmøtet. Føresegna gjeld også i tilfelle der vedtektene stiller krav om at alle medlemmane samtykkjer, medan lova berre stiller krav om kvalifisert fleirtal (det kan til dømes vere aktuelt for dei vedtektsendringane som er nemnde i § 54 andre ledd). Nr. 3 gjeld tilfelle med alvorlege feil ved innkallinga. I nr. 4 er det som nemnt eit særskilt unntak frå søksmålsfristen i første ledd første punktum; retten kan på nærare vilkår godta at søksmål blir reist etter fristen på tre månader, men før det er gått to år. Toårsfristen er absolutt. Ikkje eitkvart søksmål innan toårsfristen vil vere rettidig. Lova blir her supplert med allmenne passivitetsreglar, slik at høvet til å reise søksmål kan ha gått tapt før toårsfristen er ute.

Til § 58 Dom om ugyldig vedtak

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 60. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 5-24 og bustadbyggjelagslova § 5-23.

Første ledd har ein regel om utvida rettskraft for ein dom som slår fast at eit årsmøtevedtak er ugyldig, eller som endrar vedtaket. Dommen har verknad for alle som kan reise søksmål om vedtaket, jf. § 56. Ein dom der vedtaket blir ståande, har berre verknad mellom partane og hindrar ikkje at andre kan reise sak om spørsmålet.

Etter andre ledd kan dommen berre gå ut på endring av vedtaket dersom det er lagt ned påstand om det, og retten kan slå fast kva innhald det retteleg skulle ha hatt. Elles må dommen gå ut på at foretaket blir frifunne, eller at vedtaket blir kjent ugyldig.

Gjeld det eit vedtak som er meldt til Foretaksregisteret, skal dommen meldast og registrerast for foretaket si rekning, jf. tredje ledd . Dette gjeld berre dersom dommen kjenner årsmøtevedtaket ugyldig eller endrar det. Det er domstolen som har plikt til å sende melding til Foretaksregisteret, og innsendingsplikta gjeld sjølv om dommen ikkje er rettskraftig.

VII Gransking

Til § 59 Framlegg om gransking

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 61 og har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 5-25 og bustadbyggjelagslova § 5-24.

Første leddførste punktum slår fast at ein medlem kan gjere framlegg om gransking av stiftinga eller forvaltinga av foretaket eller nærmare omstende kring forvaltinga eller rekneskapane. Dette er ein medlemsrett som ikkje kan innskrenkast i vedtektene. Andre enn medlemmane kan ikkje krevje gransking, men revisoren for foretaket kan med heimel i § 42 andre ledd krevje innkalling av ekstraordinært årsmøte til behandling av spørsmålet om gransking.

På ordinært årsmøte kan spørsmålet avgjerast utan at det er nemnt i innkallinga, medan det på ekstraordinært årsmøte berre kan avgjerast dersom saka er tatt med i innkallinga, jf. første ledd andre punktum . Utsendingar har ingen sjølvstendig rett til å krevje gransking, men på det ordinære årsmøtet kan ein utsending på vegner av ein medlem gjere forslag om gransking. Utsendingen gjer i så fall framlegg på vegner av vedkomande medlem, og ikkje på vegner av alle medlemmane utsendingen representerer.

I andre ledd er det ei føresegn om at kvar medlem kan be tingretten avgjere eit krav om gransking dersom framlegget har fått tilslutning frå minst ein tidel av medlemmane som møtte til årsmøte. Det gjeld sjølv om framlegget om gransking fekk fleirtal. Grunnen til det er at eit fleirtal ikkje skal kunne hindre ei nøytral og kritisk gransking. Men dersom foretaket sjølv har peikt ut nøytrale og kvalifiserte granskarar, kan det føre til at tingretten ikkje finn grunn til å nemne opp andre granskarar. I foretak med indirekte representasjon må minst ein tidel av dei frammøtte utsendingane gi si tilslutning til kravet om gransking, jf. § 37 andre ledd om at føresegner i lova som vedkjem medlemmane, «gjeld tilsvarande for utsendingane så langt dei passar». Dersom ein oppnår eit slikt fleirtal, kan «kvar medlem» krevje gransking ved tingretten. Dette er ein personleg rett for kvar einskild medlem, og ikkje berre for den eller dei medlemmane som opphavleg kravde gransking.

Til § 60 Avgjerd i tingretten

Paragrafen har føresegner om behandlinga i tingretten av eit krav om gransking. Den svarer til utvalsforslaget § 62 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 5-26 og bustadbyggjelagslova § 5-25.

Etter første ledd skal retten ta kravet til følgje dersom det har rimeleg grunn. Foretaket og den som granskinga elles måtte gjelde, skal få uttale seg, jf. andre ledd . Tingretten skal oppnemne granskarar, og for dei gjeld fleire av reglane om revisor tilsvarande, jf. tredje ledd . Tingretten skal fastsetje vederlaget til granskarane, jf. fjerde ledd . Foretaket skal bere kostnadene, og retten kan krevje at foretaket deponerer ein sum på førehand.

Til § 61 Granskingsrapporten

Paragrafen svarer til § 63 i utvalsforslaget og har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 5-27 og bustadbyggjelagslova § 5-26.

Granskarane skal gi rapport tingretten, jf. første ledd , og tingretten skal kalle inn til årsmøte som skal behandle rapporten, jf. andre ledd første punktum . Rapporten skal på førehand sendast til medlemmane eller utsendingane, jf. andre ledd andre og tredje punktum. Ordet «sendast» i må tolkast i lys av lovforslaget § 6 om elektronisk kommunikasjon.

VIII Representantskap og kontrollkomité

Til § 62 Representantskap og § 63 Kontrollkomité

Dei to paragrafane svarer til utvalsforslaget §§ 64 og 65. Reglar om representantskap er også gitt i bustadbyggjelagslova § 5-27.

Etter lovforslaget er eit representantskap eit tilsynsorgan som i vedtektene også kan tildelast andre oppgåver, medan ein kontrollkomité har ein meir reindyrka kontrollfunksjon. Ansvaret for leiinga av foretaket ligg hos styret, og dei sentrale kontroll- og tilsynsfunksjonane er det revisor som har. I tillegg kjem reglane om gransking.

Berre årsmøtet og styret er etter lovforslaget obligatoriske organ i samvirkeforetak. Årsmøtet kan ved vedtekt opprette andre organ og fastsetje kva slags mynde desse organa skal ha. Lovforslaget § 62 og 63 har bakgrunn i at ein del samvirkeforetak i dag har representantskap eller kontrollkomité. Men føresegnene er ikkje til hinder for å bruke andre nemningar på desse organa, eller å gi organa kompetanse utover det som er uttrykkeleg nemnt i desse føresegnene. Føresetnaden er at vedkomande mynde kan leggjast til eit vedtektsfesta organ.

Utvalet har på side 364 og 365 i utgreiinga gjort greie for høvet til å delegere kompetanse til representantskapet, kontrollkomiteen eller andre vedtektsfastsette organ:

«Delegasjonsadgangen er i noen tilfeller regulert, bl.a. i utkastet §§ 66 annet ledd og 68 tredje ledd som åpner for at valg av styrets leder og medlemmer kan delegeres til et vedtektsfestet foretaksorgan. Utenfor de tilfellene der delegasjonsadgangen er regulert direkte, vil spørsmålet bero på en tolking av hver enkelt bestemmelse. Når det gjelder kompetanse etter utkastet § 37 første ledd – bl.a. instruksjons- og omgjøringsrett som følger av årsmøtets overordnede funksjon – må det som et utgangspunkt antas at slik kompetanse kan delegeres innenfor nærmere angitte sakstyper.

På den annen side må bestemmelser som for visse saksområder legger avgjørelsesmyndigheten til årsmøtet, normalt tolkes som delegasjonsforbud. Dette er utkastet § 24 (beslutning om utelukking kan bringes inn for årsmøtet), § 27 (styrets plikt til å innkalle årsmøtet hvis egenkapitalen ikke anses forsvarlig, årsmøtet vil ha plikt til å behandle saken), § 29 (vedta etterbetaling), § 30 (avsette til etterbetalingsfondet), § 31 (avsette til medlemskapitalkonti), § 32 (avsette til forrentning av innskudd mv.), § 36 (vedta å gi visse gaver), § 43 (hvilke saker ordinært årsmøte skal behandle), § 56 (vedtektsendringer), §§ 64 og 65 (evnt. representantskap og kontrollkomite skal velges av årsmøtet), §§ 98 og 100 (valg av revisor), § 104 (fusjonsbeslutning), § 122 (fisjonbeslutning), § 129 (oppløsning), § 130 (valg av avviklingsstyre), § 138 (årsmøtet skal behandle revidert oppløsningsoppgjør), § 148 (omdanningsbeslutning).

Et representantskap, en kontrollkomite eller et annet vedtektsfestet organ kan innenfor visse grenser også få tildelt kompetanse som ellers ligger under styret. Årsmøtet kan iht. sin overordnede stilling etter utkastet § 37 fastsette at visse saker som ellers hører under styrets forvaltningsmyndighet skal behandles av årsmøtet, f.eks. saker om avhendelse og pantsettelse av fast eiendom. Årsmøtet må tilsvarende kunne tillegge representantskapet en slik kompetanse. På de punkter der lovutkastet uttrykkelig legger en viss kompetanse til styret, oppstår spørsmålet om årsmøtet er avskåret fra å legge denne kompetansen til et representantskap. Noen viktige eksempler nevnes her:

For det første kan styret som alminnelig regel ikke fratas kompetanse som er tildelt styret med sikte på ivaretakelse av kreditorenes interesser. Et eksempel er utkastet § 28 tredje ledd om at årsmøtet ikke kan beslutte utdelt høyere etterbetaling mv. «enn det styret . . . godtar». Denne bestemmelsen kan ikke fravikes selv om alle medlemmene samtykker. Bakgrunnen er at denne skranken på årsmøtets kompetanse også har en side mot kreditorvernet.

For det andre kan hensynet til de ansatte hindre at en viss kompetanse legges til et representantskap. I foretak hvor de ansatte har rett til å velge styremedlemmer (utkastet § 69), er årsmøtet avskåret fra å legge vesentlige deler av styrets kompetanse til et representantskap eller en kontrollkomite der de ansatte ikke er representert. Dette vil stille seg annerledes hvis de ansatte har forholdsvis like mange medlemmer i representantskapet som de har i styret.

For det tredje fastsetter visse bestemmelser at styret skal legge frem forslag, bl.a. § 27 (forslag til tiltak hvis kapitalgrunnlaget er uforsvarlig), § 28 (forslag om etterbetaling mv.), § 45 (forslag til vedtak hvis årsmøtet skal holdes uten personlig fremmøte), § 48 (forslag til årsmøtets dagsorden), § 105, 123 og 149 (fusjons-, fisjons- eller omdanningsplan). Bestemmelser som gir styret rett og plikt til å fremme visse forslag må tolkes slik at årsmøtet ikke kan instruere styret om forslagets innhold, og at årsmøtet heller ikke ved vedtekt kan fastsette at denne forslagsretten legges til et annet organ.

For det fjerde skal styret etter utkastet § 77 forestå «forvaltningen» av foretaket. Årsmøtet kan ikke legge så betydelige deler av forvaltningsmyndigheten til andre vedtektsfestede organer at styret ikke lenger vil ha den sentrale funksjon som utkastet § 77 forutsetter at styret skal ha.

For det femte fastsetter utkastet § 93 at styret «representerer foretaket utad og tegner dets firma». Bestemmelsen bygger på at det i sammenslutningsretten er et skille mellom intern beslutningsmyndighet og ekstern myndighet til å representere foretaket utad. Dette skillet er tydelig når foretaket skal forpliktes ved en avtaleslutning. Internt forutsetter dette en beslutning av kompetent organ. Beslutningen må følges opp eksternt ved et løfte. Eksternt er det etter utkastet § 93 styret som representerer foretaket, i nevnte eksempel ved å rette løftet til tredjeperson. Årsmøtet kan ikke generelt frata styret denne representasjonsretten, og f.eks. legge den til et representantskap. Det er derfor intet nødvendig sammenfall mellom hvilket organ som har intern beslutningsmyndighet på den ene siden, og hvilket organ – etter lovutkastet styret – som representerer utad på den annen. Vedtektene kan f.eks. fastsette at avhendelse av fast eiendom forutsetter samtykke fra representantskapet. Men det er styret som representerer foretaket ved avtaleslutningen.»

Kapittel 6 Leiinga av foretaket

I Krav om styre og dagleg leiar. Val av styre, tenestetid o.a.

Til § 64 Styret

Paragraf 64 gjeld styret, sjå om dette punkt 9.1.3, 9.2.3 og 9.3.3 ovanfor. Paragrafen svarer til § 64 i utvalsforslaget. Tilsvarande reglar er gitt i § 6-1 i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova.

Første ledd føreset at styret skal vere eit obligatorisk organ i alle samvirkeforetak. Styret skal etter første punktum ha minst tre medlemmar, men med høve til å gå ned til to om det er fastsett i vedtektene. Styremedlemmane må vere myndige, det vil seie minst atten år og ikkje umyndiggjorde jf. andre punktum og drøftinga i punkt 9.3.3 ovanfor. Selskap og andre juridiske personar kan etter lovforslaget ikkje vere styremedlemmar i samvirkeforetak. Lovforslaget stiller ikkje krav om at styremedlemmane også er medlemmar i foretaket, men eit slikt krav kan følgje av vedtektene.

Andre ledd har som bakgrunn aksjelova § 6-1 andre ledd første punktum og bustadbyggjelagslova § 6-1 andre ledd første punktum, men med den skilnaden at mynde til å velje styreleiar også kan delegerast til eit «vedtektsfesta foretaksorgan», til dømes representantskapet. Etter lovforslaget § 66 tredje ledd andre punktum kan også mynde til å velje styret delegerast til eit vedtektsfesta foretaksorgan. Mynde til å velje styreleiar kan ifølgje § 64 andre ledd delegerast til det same eller til eit anna vedtektsfesta foretaksorgan. Delegasjonsvedtak der årsmøtet fastset at styreleiaren eller styremedlemmane kan veljast av eit vedtektsfesta foretaksorgan, må i begge tilfelle gjerast som vedtektsendring.

Lovforslaget er ikkje til hinder for at den daglege leiaren blir vald til styreleiar, men noko anna kan følgje av vedtektene. Det blir vist til drøftinga i punkt 9.3.3 ovanfor.

Til § 65 Dagleg leiar

Paragraf 65 gjeld dagleg leiar, sjå punkt 9.1.3, 9.2.3 og 9.3.3 ovanfor. Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 67. Reglar om dagleg leiar er også gitt i § 6-2 i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova.

Første ledd fastset at foretaka som hovudregel skal ha dagleg leiar, men at noko anna kan fastsetjast i vedtektene. I aksjeselskap er dagleg leiar obligatorisk dersom aksjekapitalen er høgare enn tre millionar kroner, jf. aksjelova § 6-2 første ledd andre punktum. Kapitalen er ikkje eit tenleg avgrensingskriterium i samvirkeforetak, og departementet har ikkje sett grunn til å oppstille eit anna kriterium, jf. drøftinga i punkt 9.3.3 ovanfor. Den daglege leiaren må vere ein fysisk person.

Etter andre ledd er det styret som har kompetanse til å tilsetje dagleg leiar, dersom ikkje denne kompetansen etter vedtektene er lagt til årsmøtet eller eit vedtektsfesta organ.

Til § 66 Val av styremedlemmar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 68 og er inspirert av § 6-3 i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova.

Hovudregelen etter første ledd første punktum er at årsmøtet skal velje styremedlemmane, og at årsmøtet avgjer om det skal veljast varamedlemmar. Dersom styret berre har to medlemmar (jf. § 64 første ledd første punktum), skal det alltid veljast minst ein varamedlem, jf. andre punktum . Det gjeld også når årsmøtet har overført valretten til andre etter tredje ledd.

Andre ledd gjer for tilsettevalde styremedlemmar unntak frå første ledd om at årsmøtet er valforsamling.

Etter tredje ledd første punktum kan det fastsetjast i vedtektene at andre enn årsmøtet skal velje styremedlemmane (som til dømes kan vere representantskapet, eit sekundærsamvirke der primærsamvirket er medlem, eller utanforståande som til dømes ein kreditor). Meir enn halvparten skal likevel veljast av årsmøtet, jf. andre punktum . Ein må i denne samanhengen også ta omsyn til eventuelle styremedlemmar som skal veljast av dei tilsette etter § 67. Men regelen om at meir enn halvparten skal veljast av årsmøtet, gjeld ikkje dersom retten til å velje styre blir overført til eit anna vedtektsfesta organ. Det mest aktuelle organet vil nok vanlegvis vere representantskapet. Valrett kan i det heile ikkje overførast til styret eller til ein styremedlem, jf. tredje punktum . Derimot er det ingenting i vegen for at valrett blir overført til minoritetsmedlemmar eller ei anna medlemsgruppering.

Til § 67 Rett for tilsette til å velje styremedlemmar

Paragrafen svarer til § 69 i utvalsforslaget, men har fått eit nytt femte ledd. Reglar om tilsetterepresentasjon er også gitt i § 6-4 i aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova og i selskapslova § 2-9. Desse føresegnene er i hovudsak likelydande. Lovforslaget her byggjer på reglane i aksjelova og allmennaksjelova om rett for dei tilsette til å velje styremedlemmar i selskap utan bedriftsforsamling. Lovforslaget er ikkje til hinder for vedtekter som gir dei tilsette ein utvida representasjonsrett. Det kan til dømes vere aktuelt i foretak med færre enn tretti tilsette.

Etter første ledd kan eit fleirtal av dei tilsette krevje at ein styremedlem og ein observatør skal veljast av og mellom dei tilsette i foretak med fleire enn tretti tilsette. Observatøren har møte- og talerett, men ikkje røysterett. På det viset kan ein unngå at ein representant for dei tilsette blir sitjande åleine i styret, sjølv om talet på tilsette ikkje gir rett til val av fleire styremedlemmar.

Det går fram av andre ledd at eit fleirtal av dei tilsette kan krevje opp til ein tredel og minst to av styremedlemmane dersom foretaket har fleire enn femti tilsette. Minimumsrepresentasjonen på to medlemmar inneber m.a. at dei tilsette har krav på 40 % av styremedlemmane dersom styret har fem medlemmar.

Tredje ledd har reglar om tilsetterepresentasjon i foretak med fleire enn 200 tilsette. I slike foretak skal dei tilsette velje ein styremedlem med varamedlem eller to observatørar med varamedlemmar i tillegg til den representasjonen som følgjer av andre ledd. Representasjonsretten etter tredje ledd er obligatorisk, og avheng ikkje av at ei fleirtal av dei tilsette krev slik representasjon, sml. første og andre ledd. Dette er løysinga også i § 6-4 tredje ledd i aksjelova og allmennaksjelova i tilfelle der det er avtalt at selskapet ikkje skal ha bedriftsforsamling.

Det er fastsett i fjerde ledd at forskrifter etter aksjelova § 6-4 fjerde ledd skal gjelde tilsvarande for val etter paragrafen her så langt dei passar. Det gjeld forskrifter om korleis ein skal rekne talet på tilsette, om valmåten m.m.

Departementet viser elles til dei prinsipielle merknadene i punkt 9.3.3 ovanfor.

Til § 68 Rett for tilsette til å velje styremedlemmar i konsern og føderative samvirke

Paragrafen svarer til § 70 i utvalsforslaget og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-5. Ein skilnad er at lovforslaget inneheld ei presisering av at føderative samvirke skal reknast som «ei gruppe av foretak som er knytt saman gjennom eigarinteresser eller sams leiing», jf. andre ledd og aksjelova og allmennaksjelova § 6-5 andre ledd. Med omsyn til representasjonsretten i styret i eit sekundærsamvirke inneber dette at alle tilsette i primærsamvirka og sekundærsamvirka skal reknast med i forhold til lovforslaget § 67. Bakgrunnen for reglane er at eit føderativt samvirke er ei økonomisk eining der reglane om tilsetterepresentasjon så langt som mogleg bør vere dei same som i konsern og i andre tilfelle der to eller fleire foretak er knytt saman på som nemnt i lovforslaget andre ledd.

§ 69 Krav om representasjon av begge kjønn i styret

Paragrafen fastset reglar om kjønnsrepresentasjon for styret i samvirkeforetak som har meir enn 1000 medlemmar på tidspunktet for val av styremedlemmar. Tilsvarande reglar er gitt i allmennaksjelova § 6-11 a, sjå også aksjelova § 20-6 om kjønnsrepresentasjon i statsaksjeselskap. Lovforslaget frå Samvirkelovutvalet inneheldt ikkje reglar om kjønnsrepresentasjon.

Etter § 69 gjeld det eigne reglar om kjønnsrepresentasjon for dei styremedlemmane som er valde mellom dei tilsette etter reglane om tilsetterepresentasjon i lovforslaget §§ 67 og 68, og dei andre «ordinære» styremedlemmane.

Første ledd regulerer kjønnsrepresentasjonen for dei ordinære styremedlemmane, medan andre ledd regulerer kjønnsrepresentasjonen for dei tilsettevalde styremedlemmane. Etter første ledd blir kjønnsrepresentasjonen fastsett berre utfrå talet på «ordinære» styremedlemmar, eksklusive representantane for dei tilsette. Bakgrunnen for dette skiljet er behovet for å sikre at kjønnsrepresentasjonen mellom dei to gruppene styremedlemmar vil vere heilt uavhengig av kvarandre. Sjå nærmare i punkt 10.5 ovanfor.

Første ledd inneber at det mellom dei ordinære styremedlemmane minst skal vere om lag 40 % representasjon av kvart kjønn. Det er ikkje høve til å dispensere frå kravet, men etter første ledd andre punktum gjeld ikkje kravet dersom eit av kjønna utgjer mindre enn fem prosent av det samla talet på fysiske personar som er medlemmar i foretaket på det tidspunktet valet skjer. Sjå nærmare i punkt 10.6 ovanfor.

For tilsetterepresentantane i styret gjeld det eit unntak frå kravet til kjønnsrepresentasjon for selskap der eit av kjønna utgjer mindre enn 20 prosent av arbeidsstokken, jf. andre ledd fjerde punktum . Fastsetjinga av talet på tilsette skal her skje på same måte som elles ved praktiseringa av reglane i samvirkelova om tilsetterepresentasjon.

Kjønnsrepresentasjonen for varamedlemmar skal fastsetjast for seg og skjer etter dei same reglane som for styremedlemmane, jf. første ledd nr. 5 for vararepresentantar for dei «ordinære» styremedlemmane og andre ledd tredje punktum for vararepresentantar for tilsetterepresentantane. Om det til dømes er tre styremedlemmar og tre varamedlemmar, skal det etter første ledd nr. 1 vere minst ein av kvart kjønn mellom styremedlemmane og ein av kvart kjønn mellom varamedlemmane.

Departementet viser elles til den prinsipielle drøftinga i kapittel 10 ovanfor.

Til § 70 Tenestetid for styremedlemmane

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 71 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-6 og bustadbyggjelagslova § 6-5.

Etter første ledd er hovudregelen at styremedlemmane blir valde for to år. Det kan setjast kortare eller lengre tid i vedtektene, men ikkje meir enn fire år. Kortare tid enn to år kan setjast ved suppleringsval. Føresegna set ikkje grenser for kor mange gongar ein styremedlem kan veljast opp att.

Det går fram av andre ledd at tenestetida skal reknast frå valet om ikkje anna er fastsett, og at den varer ut det ordinære årsmøtet det året då tenestetida er slutt. Leddet fastset det tidsrommet ein styremedlem har rett til å utøve styrefunksjonen. Det organet som står for valet, eller den som har valrett etter § 66 tredje ledd, har kompetanse til å fastsetje eit anna startidspunkt for funksjonsperioden, men kan ikkje fastsetje eit anna opphøyrstidspunkt.

Etter tredje ledd skal ein styremedlem ha rett til å bli ståande i vervet til ein ny styremedlem er vald. I høve til den tilsvarande føresegna i aksjelova § 6-6 tredje ledd er det presisert at det gjeld ein rett for styremedlemmen, ikkje ei plikt. Denne løysinga er valt også i bustadbyggjelagslova § 6-5 tredje ledd.

Føresegnene i første og andre ledd skal ikkje gjelde for styremedlemmar som er valde av dei tilsette, jf. fjerde ledd . For desse følgjer tilsvarande reglar av dei nemnde forskriftene.

Til § 71 Avgang og avsetjing før tenestetida er slutt

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 72 og er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 6-7 og bustadbyggjelagslova § 6-6.

Etter første ledd første punktum har ein styremedlem rett til å gå av før tenestetida er slutt, dersom det er særleg grunn til det. I kravet om «særleg grunn» ligg det at det ikkje skal vere kurant å trekkje seg frå eit styreverv i funksjonsperioden. Døme på slik særleg grunn kan vere sjukdom, djuptgåande personlege problem eller at det har oppstått eit motsetningsforhold innan styret som gir vedkomande medlem rimeleg grunn til å trekkje seg frå vervet. Styret og den som har valt medlemmen, om det er andre enn årsmøtet, skal ha rimeleg førehandsvarsel, jf. andre punktum .

Styremedlemmen kan avsetjast av den som har valt han, jf. andre ledd første punktum . Det gjeld likevel ikkje for styremedlemmar valde av dei tilsette. For dei gjeld reglane i dei nemnde forskriftene, jf. andre ledd andre punktum

Til § 72 Suppleringsval

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 73 og er innhaldsmessig identisk med bustadbyggjelagslova § 6-7. Liknande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 6-8.

Resten av styret skal syte for val av ny styremedlem der vervet fell bort før tenestetida er ute, jf. første ledd . Valet kan likevel vente til neste ordinære årsmøte der det er årsmøtet som skal velje, og styret er vedtaksført i mellomtida, jf. andre ledd .

Til § 73 Varamedlemmar og observatørar

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 74 og har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 6-9 og bustadbyggjelagslova § 6-8.

Det går fram av paragrafen at føresegnene om styremedlemmar gjeld tilsvarande for varamedlemmar og observatørar så langt dei passar. Alt etter kva reglar det er tale om, blir varamedlemmar og observatørar likestilte med styremedlemmar reint allment, eller berre når dei møter i styret.

Til § 74 Godtgjersle

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 75 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-10 og bustadbyggjelagslova § 6-9.

Etter første punktum kan årsmøtet fastsetje godtgjersle til styremedlemmane, varamedlemmane og eventuelle observatørar. Styremedlemmane har ikkje krav på godtgjersle utan at det blir fastsett, og foretaket avgjer om godtgjersla skal fastsetjast på førehand eller etterskotsvis. Føresegna gjeld ikkje krav på økonomisk vederlag som dei nemnde personane kan ha i ein annan eigenskap, til dømes som tilsett i foretaket eller som leverandør av varer eller tenester.

Ved konkurs fell retten på godtgjersle bort frå konkursopninga, jf. andre punktum . Føresegna kan sjåast i samanheng med konkurslova § 108, jf. § 106, som inneber at retten – på nærmare vilkår – kan vedta at styremedlemmane skal ha krav på godtgjersle for tida etter konkursopninga.

Til § 75 Krav om bustad

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 76 og er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova 6-11.

Etter første ledd skal dagleg leiar og minst halvparten av styremedlemmane vere busette her i riket, om ikkje Kongen gjer unntak i det einskilde tilfellet. Bustadkravet gjeld i heile funksjonsperioden. Paragrafen stiller ikkje krav om norsk stats­borgarskap. Vedtektene kan fastsetje eit strengare bustadkrav enn det som følgjer av første ledd, men kan ikkje lempe på kravet.

Bustadkravet i første ledd gjeld ikkje statsborgarar i statar som er part i EØS-avtalen, når dei er busette i ein slik stat, jf. andre ledd . Den staten dei bur i, treng ikkje vere den same staten som stats­borgarskapet knyter seg til. I prinsippet kan alle styremedlemmane vere busette utanfor Noreg. Andre ledd kan ikkje fråvikast i vedtektene.

II Oppgåver for leiinga. Saksbehandling o.a.

Til § 76 Forvaltinga av foretaket

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 77 og byggjer på bustadbyggjelagslova § 6-10 og aksjelova og allmennaksjelova § 6-12 første til fjerde ledd.

Første ledd slår fast at forvaltinga av foretaket høyrer under styret, og at styret skal syte for ei forsvarleg organisering av verksemda. Det er styret som tek alle avgjerder som ikkje er lagde til andre. Lova har nokre føresegner om kva forvaltinga inneber, men elles må ein byggje på det som følgjer av vanleg forretningspraksis, rettspraksis m.m.

Etter andre ledd skal styret så langt det trengst, fastsetje planar og budsjett for verksemda, og det kan òg fastsetje retningsliner som dagleg leiar og tilsette skal følgje. Lova set ikkje nærmare krav til verksemdplanen og budsjettet, men føreset at styret syter for at planlegginga og budsjetteringa blir tilpassa arten og omfanget av verksemda.

Tredje ledd fastset at styret skal halde seg orientert om den økonomiske stoda i foretaket og sjå til at det blir ført kontroll med verksemda, rekneskapen og formuesforvaltninga. Dette er reglar som fyller ut den generelle plikta til å syte for forsvarleg forvaltning og organisasjon. Reglane er ikkje uttømmande.

Tilsvarande er det i fjerde ledd fastsett at styret skal setje i verk undersøkingar når det trengst. I det heile er meininga at styret skal ha den overordna leiinga av foretaket, medan den daglege leiinga er overlaten til dagleg leiar og dei tilsette. Den nærmare arbeidsdelinga kan skifte utfrå storleiken på foretaket og administrasjonen og omfanget av verksemda.

Til § 77 Tilsynsansvar for styret

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 78 og er identisk med bustadbyggjelagslova § 6-11. Sjå også aksjelova og allmennaksjelova § 6-13 første og andre ledd.

I paragrafen er det særskilt nemnt at styret skal føre tilsyn med den daglege leiinga og verksemda i foretaket elles, og at styret kan fastsetje instruks for den daglege leiinga. Det nærmare omfanget av tilsynsplikta vil variere med arten og omfanget av verksemda til foretaket. Omfanget av tilsynsplikta kan dessutan i nokon grad avhenge av om foretaket har representantskap eller kontrollkomité med tilsynsfunksjonar. Styret vil ha plikt til å gripe inn med naudsynte instruksar dersom foretaket ikkje blir leia på ein forsvarleg måte, eventuelt å gjennomføre naudsynte endringar i den daglege leiinga.

Til § 78 Dagleg leiing

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 79 og har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 6-14 og bustadbyggjelagslova § 6-12. Paragrafen her og den følgjande paragrafen har føresegner om oppgåver og plikter for dagleg leiar.

Av første ledd går det fram at dagleg leiar skal stå for den daglege leiinga av foretaket. Som nemnt i merknadene til § 76, kan det skifte noko kva som skal reknast til den daglege leiinga. Utvalsforslaget har i første ledd andre punktum ei føresegn om at styreleiaren står for den daglege leiinga dersom foretaket ikkje har dagleg leiar. Føresegna er ikkje med i lovforslaget her. Etter Justisdepartementets syn er det ikkje behov for ei slik føresegn. Enkelte føresegner i lovforslaget gir dessutan ikkje meining dersom styreleiaren også skal vere dagleg leiar, sjå t.d. § 79 om plikter for dagleg leiar overfor styret og § 84 om førebuing av saker og varsling. Dersom eit foretak ikkje har ein dagleg leiar, er det styret som har ansvar for den daglege leiinga av foretaket. Dette er ikkje til hinder for at det skjer ei oppgåvefordeling internt i styret.

Etter andre ledd ligg det ikkje innanfor kompetansen til dagleg leiar etter første ledd å avgjere saker som etter tilhøva i foretaket er av uvanleg slag eller har mykje å seie for foretaket. I foretak med omfattande verksemd kan dagleg leiar avgjere saker som i andre foretak kanskje må leggjast fram for styret.

Det er i tredje ledd fastsett at dagleg leiar kan avgjere saker etter særleg fullmakt, og at han kan ta avgjerder der det er til vesentleg ulempe å vente på styrevedtak. I dei sistnemnde tilfella skal styret ha melding om det snarast råd. Andre tilsette enn dagleg leiar kan òg ha fullmakt til å ta mange avgjerder, alt etter stillingsinstruksar og organisering. Lova har ikkje nærmare reglar om dette.

Det følgjer av fjerde ledd at dagleg leiar har plikter i høve til rekneskap og formuesforvaltning. Styret har ei tilsynsplikt etter § 76 tredje ledd, men det er den daglege leiaren som har hovudansvaret for rekneskapsføringa og formuesforvaltinga.

Til § 79 Plikter for dagleg leiar overfor styret

Paragrafen motsvarer § 80 i utvalsforslaget, men med den endringa at rapportering etter første ledd skal skje kvar fjerde månad, og ikkje kvar tredje månad som i utvalsforslaget, sjå nærmare i Ot.prp. nr. 55 (2005–2006) Om lov om endringer i aksjelovgivningen mv. s. 74 og 75. Endringane i dei tilsvarande føresegnene i aksjelovgivinga er nyleg vedtatt av Odelstinget og Lagtinget, jf. Lagtingets vedtak 7. desember 2006.

Første og andre ledd byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-15 og bustadbyggjelagslova § 6-13. Føresegnene konkretiserer nokre av pliktene for dagleg leiar. Han skal minst kvar fjerde månad gi styret ei melding om situasjonen i foretaket. Det vanlege er at dagleg leiar orienterer på dette viset i dei faste styremøta, og dei blir gjerne haldne oftare enn kvar fjerde månad. Styret eller einskilde styremedlemmar kan dessutan krevje nærmare utgreiing om bestemte saker.

Vedtektsfridomen i tredje ledd kan nyttast til å redusere eller skjerpe pliktene til dagleg leiar etter første ledd. Uansett om vedtektsfridomen er nytta eller ikkje, må føresegnene om plikter for dagleg leiar tolkas i lys av eit meir allment krav om forsvarleg leiing av foretaket. Dersom det til dømes plutseleg skulle oppstå uventa likviditetsproblem eller andre hendingar der styret vil ha eit behov for informasjon med ein gong, kan dagleg leiar ha plikt til å gi dette – uavhengig av firemånadsregelen i første ledd og uavhengig av ei eventuell avvikande vedtekt etter tredje ledd.

Til § 80 Gjensidig opplysingsplikt i konsern og føderative samvirke

Paragrafen svarer til § 81 i utvalsforslaget.

Første og andre ledd svarer i all hovudsak til aksjelova og allmennaksjelova § 6-16. Første ledd regulerer informasjonsplikta frå styret i eit dotterselskap til styret i morforetaket, medan andre ledd regulerer informasjonsplikta frå morforetaket til styra i dotterselskapa. Når første ledd nyttar orda «dotterselskap» og «morforetaket», er bakgrunnen at eit samvirkeforetak kan vere morforetak til eit selskap, jf. lovforslaget § 5 andre ledd. Eit samvirkeforetak som er omfatta av samvirkelova, kan derimot ikkje vere dotterselskap, jf. § 5 tredje ledd andre punktum.

Informasjonsplikta til morforetaket etter andre ledd omfattar ikkje alle forhold som vedkjem heile konsernet eller dotterselskapet. Det er ikkje plikt til å informere om forhold som må reknast som lite viktige. Som døme på forhold morforetaket har plikt til å informere om, kan nemnast innskrenkingar eller utvidingar i delar av verksemda til konsernet, planar om å fusjonere eller fisjonere dotterselskap, og forhold som kan innebere opphøyr av konsernet.

Tredje ledd må sjåast i lys av at eit føderativt samvirke etter lovforslaget § 4 reelt kan vere ei økonomisk eining, der det bør gjelde ei informasjonsplikt mellom ledda i føderasjonen på same måte som mellom selskapa i eit konsern. Styra i primærsamvirka har derfor informasjonsplikt overfor sekundærsamvirket etter reglane i første ledd. Sekundærsamvirket har informasjonsplikt overfor primærsamvirka etter reglane i andre ledd.

Til § 81 Kravsmål om gjelds- og konkursbehandling

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 82. Den er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 6-18 og bustadbyggjelagslova § 6-16.

Paragrafen slår fast at styret kan setje fram kravsmål om opning av gjeldsforhandling eller konkurs, og at styret representerer foretaket som konkursskyldnar.

Til § 82 Saksbehandlinga i styret

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 83.

Dei fire første ledda byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-19 og bustadbyggjelagslova § 6-17.

Etter første ledd er hovudregelen at styret skal behandle sakene i møte, men styreleiaren kan velje å leggje fram saka skriftleg eller på annan fullgod måte. Det kan til dømes vere tale om å leggje fram saka telefonisk eller per e-post. Årsrekneskapen og årsmeldinga skal alltid behandlast i møte.

Skal saka behandlast utan møte, har styreleiaren plikt til å syte for at styremedlemmane lengst råd kan vere med i ei samla behandling, jf. andre ledd . Det inneber at kvar av medlemmane skal ha høve til å leggje fram synet sitt for alle dei andre. Både styremedlemmane kvar for seg og dagleg leiar kan alltid krevje at saka skal behandlast i møte.

Av tredje ledd går det fram at styreleiaren, varaleiaren eller ein vald møteleiar skal leie saksbehandlinga. Dagleg leiar har rett og plikt til å vere med om ikkje styret fastset noko anna i den einskilde saka, jf. fjerde ledd .

Vedtektsfridomen etter femte ledd kan brukast til å fastsetje andre saksbehandlingsreglar for styret. Føresetnaden er at saksbehandlingsrutinane er forsvarlege.

Til § 83 Krav om styrebehandling o.a.

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 84. Tilsvarande reglar er gitt i bustadbyggjelagslova § 6-18 og aksjelova og allmennaksjelova § 6-20.

Paragrafen fastset at det er styreleiaren som har ansvar for at styret behandlar dei sakene det skal. Både styremedlemmar og dagleg leiar kan krevje at styret tek opp ei sak.

Etter paragrafen har styreleiaren eit ansvar for at sakene blir behandla så raskt at styrebehandlinga ikkje i realiteten blir ei etterhandsbehandling av saker som administrasjonen allereie har avgjort. Paragrafen her blir supplert av einskildføresegner i lovforslaget om plikt for styreleiaren til å syte for styrebehandling av særskilte saker, sjå til dømes § 25 andre ledd om handleplikt for styret ved tap av eigenkapital og § 81 og straffelova § 284 om plikt til å setje fram kravsmål om konkurs når foretaket er insolvent.

Til § 84 Førebuinga av saker og varsling

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 85. Første ledd tilsvarer aksjelova og allmennaksjelova § 6-21. Andre ledd tilsvarer aksjelova og allmennaksjelova § 6-22. Både innhaldet og redigeringa svarer til bustadbyggjelagslova § 6-19.

Ifølgje første ledd har dagleg leiar ansvar for å førebu sakene i samråd med styreleiaren. Normalt blir sakene lagde fram med ei tilråding frå dagleg leiar til vedtak, men det er ikkje noko krav etter lova. Etter andre ledd skal sakene varslast på tenleg måte og med nødvendig frist. Lovforslaget føreset at alle styremedlemmar, observatørar og dagleg leiar skal varslast om styremøta. Varamedlemmar skal varslast ved inhabilitet eller dersom ein styremedlem ikkje har høve til å møte. I uttrykket «nødvendig frist» ligg at dei som blir varsla, må få tilstrekkeleg tid til å setje seg inn i dei sakene som skal takast opp på møtet. Det kan vere naturleg at styret sjølv set opp retningslinjer for kor lang fristen normalt skal vere og for korleis innkallinga elles skal skje (til dømes ved bruk av brev eller e-post).

Til § 85 Styreinstruks

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 86. Den byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-23 og svarer i hovudsak til bustadbyggjelagslova § 6-20, jf. merknaden til tredje ledd nedanfor.

Plikt til å fastsetje styreinstruks etter lova har berre foretak der dei tilsette har representasjon i styret, jf. første ledd . Dette omfattar ikkje berre tilfelle der dei tilsette har krav på styrerepresentasjon etter lovforslaget §§ 67 og 68, men også tilfelle der representasjonsretten byggjer på vedtekter. Styreinstruksen skal gi nærmare reglar om styrearbeidet og saksbehandlinga. Den skal mellom anna opplyse om kva saker som skal behandlast, om oppgåver for dagleg leiar og om innkalling og behandling i møte, jf. andre ledd .

Etter tredje ledd kan Kongen gi forskrifter om styreinstruks. Dette er ein skilnad frå bustadbyggjelagslova § 6-20 tredje ledd, som seier at forskrifter etter aksjelova § 6-23 tredje ledd gjeld tilsvarande. Tredje ledd i lovforslaget her inneber at samvirkelova har ein sjølvstendig forskriftsheimel, slik at ein kan gi forskrifter for samvirkeforetak som skil seg frå forskriftene for aksjeselskap og allmennaksjeselskap. Forskriftsheimelen i aksjelova og allmennaksjelova § 6-23 tredje ledd er enno ikkje brukt.

Til § 86 Når kan styret gjere vedtak

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 87.

Med unntak av eitt punkt byggjer paragrafen på aksjelova og allmennaksjelova § 6-24 og bustadbyggjelagslova § 6-21. Skilnaden er at første ledd i lovforslaget opnar for vedtekter om «andre krav» til vedtaksførleik enn den allmenne regelen om «meir enn halvparten av medlemmane» av styret. Aksjelova, allmennaksjelova og bustadbyggjelagslova taler om strengare krav. Bakgrunnen er ønske om størst mogleg fleksibilitet når det gjeld den interne organiseringa av foretaket, og eit ønske om å ikkje bryte inn i etablerte vedtektsfesta ordningar i større grad enn nødvendig.

Sjølv om mange nok er til stades etter reglane i første ledd, kan ikkje styret gjere vedtak utan at alle styremedlemmane lengst råd har fått høve til å vere med, jf. andre ledd . Det er ein saksbehandlingsfeil dersom nokon blir halden utanfor. Er det valt ein eller fleire varamedlemmar, skal dei kallast inn ved forfall, jf. tredje ledd . Dersom ein styremedlem uventa ikkje møter eller må forlate møtet, må lova likevel tolkast slik at det ikkje er plikt til å varsle ein varamedlem som ikkje oppheld seg i nærleiken av møtestaden.

Til § 87 Vanleg fleirtalskrav

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 88 og har bakgrunn i aksjelova og allmennaksjelova § 6-25 og bustadbyggjelagslova § 6-22. Skilnaden er at andre ledd i dei sistnemnde føresegnene taler om at vedtektene kan innehalde strengare røyste­reglar. Etter andre ledd i lovforslaget her kan vedtektene innehalde «andre vedtakskrav». Grunn­givinga er eit ønske om størst mogleg fleksibilitet. Vedtektsfridomen kan m.a. brukast til å fastsetje at vedtak som «inneber ei endring», kan gjerast anten dei som har stemt for utgjer «meir enn ein tredel av alle styremedlemmane» eller ikkje (jf. lovforslaget § 87 første ledd tredje punktum), og at visse saker må behandlast på minst to påfølgjande styremøte.

Til § 88 Fleirtalskrav ved val og tilsetjingar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 89.

Føresegna har sin bakgrunn i aksjelova og allmennaksjelova § 6-26 og bustadbyggjelagslova § 6-23. Skilnaden er at det i tredje ledd heiter at det kan fastsetjast «andre vedtakskrav» i vedtektene, mot «strengere stemmeregler»/«strengare røyste­reglar» i dei andre føresegnene. Bakgrunnen er også i dette tilfellet eit ønske om størst mogleg fleksibilitet.

Ved val og tilsetjing er den valt eller tilsett som får flest røyster (relativt fleirtal), jf. første ledd . Føresegna har sjølvstendig relevans i forhold til § 87 første ledd når det ved val eller tilsetjing er meir enn to kandidatar.

Etter andre ledd skal saka avgjerast ved loddtrekning dersom røystene står likt ved val av styreleiar eller møteleiar; elles er røysta til møteleiaren avgjerande. Det kan som nemnt fastsetjast andre vedtakskrav i vedtektene, jf. tredje ledd .

Til § 89 Inhabilitet

Paragrafen motsvarer 90 i utvalsforslaget. Den har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 6-27 og bustadbyggjelagslova § 6-24.

Inhabilitetsreglane er strengare i styret enn i årsmøtet, for styret forvaltar ikkje eigne interesser, slik medlemmane gjer i årsmøtet.

Etter første ledd skal ein styremedlem eller dagleg leiar ikkje vere med i behandling eller avgjerd av saker der han eller nærståande har klare personlege eller økonomiske særinteresser. Lovforslaget definerer ikkje nærståandeomgrepet. Det er i staden vist til nærståandedefinisjonen i aksjelova § 1-5 første ledd, sjå lovforslaget § 89 første ledd tredje punktum. Dette inneber m.a. at ein styremedlem er inhabil dersom det blir spørsmål om å yte lån til ektefelle, barn eller eit selskap der styremedlemmen har «bestemmende innflytelse» (sjå aksjelova § 1-5 første ledd nr. 1, 2 og 5).

Andre ledd har ein særregel om kreditt- eller trygdgiving til fordel for ein styremedlemm eller ein dagleg leiar. I desse tilfella trengst det inga konkret vurdering som etter første ledd. Den det gjeld, er utan vidare inhabil.

Dersom inhabilitet fører til at styret ikkje er vedtaksført, må saka behandlast av årsmøtet, sjå Rt. 1999 s. 330 på s. 338. Dommen, som gjaldt eit krav om innløysing av aksjar som sanksjon mot misbruk, illustrerer at forsømingar med å seie seg inhabil kan vere eit moment i ei misbruksvurder­ing.

Til § 90 Misbruk av posisjon i foretaket o.a.

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 91.

Føresegna er i samsvar med aksjelova og allmennaksjelova § 6-28 og bustadbyggjelagslova § 6-25. Den supplerer dei andre misbruksreglane i lovforslaget: likskapsprinsippet i § 17 og generalklausulen i § 55.

Første ledd inneheld eit generelt forbod mot misbruk av mynde frå styremedlemmar og andre som representerer foretaket. Etter andre ledd skal styret eller dagleg leiar ikkje etterkome vedtak frå årsmøtet som strir mot lov eller vedtekter.

Verknaden av brot på forbodet i første ledd kan til dømes vere erstatningskrav eller at disposisjonen blir kjent ugyldig og det blir kravd restitusjon.

Til § 91 Styreprotokoll

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 92, men det er gjort enkelte mindre endringar for å bringe paragrafen heilt på linje med dei parallelle reglane i bustadbyggjelagslova § 6-26. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 6-29.

Etter første ledd skal det førast protokoll over styresakene. Det er stilt nærare krav til innhaldet av protokollen.

Ifølgje andre ledd skal protokollen opplyse om kven som har røysta for og mot der det er dissens, og både styremedlemmar og dagleg leiar kan krevje at avvikande oppfatningar blir førde inn i protokollen. Desse reglane er viktige for beviset i høve til spørsmålet om ansvar for avgjerdene.

I tredje ledd er det reglar om underskriving av protokollen. Feil med omsyn til protokollen eller underskriftene fører ikkje til at vedtaka blir ugyldige, men protokollen er sentral dersom det oppstår tvil om kva som er skjedd. Vedtektene kan ikkje fastsetje reglar om styreprotokoll som er mindre strenge enn dei som følgjer av lova.

III Tilhøvet utetter

Til § 92 Representasjon

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 93.

Føresegna er utslag av eit allment samanslutningsrettsleg prinsipp om at styret representerer foretaket utetter. Den svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 6-30 og bustadbyggjelagslova § 6-27.

Paragrafen her siktar til styret som kollegium, og så mange må vere med at styret er vedtaksført. Dersom einskilde styremedlemmar skal kunne representere foretaket på eiga hand, må dette fastsetjast særskilt etter lovforslaget § 93 første ledd.

Til § 93 Fullmakt til å teikne foretaksnamnet

Paragrafen motsvarer § 94 i utvalsforslaget og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-31 og bustadbyggjelagslova § 6-28.

Etter første ledd kan styret gi styremedlemmar, dagleg leiar eller namngitte tilsette rett til å teikne foretaksnamnet. Vedtektene kan innehalde ei slik fullmakt, og i vedtektene kan det òg setjast grenser for den retten styret har til å gi slik fullmakt. Samvirkeforetak som er næringsdrivande, kan også utstyre ein eller fleire personar med prokurafullmakt etter lov 24. juni 1985 nr. 80. I prinsippet kan ei slik fullmakt også tildelast andre enn dei som er nemnde i § 93 første ledd første punktum.

Andre ledd slår fast at retten til å teikne foretaksnamnet kan kallast attende når som helst. Er retten gitt i vedtektene, må vedtektene endrast, men styret kan kalle attende fullmakta der ein ikkje kan vente på vedtak i årsmøtet.

I tredje ledd er det ein særregel om at inhabilitetsreglane for dagleg leiar gjeld tilsvarande for ein foretaksteiknar som ikkje er dagleg leiar eller medlem av styret, dvs. for ein namngitt tilsett.

Til § 94 Representasjon ved dagleg leiar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 95. Den har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 6-32 og bustadbyggjelagslova § 6-29.

Paragrafen slår fast at dagleg leiar kan representere foretaket i saker som inngår i den daglege leiinga. Regelen er den same etter gjeldande ulovfesta rett. Kva som er omfatta av den daglege leiinga, kan skifte alt etter storleiken på foretaket og omfanget av verksemda. I samvirkeforetak av eit visst omfang er det dessutan ofte slik at dei underordna tilsette har fullmakt til å binde foretaket.

Stillingsfullmakta etter paragrafen her har mest å seie i tilfelle der dagleg leiar ikkje har rett til å teikne foretaksnamnet etter § 93 første ledd eller ikkje er tildelt prokura etter prokuralova § 1. Fullmakta kan ikkje takast frå den daglege leiaren utan at han samtidig blir fjerna frå stillinga.

Til § 95 Overskriding av mynde

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 96 og korresponderer med aksjelova og allmennaksjelova § 6-33 og bustadbyggjelagslova § 6-30.

Føresegna byggjer på ein føresetnad om at foretaket som utgangspunkt blir bunde sjølv om den som representerer foretaket, går utover det han har rett til internt, til dømes ved at styret handlar i strid med ein instruks frå årsmøtet, eller dagleg leiar handlar i strid med eit styrevedtak. Men dersom ein medkontrahent forstod eller burde ha forstått at representanten gjekk ut over sin rett, er ikkje foretaket bunde dersom det ville stride mot heider og god tru å gjere disposisjonen gjeldande.

Paragrafen gjeld også fullmaktsoverskriding i form av manglar ved styresamansetjinga, typisk at styret ikkje er vedtaksført pga. inhabilitet. Derimot regulerer ikkje føresegna manglar ved val av styremedlem eller tilsetjing av dagleg leiar. Dette er regulert i § 96.

Til § 96 Manglar ved val av styremedlem eller tilsetjing av dagleg leiar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 97. Den er identisk med bustadbyggjelagslova § 6-31, som byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 6-34.

Etter paragrafen her kan manglar ved val av styremedlem eller tilsetjing av dagleg leiar ikkje gjerast gjeldande mot ein tredjeperson etter registrering av valet eller av dagleg leiar i Foretaksregisteret. Unntak gjeld dersom foretaket kan godtgjere at tredjepersonen kjende til mangelen. Det er ikkje tilstrekkeleg at tredjepersonen burde ha kjent til mangelen. Lova stiller ikkje krav om at tredjepersonen konkret har handla i tillit til dei opplysingane som er registrerte i Foretaksregisteret. Også ein tredjeperson som ikkje har undersøkt Foretaksregisteret, vil dermed vere verna av føresegna.

Kapittel 7 Revisjon

Til § 97 Val av revisor

Reglane om revisjon er drøfta i kapittel 10 ovanfor.

Paragraf 97 om val av revisor svarer til utvalsforslaget § 98. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 7-1 og bustadbyggjelagslova § 8-2.

Det går fram av første ledd at årsmøtet skal velje revisor og eventuelt vararevisor i samvirkeforetak som har revisjonsplikt etter revisorlova. Dette omfattar samvirkeforetak med samla driftsinntekter på minst fem millionar kroner, jf. revisorlova § 2-1 første og andre ledd. I tillegg omfattar revisjonsplikta samvirkeforetak som er morselskap og pliktig til å utarbeide konsernrekneskap etter reglane i rekneskapslova, jf. revisorlova § 2-1 fjerde ledd. Eit fleirtal i Samvirkelovutvalet gjorde framlegg om revisjonsplikt for alle samvirkeforetak, men dette er ikkje følgt opp i proposisjonen her, jf. drøftinga i punkt 11.3 ovanfor.

Revisorlova har reglar om kven som kan vere revisor, reglar om inhabilitet og reglar om utføring av revisjonsoppdraget m.m. Etter revisorlova § 2-2 første ledd skal årsrekneskapen til foretak som er revisjonspliktige etter revisorlova, reviderast av minst ein statsautorisert eller registrert revisor. Eit fleirtal i utvalet foreslo at også andre skulle kunne revidere årsrekneskapen til samvirkeforetak som har revisjonsplikt etter samvirkelova utan å ha revisjonsplikt etter revisorlova. Som nemnt i punkt 11.3 ovanfor, går Justisdepartementet ikkje inn for at personar utan revisorfagleg kompetanse skal kunne utføre lovpliktig revisjon.

Godtgjersla til revisor skal godkjennast av årsmøtet, jf. andre ledd . Det vanlege er at godtgjersla skal fastsetjast utfrå avtalen med revisor, oftast på grunnlag av medgått tid, og godkjenning skjer i praksis i tilknyting til rekneskapen for førre året.

Til § 98 Bortfall av oppdraget

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 99 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 7-2 og bustadbyggjelagslova § 8-3.

Revisor skal gjere teneste til ein annan er valt, jf. første ledd . Oppdraget kan ikkje avgrensast i tid. Reglar om rett og plikt for revisor til å seie frå seg oppdraget følgjer av revisorlova § 7-1. Styret skal syte for at det blir halde val av ein ny revisor dersom oppdraget fell bort, eller dersom revisor ikkje lenger fyller vilkåra for å kunne veljast til revisor, jf. andre ledd . Eit døme på det siste kan vere at Kredittilsynet har kalla tilbake godkjenninga til revisoren etter reglane i revisorlova § 9-1.

Til § 99 Nyval av revisor

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 100.

Føresegna svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 7-3, men med den skilnaden at krav om at tingretten skal oppnemne revisor etter andre ledd, kan setjast fram av «ein tidel av alle medlemmane». Aksjelova og allmennaksjelova § 7-3 talar om aksjeeigarar som representerer høvesvis minst ein tidel og minst ein tjuandedel av aksjekapitalen. I bustadbyggjelagslova § 8-4 andre ledd er denne retten lagt til «ein tidel av alle medlemmar eller ein tidel av dei delegerte». I lovforslaget her er retten lagt til ein tidel av medlemmane, men utan at ein tilsvarande rett er gitt til ein tidel av utsendingane. Dette heng saman med at kravet om at tingretten skal oppnemne revisor er ein medlemsrett som blir utøvd utanfor årsmøtet.

Det går fram av første ledd at val av ny revisor berre kan skje dersom saka er med i innkallinga til årsmøtet. Revisor skal ha rett til å gjere greie for sitt syn på framlegget. Det er i første rekkje styret som skal kontrollerast av revisor, og det bør ikkje vere kurant for desse å gjere framlegg om skifte av revisor.

Etter andre ledd kan ein tidel av alle medlemmane be tingretten oppnemne ein revisor til. Vilkåret er at eit framlegg om nyval er forkasta. Meininga er at eit mindretal som er misnøgd med revisjonen, kan føre ein kontroll på denne måten. I nokre tilfelle kan eit alternativ vere å krevje gransking, jf. §§ 59 til 61.

Tingretten skal etter tredje ledd fastsetje tenestetid og godtgjersle for ein revisor som retten har oppnemnt. Vil ein slik revisor slutte før tenestetida er ute, skal tingretten ha førehandsvarsel for å kunne vurdere om ein ny revisor skal nemnast opp.

Til § 100 Revisjonsmelding

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 101 og er innhaldsmessig identisk med aksjelova og allmennaksjelova § 7-4 og bustadbyggjelagslova § 8-5.

Det går fram av paragrafen at revisor skal gi revisjonsmelding til årsmøtet kvart år, og at meldinga skal vere styret i hende seinast to veker før det ordinære årsmøtet. Meldinga skal sendast ut til medlemmane seinast ei veke før møtet, jf. § 41 tredje ledd første punktum.

Til § 101 Revisor er med på årsmøtet

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 102. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 7-5 og bustadbyggjelagslova § 8-6.

Revisor har etter paragrafen plikt til å møte i årsmøtet når det er nødvendig. Elles har revisor alltid rett til å møte i årsmøtet. Ein revisor som er til stades, har ikkje talerett, bortsett frå den som følgjer av § 99 første ledd andre punktum. Dersom revisor ikkje har møtt der han har plikt til det, kan eit vedtak i årsmøtet bli ugyldig dersom feilen kan ha verka inn på vedtaket.

Kapittel 8 Fusjon

Utgreiinga s. 370 og 371 inneheld nokre overordna merknader om framlegget til fusjonsreglar:

«Forslaget til fusjonskapittel har som bakgrunn fusjonsreguleringen i aksje- og allmennaksjeloven, med en rekke justeringer i lys av særtrekk ved samvirkeforetakene. Sammenslåing av foretak som faller utenfor dette kapitlet må normalt skje etter alminnelige regler. Dette vil gjelde sammenslåing mellom samvirkeforetak der en ikke følger lovutkastet kapittel 8, og sammenslåing mellom et samvirke og et foretak med en annen foretaksform. Utgangspunktet er i så fall at det eller de overdragende foretakene blir oppløst etter reglene som gjelder for oppløsning av vedkommende foretak. Nettoformuen blir overdratt til et eksisterende overtakende foretak. Alternativt overføres nettoformuen til et overtakende foretak under stiftelse.

De alminnelige reglene hviler på såkalt diskontinuitet. Dette knytter seg for det første til forholdet mellom deltakerne i det overdragende foretaket. Oppløsningen av dette må normalt skje ved at eiendeler og rettigheter blir realisert. Skal oppløsningen skje ved en samlet overgang av eiendeler og rettigheter, må dette ha en særlig hjemmel i rettsforholdet mellom deltakerne. For samvirkeforetak vil en oppløsning som gjennomføres slik, ofte kreve enstemmighet fordi dette reelt er en form for naturaldeling (jf. utkastet § 136 annet punktum). Et enstemmighetskrav kan vanskeliggjøre en samlet overføring av formuesmassen foretaket baserer virksomheten på.

Diskontinuitet knytter seg for det andre til forholdet til kreditorene i det overdragende foretaket. En gjeldsovertagelse, ved at kreditorene etter sammenslåingen skal få det overtakende foretaket som sin nye debitor, krever normalt samtykke fra kreditorene. Dette samtykkekravet kan også vanskeliggjøre en samlet overgang av formuesmassen i det overdragende foretaket, fordi eiendeler kan måtte bli realisert for å innfri kreditorer som ikke samtykker.

Diskontinuitet knytter seg for det tredje til eventuelle heftelser på eiendeler og rettigheter som søkes overført til det overtakende foretaket. For eiendeler og rettigheter som ikke kan overføres, kan en manglende overføringsadgang vanskeliggjøre en samlet overgang av hele formueskomplekset som det overdragende foretaket baserer sin virksomhet på.

Diskontinuitet knytter seg for det fjerde til overføringen av medlemskap for medlemmene i det overdragende foretaket. Skal medlemmene i sistnevnte bli medlemmer i det overtakende ved en sammenslåing av foretakene, vil som utgangspunkt den alminnelige prosedyren for innmelding gjelde (utkastet § 15).

Utkastet §§103 flg. om fusjon svarer i hovedsak til forslagene fra borettslovutvalget som i kapittel 9 i sitt lovutkast har bestemmelser om «Samanslåing av bustadbyggjelag», se lovteksten i NOU 2000: 17 s. 185-187. Men ettersom aksje- og allmennaksjeloven i første rekke danner mønsteret for samvirkelovutvalgets utkast, er det i det følgende ikke foretatt løpende henvisninger til utkastet til lov om boligbyggelag mht. fusjon.»

Departementet viser elles til dei allmenne merknadene i punkt 13.3 ovanfor.

Til § 102 Fusjonsomgrepet

Paragrafen svarer til § 103 i utvalsforslaget.

Fusjonsomgrepet i lovforslaget § 102 byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 13-2 første ledd, sjå også bustadbyggjelagslova § 9-1.

Første ledd inneheld vilkåra for at ei samanslåing skal falle inn under reglane om fusjon i lovforslaget kapittel 8. Det er for det første krav om partsforholdet: Begge eller alle partane i transaksjonen må vere samvirkeforetak (bortsett frå særtilfellet i lovforslaget § 118). For det andre stiller lova krav om objektet for overføringa, som må vere «eigedelar, rettar og skyldnader under eitt». For det tredje er det krav om vederlaget, som er at medlemmane i det eller dei overdragande foretaka får sine medlemskap bytta om i medlemskap i det overtakande foretaket. Dersom ein medlem i det overdragande foretaket allereie har ein medlemskap i det overtakande foretaket, har vedkomande krav på å få auka eit eventuelt andelsinnskot i dette, jf. lovforslaget § 106 første ledd første punktum andre alternativ. Tilleggsvederlag kan berre ytast innanfor ramma av lovforslaget § 106 første ledd andre til fjerde punktum og andre ledd.

Andre ledd presiserer at det overtakande foretaket kan vere eit eksisterande foretak (fusjon ved overtaking) eller eit nytt foretak som blir stifta ved fusjonen (fusjon ved stifting av nytt foretak).

Lovforslaget § 102 gir heimel for at ei samanslåing av samvirkeforetak etter reglane i kapittel 8 vil ha formuerettslege kontinuitetsverknader. Kontinuitetsomgrepet er ei fellesnemning for ei rekke reglar som har til felles at det overtakande foretaket trer inn i rettsforholda til det overdragande foretaket, sjølv om vedkomande rettsforhold etter allmenne reglar ikkje kan overførast eller berre kan overførast på nærmare vilkår.

For det første opnar lovforslaget for skyldnadskontinuitet, ved at det overtakande foretaket overtek skyldnadene til det overdragande foretaket. Kreditorane i sistnemnde må som regel godta dette skyldnarskiftet, så sant ikkje ein avtale eller andre rettsgrunnlag inneber at fusjonen er ein ekstraordinær forfallsgrunn. Føresetnaden er at det er sendt kreditorvarsel (lovforslaget §§ 114 og 115).

For det andre gir lovforslaget § 102 heimel for eigedels- og rettskontinuitet, dvs. at det overtakande foretaket overtek dei samla eigedelane og rettane til det overdragande foretaket. Slik er § 102 eit grunnlag for overføringsrett for eigedelar og rettar som normalt ikkje kan overførast eller berre kan overførast på nærmare vilkår.

Det tredje er eigarkontinuitet ved at medlemmane i det overdragande foretaket blir medlemmar i det overtakande. Lovforslaget gir eit grunnlag for at medlemmane i det overdragande foretaket blir medlemmar i det overtakande i det fusjonen blir sett i verk, slik at prosedyren for innmeldingar i lovforslaget § 14 ikkje gjeld.

Til § 103 vedtak om fusjon

Paragrafen svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 104 og er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 13-3 og bustadbyggjelagslova § 9-2.

Eit vedtak om fusjon skjer etter lovforslaget gjennom godkjenning av ein fusjonsplan som styra i foretaka har utarbeidd. Kompetansen til å godkjenne fusjonsplanen er etter første ledd lagt til årsmøtet. Unntak frå dette gjeld etter lovforslaget § 118 for fusjon mellom samvirkeforetak og heileigd dotterforetak. I desse tilfella opnar lova for at styret kan gjere vedtaket.

Fusjonsplanen er, før årsmøta har godkjent den, eit forslag til fusjonsavtale. Avtalen blir inngått når årsmøta i alle dei deltakande foretaka har godkjent planen, og foretaka blir dermed kontraktsrettsleg bundne til å gjennomføre fusjonen. Om fusjonen blir vedtatt mot røystene til ein minoritet, gir ikkje dette i seg sjølv minoriteten rett til å tre ut av foretaket. Uttreden må her som elles skje etter dei vanlege reglane i lovforslaget § 22 (utmelding), eventuelt § 24 (mishald frå foretaket si side o.a.).

Vedtakskravet går fram av andre ledd . Utgangspunktet er at vedtaket blir gjort med fleirtal som for vedtektsendring, sjå første punktum . Men dersom ein fusjon medfører at medlemmane i eit deltakande foretak får større tilgang til nettoformuen ved oppløysing, må vedtaket i dette foretaket («vedkomande foretak») skje etter andre og tredje punktum . Dei sistnemnde føresegnene må sjåast i lys av lovforslaget § 135 sjette ledd om vedtakskravet dersom ei vedtektsendring medfører at medlemmane får større tilgang på nettoformuen ved oppløysing, sjå drøftinga i punkt 9.3.2 ovanfor. Utgreiinga s. 372 og 273 inneheld ei oversikt over kva slags vedtakskrav som gjeld i ulike fusjonstilfelle:

« (1) Medlemmene i både overdragende og overtakende samvirkeforetak har tilgang til hele nettoformuen ved oppløsning. I dette tilfellet kreves «flertall som for vedtektsendring» i begge foretak, se utkastet § 104 annet ledd første punktum.

(2) Medlemmene i verken overdragende eller overtakende foretak har tilgang på nettoformuen ved oppløsning. Samme regel som under (1), jf. annet ledd første punktum.

(3) Medlemmene i overdragende foretak har tilgang til hele eller deler av nettoformuen ved oppløsning , medlemmene i overtakende foretak har ikke tilgang på nettoformuen ved oppløsning. Vedtakskravet i annet ledd første punktum gjelder for begge foretakene. Denne fusjonen medfører at medlemmene av det overdragende foretaket som en følge av fusjonen får en mindre tilgang på nettoformuen ved oppløsning. Forholdet faller derfor utenfor det skjerpede vedtakskravet i annet ledd annet og tredje punktum.

(4) Medlemmene i overdragende foretak har ikke tilgang til nettoformuen ved oppløsning, medlemmene i overtakende foretak har tilgang til hele eller deler av nettoformuen ved oppløsning. Vedtakskravet i annet ledd annet og tredje punktum gjelder for det overdragende foretaket. Annet ledd første punktum gjelder for det overtakende foretaket. Medlemmene i det overdragende foretaket får i dette tilfellet tilgang til nettoformuen ved oppløsning som en følge av fusjon med et overtakende foretak der det er slik adgang.

(5) Medlemmene i både overdragende og overtakende foretak har tilgang til deler av nettoformuen ved oppløsning. I det overtakende foretaket gjelder vedtakskravet i annet ledd første punktum. Vedtakskravet i det overdragende foretaket vil bero på hvor stor prosentandel av nettoformuen i dette foretaket som kan deles ut til medlemmene. Er denne andelen lavere enn andelen som kan deles ut til medlemmene i det overtakende foretaket, vil medlemmene i det overdragende foretaket pga. fusjonen få større tilgang til nettoformuen ved oppløsning. I så fall gjelder annet ledd annet og tredje punktum for det overdragende foretaket. Er andelen i det overdragende foretaket lik eller høyere enn i det overtakende, vil medlemmene i førstnevnte ikke få større tilgang til nettoformuen pga. fusjonen, og det er dermed tilstrekkelig med flertall iht. annet ledd første punktum.

(6) Vedtektsendring som innebærer at medlemmene i overtakende foretak skal få større tilgang til nettoformuen ved oppløsning. Forslag til endringer i et eksisterende overtakende foretaks vedtekter er en del av fusjonsplanen, se utkastet § 105 tredje ledd. Hvis disse vedtektene foreslås endret som nevnt, vil vedtakskravet i det overtakende foretaket følge av utkastet § 104 annet ledd annet og tredje punktum (jf. den tilsvarende regelen i utkastet § 137 sjette ledd). Hvis denne endringen innebærer at medlemmene i det overdragende foretak får tilgang på en større andel av nettoformuen pga. fusjonen, vil vedtakskravet også i dette foretaket følge av annet ledd annet og tredje punktum.

(7) Skjerpet vedtakskrav pga. likhetsprinsippet eller generalklausulen . Vederlaget ved en fusjon vil bestå i ombytning av medlemskap (utkastet § 103) og et eventuelt tilleggsvederlag. Størrelsen på vederlaget er et forhandlingsspørsmål (se dog rammen for tilleggsvederlaget etter utkastet § 107 annet ledd). Vederlaget kan f.eks. bli skjevdelt slik at medlemmene i det overdragende foretaket mottar et større eller mindre tilleggsvederlag enn foretakets verdi skulle tilsi. Hvis vederlaget settes skjevt, uten at skjevdelingen har en saklig og forsvarlig begrunnelse, vil likhetsprinsippet og generalklausulen (utkastet §§ 18 og 57) medføre at fusjonen som hovedregel må vedtas med enstemmig tilslutning fra medlemmene i det foretaket som rammes av skjevdelingen. På dette området er det ingen skarp grense for anvendelsesområdet til disse bestemmelsene.

Likhetsprinsippet og generalklausulen kan også tenkes påberopt hvis vedtektene i det overtakende foretaket skal innrettes slik at organisatoriske og/eller økonomiske medlemsrettigheter skal skjevdeles. I en viss tid etter fusjonen skal f.eks. 2/3 av midlene som skal deles ut ved etterbetaling, forbeholdes medlemmene i det overtakende foretaket. Hvis denne skjevdelingen ikke har en saklig og forsvarlig begrunnelse, kreves enstemmig tilslutning fra medlemmene i det overdragende foretaket for å kunne vedta fusjonen.

(8) Innskuddsplikt etableres ved fusjonen. Utligning av ulike verdier på de deltakende foretakene kan skje ved at medlemmene i et foretak med lav verdi øker sine innskudd. En slik fusjon forutsetter et flertall i foretaket etter utkastet § 56 annet ledd, jf. dettes punktum 3. Dette gjelder enten innskuddsplikten skal påhvile medlemmene i det overdragende eller det overtakende foretaket.

(9) «Saklig grunn» etter utkastet § 104 annet ledd tredje punktum. Dersom fusjonsbeslutningen omfattes av det skjerpede vedtakskravet i utkastet § 104 annet ledd annet punktum, må det etter tredje punktum foreligge en «saklig grunn» for beslutningen. En slik «grunn» er typisk at sammenslåingen er begrunnet i å oppnå synergieffekter eller andre forretningsmessige behov. Det er normalt ikke en saklig grunn at formålet med fusjonen alene er å skaffe medlemmene i et av de deltakende foretakene en større tilgang på nettoformuen ved oppløsning.

(10) Stiftelsestilsynets godkjenning. For fusjonsbeslutninger som omfattes av vedtakskravet i annet ledd annet pkt, kreves – foruten en «saklig grunn» som nevnt – også godkjenning fra Stiftelsestilsynet, se utkastet § 113 om søknaden til tilsynet mv. Tilsynet kan prøve om den anførte grunn for fusjonen er «saklig». Er dette tilfellet, er utgangspunktet at søknaden skal innvilges, med mindre tungtveiende grunner tilsier det motsatte. Tilsynet kan etter fjerde punktum sette vilkår for godkjenningen. Grensen for adgangen til å sette vilkår vil bero på om det er en saklig sammenheng mellom godkjenningen og vilkåret. Hvis fusjonen har en forretningsmessig begrunnelse, bør tilsynet være varsom med å sette vilkår som unødig begrenser det fusjonerte foretakets muligheter til å være en effektiv aktør i markedet.

(11) Strengere vedtakskrav fastsatt ved vedtekt. Foretakene kan ved vedtekt fastsette «strengere vedtakskrav» for fusjonsbeslutninger (jf. kommentarene til utkastet § 55 tredje ledd om ordet «vedtakskrav» og § 56 første ledd tredje punktum om ordet «strengere») enn de foran nevnte, se utkastet § 104 tredje ledd. Hvorvidt vilkåret om «strengere» er oppfylt, vil bero på om fusjonsbeslutningen ellers ville ha blitt omfattet av annet ledd første punktum eller av annet ledd annet og tredje punktum.»

Til § 104 Fusjonsplan

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 105.

Første ledd har som bakgrunn aksjelova og allmennaksjelova § 13-3 første ledd, men inneheld nokre redigeringsmessige skilnader. Når det i første ledd heiter at styra «skal utarbeide og vedta ein sams fusjonsplan», inneber dette – til liks med systemet etter aksjelova og allmennaksjelova – eit ufråvikeleg krav til saksbehandlinga. Voteringstemaet for årsmøta er ja eller nei til fusjonsplanen. Årsmøta kan ikkje endre planen. Er det ønske om endringar, må saka sendast tilbake til styra. Desse må utarbeide ein ny fusjonsplan, som så må leggjast fram for årsmøta på nytt.

Andre ledd, som stiller krav til innhaldet i fusjonsplanen, svarer i hovudsak til aksjelova og allmennaksjelova § 13-6 første ledd. Vederlaget til medlemmane i det overdragande foretaket etter nr. 3 er først og fremst medlemskap i det overtakande foretaket, jf. lovforslaget § 102. Vidare kan medlemmane i det overdragande foretaket få eit tilleggsvederlag. Lovforslaget § 106 fastset i så fall ramma for avtalefridomen. Fusjonsplanen skal opplyse om både ombytning av medlemskap og eit mogleg tilleggsvederlag. Dersom ein medlem i det overdragande foretaket også er medlem i det overtakande foretaket når årsmøtet i det overdragande foretaket vedtar fusjonsplanen, skal planen også opplyse om vederlag i form av auka andelsinnskot i det overtakande foretaket, jf. § 106 første ledd første punktum andre alternativ.

Tredje ledd har som bakgrunn aksjelova og allmennaksjelova § 13-7, men det er gjort enkelte tilpassingar. Føresegna inneber at fusjonsplanen skal innehalde framlegg til vedtektsendringar eller stiftingsdokument for det overtakande foretaket, avhengig av om det overtakande foretaket er eit eksisterande eller nystifta foretak.

Fjerde ledd opnar for at det overtakande foretaket kan overta forvaltinga av det eller dei overdraganda foretaka så snart fusjonsplanen er godkjent av alle involverte foretak. Dersom fusjonsplanen ikkje inneheld ei slik føresegn om overtaking av forvaltinga, har styra i dei overdragande foretaka forvaltingsansvar fram til fusjonen blir sett i verk etter lovforslaget § 116 tredje ledd. Første punktum svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 13-6 andre ledd. Andre punktum har som bakgrunn aksjelova § 13-17 andre ledd og allmennaksjelova § 13-18 andre ledd.

Til § 105 Vedlegg til fusjonsplanen

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 106. Den har aksjelova § 13-8 som bakgrunn, men føresegnene er ikkje heilt identiske. Skilnaden er at lovforslaget her stiller krav om at vedtektene til både overdragande og overtakande foretak skal leggjast ved fusjonsplanen, medan aksjelova berre stiller krav om at vedtektene til det overtakande foretaket blir lagt ved, jf. nr. 1 . Skilnaden må m.a. sjåast på bakgrunn av at vedtakskravet i dei overdragande foretaka vil avhenge av i kva grad medlemmane har tilgang på nettoformuen ved oppløysing, jf. § 103 andre ledd andre og tredje punktum.

Føresegna i nr. 2 har berre aktualitet for foretak med lovfastsett rekneskaps- og revisjonsplikt. Dette er presisert i lovforslaget her.

Til § 106 Fastsetjing av vederlagskrava

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 107, men det er gjort ei endring i første ledd første punktum.

Utgangspunktet i første ledd første punktum er at kvar medlem i det overdragande foretaket skal få tildelt ein medlemskap i det overtakande foretaket. Føresegna sikrar kontinuitet i eigarforholda. Retten til å bli medlem i det overtakande foretaket gjeld som utgangspunkt alle medlemmane i det eller dei overdragande foretaka, uansett kor stor omsetning vedkomande har, kor lenge vedkomande har vore medlem osv. Dersom ein medlem i det overdragande foretaket har medlemskap i det overtakande foretaket når årsmøtet i det overdragande foretaket vedtar fusjonsplanen, har vedkomande krav på å få auka eit eventuelt andelsinnskot i det overtakande foretaket, jf. første ledd første punktum andre alternativ. Føresegna var ikkje med i forslaget frå utvalet, sjå drøftinga i punkt 12.3.2 ovanfor. Etter likskapsprinsippet skal auken i andelsinnskotet tilsvare storleiken på andelsinnskota til dei andre medlemmane som blir med over i det nye foretaket.

Eit eventuelt tilleggsvederlag i pengar eller andre ytingar er regulert i andre til fjerde punktum . Behovet for eit slikt vederlag kan oppstå når verdien på dei deltakande foretaka er ulik. Andre punktum fastset at tilleggsvederlaget skal fordelast mellom medlemmane på grunnlag av deira omsetning med foretaket dei siste fem åra. Etter tredje punktum kan det fastsetjast ein annan periode enn fem år, men perioden kan ikkje vere kortare enn eitt år. Medan andre og tredje punktum refererer til omsetning i fortid, opnar fjerde punktum for at tilleggsvederlag også kan fordelast på grunnlag av framtidig omsetning, til dømes ved at medlemmane i ein overgangsperiode får ein høgare pris ved sal til foretaket eller ein lågare pris ved kjøp frå foretaket enn det som er tilfellet for dei andre medlemmane i det overtakande foretaket.

Av andre ledd følgjer at det samla fusjonsvederlaget til medlemmane i det overdragande foretaket ikkje må stå i mishøve til dei verdiane som det overdragande foretaket har tilført det overtakande foretaket ved fusjonen. Føresegna inneber at vederlaget ikkje må setjast så høgt at dekningsutsiktene til kreditorane kan bli nemnande svekka. Føresegna skal også motverke at medlemmane i det overdragande foretaket oppnår kapitalavkasting i strid med samvirkeprinsippa.

Til § 107 Rapport om fusjonen

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 108. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 13-9.

Etter paragrafen her skal styret i kvart foretak utarbeide ein rapport der det blir gjort nærmare greie for fusjonen og verknadene av den. Når det i andre punktum heiter at styret «skal gjere greie for grunngivinga for framlegget om fusjon», må det – dersom godkjenning frå Stiftelsestilsynet er påkravd – gå fram av grunngivinga at fusjonsforslaget er motivert av ein «sakleg grunn», sjå lovforslaget § 103 andre ledd tredje punktum.

Til § 108 Utgreiing om fusjonsplanen

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 109, men det er gjort eit par mindre endringar. Føresegna har ein parallell i aksjelova og allmennaksjelova § 13-10.

Plikta etter første ledd til å utarbeide ei utgreiing om fusjonen er avgrensa til foretak som er revisjonspliktige etter revisorlova. Formålet med føresegna er å tvinge styra til å drøfte forholdet til kreditorane. I eit overdragande foretak vil fusjonen innebere eit skyldnarskifte, og styret må vurdere om dekningsutsiktene til særleg dei usikra kreditorane kan bli svekka dersom det overtakande foretaket trer inn i skyldnarposisjonen. I det overtakande foretaket skjer det ikkje noko skyldnarskifte, men styret må m.a. vurdere om dei skyldnadene som blir overtatt frå det overdragande foretaket, er så omfattande at dekningsutsiktene til særleg dei usikra kreditorane kan bli svekka. I utvalsforslaget var det stilt krav om at styret i utgreiinga grunngir og stadfestar at fusjonen ikkje vil vere i strid med kravet til forsvarleg eigenkapital i § 25. I lovforslaget her er det i tillegg krav om at styret grunngir og stadfestar at fusjonsvederlaget er fastsett i samsvar med føresegnene i § 106. Gjennom revisorkontrollen får ein dermed ein ekstern kontroll med at fusjonsvederlaget blir fordel i samsvar med lova.

Utgreiinga frå styret skal etter andre ledd stadfestast av ein statsautorisert eller registrert revisor. Kravet om at revisoren skal vere eller statsautorisert eller registrert var ikkje med i utvalsforslaget. Departementet viser til den prinsipielle drøftinga i punkt 11.3 ovanfor.

Til § 109 Forholdet til dei tilsette

Paragrafen svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 110. Den byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 13-11 første og andre ledd, men har eit tillegg om elektronisk kommunikasjon i andre ledd andre punktum.

Formålet med føresegna er å sikre at dei tilsette blir informert om ein planlagt fusjon og får høve til å uttale seg før det blir gjort endeleg vedtak om fusjon.

Utvalsforslaget § 110 hadde ikkje – i motsetning til aksjelova og allmennaksjelova § 13-11 fjerde ledd – ei føresegn om at eventuelle innkomne skriftlege fråsegner frå dei tilsette eller representantane deira skal vere ein del av saksdokumenta ved den vidare behandlinga av fusjons­planen. Etter Justisdepartementets syn er det ikkje grunn til at det på dette punktet skal vere andre reglar for samvirkeforetak enn for aksjeselskap og allmennaksjeselskap. Omsynet til dei tilsette tilseier tvert imot at det her bør vere sams reglar.

Arbeidsmiljølova kapittel 8 inneheld generelle reglar om den retten arbeidstakarar har til informasjon og drøfting. I tillegg inneheld kapittel 16 i lova særskilte reglar om rettane til arbeidstakarane ved verksemdoverdraging. Forholdet mellom informasjonsplikta etter arbeidsmiljølova og dei tilsvarande reglane i aksjelovgivinga er drøfta i Ot.prp. nr. 23 (1996–97) s. 169 og 170 og Ot.prp. nr. 4 (1995–96) s. 38 og 39. Det sentrale er at reglane i aksjelovgivinga og lovforslaget her supplerer reglane i arbeidsmiljølova og integrerer informasjonsplikta til arbeidsgivaren og uttaleretten til arbeidstakarane i sjølve avgjerdsprosessen ved fusjon, jf. § 110 andre ledd første punktum.

Til § 110 Melding til medlemmane

Paragrafen svarer i hovudsak til § 111 i utvalsforslaget. Den er inspirert av aksjelova og allmennaksjelova § 13-12, men det er gjort visse tilpassingar.

Den forenkla meldinga om fusjonsforslaget som går fram av første ledd, må sjåast i lys av at enkelte samvirkeforetak har mange medlemmar, og at utsending av alle dokumenta til alle medlemmane kan bli unødig kostbart. Den interessa medlemmene kan ha i ein fullstendig informasjon om fusjonsplanen og andre dokument er varetatt i andre ledd . Slik informasjon kan sendast elektronisk etter føresegnene i lovforslaget § 6 første ledd.

Til § 111 Opplysingsplikt

Paragrafen motsvarer utvalsforslaget § 112.

Etter første punktum skal styret i eit overdragande foretak gi opplysingar til sitt årsmøte og til styra i andre foretak som er med på fusjonen, om vesentlege endringar i eigedelar, rettar og skyldnader som har funne stad i tida mellom underteikninga av fusjonsplanen og behandlinga av fusjonsplanen på årsmøtet. Dersom det overtakande foretaket er eit eksisterande foretak, har styret i dette foretaket ei tilsvarande opplysingsplikt, jf. andre punktum . Ved vurderinga av om det ligg føre «vesentlege endringar» som utløyser opplysingsplikta, vil det avgjerande vere om endringane er av eit slikt slag at dei kan påverke standpunkta til medlemmane i fusjonssaka.

Føresegna har bakgrunn i aksjelova og allmennaksjelova § 14-5 om fisjon, men behovet for ei slik opplysningsplikt er generell, og blir derfor foreslått gjort gjeldande også for fusjon.

Til § 112 Søknad til Stiftelsestilsynet

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 113, men det er gjort nokre endringar.

Føresegna inneheld visse saksbehandlingsreglar for tilfelle der ein søknad til Stiftelsestilsynet er påkravd etter lovforslaget § 103 andre ledd tredje punktum.

Første ledd presiserer at søknaden til Stiftelsestilsynet først kan sendast når årsmøta i alle foretaka som er med på fusjonen, har gjort sine vedtak om fusjon. Etter utvalsforslaget § 104 andre ledd andre punktum var det krav om vedtak på to påfølgjande årsmøte, og § 113 første ledd sa at søknad til Stiftelsestilsynet kunne sendast etter at det første vedtaket vart gjort. Lovforslaget her byggjer på at årsmøta berre skal gjere eitt vedtak. Ei endring i forhold til utvalsforslaget er også at lovteksten presiserer at søknaden ikkje skal sendast før fusjonen er vedtatt i alle foretaka som er med på den. Dette gjekk ikkje klart fram av forslaget frå utvalet. Endeleg er tredje ledd i utvalsforslaget fjerna. At vedtaket frå Stiftelsestilsynet kan påklagast til departementet, følgjer av forvaltingslova og treng ikkje å bli presisert i samvirkelova.

Til § 113 Melding til Foretaksregisteret

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 114, men det har kome til særskilte reglar for tilfelle der eit fusjonsvedtak krev godkjenning frå Stiftelsestilsynet, jf. andre ledd og drøftinga i punkt 13.3.2 ovanfor. Tredje ledd, som svarer til andre ledd i utvalsforslaget, har fått ei litt anna utforming utfrå eit ønske om at regelen bør vere den same ved fusjon og fisjon som ved omdanning, jf. § 151 tredje ledd. Paragrafen har ein parallell i aksjelova § 13-13 og allmennaksjelova § 13-14.

Dersom eit fusjonsvedtak ikkje blir meldt innan einmånadsfristen i første og andre ledd , er konsekvensen at vedtaket fell bort etter tredje ledd . Saka må i tilfelle behandlast på nytt i dei respektive årsmøta, men det er ikkje krav om ny styrebehandling. Sjølv om berre eitt av foretaka har oversete meldingsfristen, må saka behandlast på nytt i årsmøta til alle foretaka som er med på fusjonen. Uttrykket «feil som ikkje kan rettast» i tredje ledd tredje punktum , dekkjer til dømes at fleirtalskravet ikkje er oppfylt. Feil som kan rettast, er typisk at vedtaket er meldt til Foretaksregisteret før det er høve til det etter andre ledd første punktum, eller at godkjenninga frå Stiftelsestilsynet ikkje er lagt ved meldinga til Foretaksregisteret etter andre ledd tredje punktum.

Paragrafen blir supplert av foretaksregisterlova § 4-4 bokstav e.

Til § 114 Kreditorvarsel

Paragrafen svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 115 og har bakgrunn i aksjelova § 13-14 og allmennaksjelova § 13-15.

Etter utvalsforslaget første ledd andre punktum kan kreditorvarsling – i tilfelle der Stiftelsestilsynet skal godkjenne fusjonen – ikkje skje før slik godkjenning er gitt. Utvalsforslaget synest å byggje på at foretaka kunne melde fusjonen til Foretaksregisteret før godkjenning frå Stiftelsestilsynet låg føre. Dette har blitt endra i lovforslaget her, jf. § 113 andre ledd. Dermed er det ikkje behov for ei føresegn som presiserer at kreditorvarsel ikkje skal sendast ut før fusjonen er godkjent av tilsynet. Blir eit vedtak om fusjon sendt til Foretaksregisteret utan at godkjenning ligg føre, må registeret vente med å sende ut kreditorvarsel til det har mottatt godkjenninga.

Til § 115 Motsegn frå kreditor

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 116. Den byggjer på aksjelova § 13-15 og allmennaksjelova § 13-16, sjå også bustadbyggjelagslova § 9-10. Det er gjort nokre endringar i utvalsforslaget for at reglane i samvirkelova på dette punktet skal vere dei same som i dei nemnde selskapslovene, sjå andre ledd andre punktum og fjerde ledd.

Paragrafen har nærmare føresegner om at ein kreditor kan krevje oppgjer i samband med fusjonen. Med kreditorar siktar ein her til pengekreditorar. Det er kreditorar med uomtvista og forfalne krav som kan krevje oppgjer, jf. første ledd . Andre kreditorar kan krevje at kravet blir sikra, jf . andre ledd , og tingretten kan avgjere tvistar i den samanhengen. Etter tredje ledd kan tingretten på nærmare vilkår forkaste krav om trygdgiving. Fristen for å krevje avgjerd frå tingretten går fram av fjerde ledd .

I samvirkeforetak vil medlemmane som regel også vere kontraktspartar overfor foretaket, og kan dermed vere kreditor. Ein medlem som har stemt ja til fusjonsplanen, kan ikkje ved det reknast for å ha fråfalle moglege motsegner i eigenskap av kreditor.

Til § 116 Iverksetjing av fusjonen

Føresegna svarer med nokre mindre skilnader til aksjelova § 13-16 og allmennaksjelova § 13-17, der eit hovudprinsipp er at verknadene av fusjonen oppstår samtidig, dvs. når Foretaksregisteret registrerer fusjonen. For dei verknadene som er nemnde i tredje ledd nr. 1-4 , kan det ikkje fastsetjast andre iverksetjingstidspunkt enn registreringa. For andre verknader, sjå nr. 5 , kan fusjonsplanen fastsetje andre tidspunkt, til dømes når det gjeld forfallstida for eit eventuelt tilleggsvederlag.

Fjerde ledd om varetaking av rekneskapsmateriale svarer til aksjelova § 13-17 tredje ledd, jf. også allmennaksjelova § 13-18 fjerde ledd og bustadbyggjelagslova § 9-12 tredje ledd.

Til § 117 Ugyldig fusjon

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 118, men den lovtekniske løysinga er ei anna. Medan utvalsforslaget viste til reglane i aksjelova § 13-19 til 13-22, inneheld lovforslaget her ei eiga regulering av situasjonen ved ein ugyldig fusjon. Lovforslaget byggjer på bustadbyggjelagslova § 9-13.

I første ledd er det sett ein frist for å reise søksmål om at vedtak om samanslåinga skal kjennast ugyldig. Retten skal gi foretaket frist på tre månader for å rette tilhøve som søksmålet byggjer på, jf. andre ledd. Etter tredje ledd har dom på at vedtaket er ugyldig, utvida rettskraftverknad. Den har verknad for alle i foretaket. Slik dom skal kunngjerast, jf. fjerde ledd . Foretaket heftar likevel for skyldnader som er komne til etter at fusjonen skulle ha hatt verknad, og fram til kunngjeringa av dommen.

Til § 118 Fusjon mellom samvirkeforetak og heileigd dotterselskap

Paragrafen er innhaldsmessig identisk med utvalsforslaget § 119. Føresegna må sjåast i lys av aksjelova § 13-23 og allmennaksjelova § 13-24.

Dersom eit samvirkeforetak eig alle aksjane i eit aksjeselskap eller allmennaksjeselskap, vil det – dersom dotterselskapet skal innfusjonerast i samvirkeforetaket – ikkje bli tale om vederlag til aksjeeigarane i det overdragande foretaket, og det ligg til rette for ei forenkla saksbehandling. Av første ledd følgjer at styra i slike tilfelle kan vedta ein fusjonsplan som går ut på at dotterselskapet vederlagsfritt skal overføre eigedelar, rettar og skyldnader under eitt til morforetaket. Det er ikkje krav om årsmøtevedtak, sml. § 103 første ledd. Fusjonen vil ha kontinuitetsverknader på lik linje med andre fusjonar etter lova.

Etter andre ledd gjeld saksbehandlingsreglane i aksjelova § 13-23 og allmennaksjelova § 13-24 «tilsvarande». Tilvisinga til andre ledd nr. 3 i desse føresegnene inneber at fusjonsplanen før godkjenninga må sendast til medlemmane i samvirkeforetaket innan den oppgitte fristen. Reglane i lovforslaget § 110 om melding til medlemmane gjeld ikkje ved fusjon mellom samvirkeforetak og heileigd dotterforetak etter § 118.

Dersom det er samvirkeforetaket som skal innfusjonerast i dotterselskapet, fell disposisjonen utanfor lovforslaget kapittel 8. Allmenne reglar om oppløysing, gjeldsovertaking osb. vil i så fall gjelde.

Fusjon mellom to aksjeselskap som er heileigde av eit samvirkeforetak, vil følgje reglane i aksjelova § 13-24, slik paragrafen lyder etter dei lovendringane som vart gjorde på bakgrunn av Ot.prp. nr. 55 (2005–2006) Om lov om endringer i aksjelovgivningen mv. Endringane i aksjelovgiv­inga er nyleg vedtatt av Odelstinget og Lagtinget, jf. Lagtingets vedtak 7. desember 2006. Utvalsforslaget § 120 hadde eigne reglar om denne fusjonsvarianten, men etter endringane i aksjelova er det ikkje behov for slike reglar i samvirkelova. Paragrafen er derfor ikkje ført vidare i lovforslaget her.

Kapittel 9 Fisjon

Utvalet har på s. 375 i utgreiinga følgjande overordna merknader til dei foreslåtte fisjonsreglane:

«Forslaget til bestemmelser om deling av samvirkeforetak bygger i hovedsak på systemet i aksje- og allmennaksjeloven kapittel 14. Ettersom flere av de foreslåtte prosedyrereglene for fisjon svarer til de tilsvarende reglene om fusjon, er det i dette kapitlet mange henvisninger til fusjonskapitlet. Deling av samvirkeforetak som faller utenfor dette kapitlet må skje etter alminnelige regler, der det overdragende foretaket – dvs. foretaket som deles – overdrar visse eiendeler, rettigheter til et eller flere overtakende foretak, og hvor alminnelige regler om debitorskifte normalt vil gjelde. Skal medlemmer i det overdragende foretaket tas opp som medlemmer i det eller de overtakende foretakene, må dette normalt skje etter de vanlige regler for opptak av nye medlemmer (utkastet § 15). Fisjonsbegrepet i utkastet § 121 åpner også for kontinuitetsvirkninger, jf. kommentarene til utkastet § 103, i motsetning til de alminnelige regler som hviler på diskontinuitet. Lovfestingen av kontinuitetsvirkningene betyr at utkastet §§ 121 flg. gir et klarere regelverk overfor kreditorer og andre tredjepersoner mht. deling i forhold til gjeldende ulovfestet rett. Dessuten representerer lovfestingen i likhet med fusjonskapitlet en klargjøring, som i seg selv antas å være kostnadsbesparende for foretak som skal inn i en delingsprosess.

Borettslovutvalget så intet påtrengende behov for regler om deling av boligbyggelag, se NOU 2000: 17 s. 103. Utvalget foreslo derimot regler om deling av borettslag, se NOU 2000: 17 s. 156 og lovutkastet §§ 10-6 flg. s. 208. Samvirkelovutvalget har tatt utgangspunkt i aksje- og allmennaksjeloven, og har ut fra dette foretatt de tilpasninger som er nødvendig av hensyn til det særegne ved samvirkeforetak.»

Departementet viser elles til den generelle drøftinga i punkt 13.3.2 ovanfor.

Til § 119 Fisjonsomgrepet

Paragrafen svarer i hovudsak til utvalsforslaget § 121. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova §§ 14-1 og 14-2.

Føresegna stiller til liks med lovforslaget § 102 om fusjonsomgrepet krav til partsforholdet (begge eller alle partane må vere samvirkeforetak), objektet for overføringa (som til forskjell frå fusjon ikkje er ein samla overgang av formueskomplekset til eit anna samvirkeforetak, men ei deling av dette på to eller fleire samvirkeforetak) og vederlaget (medlemskap i overtakande foretak og eventuelt tilleggsvederlag). Lovforslaget § 119 heimlar som nemnt også kontinuitetsverknader ved å gi eit grunnlag for overføringsrett med omsyn til eigedelar, rettar og skyldnader også i tilfelle der det etter allmenne reglar ikkje er overføringsrett eller berre avgrensa overføringsrett. På denne måten representerer fisjonskapitlet ei utviding av avtalefridomen samanlikna med gjeldande ulovfesta rett.

Første ledd føreset at foretaket som skal delast – det overdragande foretaket – skal halde fram også etter fisjonen. Når det gjeld vederlagskravet, heiter det at «alle eller nokre av medlemmane i det overdragande foretaket får medlemskap i eitt eller fleire av dei overtakande foretaka». Det er ikkje krav om at alle medlemmane i det overdragande foretaket får medlemskap i eit overtakande foretak, jf. uttrykket «nokre av». I dette ligg at nokre av medlemmane kan halde fram som medlemmar i det overdragande foretaket utan å bli medlemmar i eit overtakande foretak. Ein kan også tenkje seg at enkelte blir medlemmar i både overdragande og overtakande foretak. Ein tredje variant er medlemmar som etter fisjonen berre skal vere medlemmar i eit overtakande foretak.

Utvalsforslaget § 121 første ledd opna for at medlemmane i det overdragande foretaket kunne få fisjonsvederlag i form av auka andelsinnskot i det overdragande foretaket. Dette alternativet er ikkje med i lovforslaget her, då det ikkje er grunn til å auke andelsinnskota ved fisjon av eit samvirkeforetak. Denne løysinga harmonerer godt med det som gjeld ved fisjon av aksjeselskap eller allmennaksjeselskap, der det ikkje skal utferdast aksjar til dei aksjeeigarane som blir verande igjen i det overdragande selskapet. I den grad det blir ytt tilleggsvederlag til medlemmar som ikkje blir med over i eit overtakande foretak, må vederlaget fordelast på grunnlag av omsetning med det overdragande foretaket, jf. § 121 fjerde ledd, jf. 106 første ledd andre til fjerde punktum.

Uttrykket «i eitt eller fleire av dei overtakande foretaka» legg til rette for at kvar medlem i det overdragande foretaket kan få medlemskap i eitt eller fleire overtakande foretak, avhengig av kva slags foretak som kan vareta interessene til medlemmen. Det er eit krav at alle dei overtakande foretaka får medlemmar frå det overdragande foretaket. Det er nødvendig for å sikre ein viss kontinuitet på medlemssida. Ein er klart nok utanfor fisjonsomgrepet dersom eit overtakande foretak ikkje får medlemmar frå det overdragande foretaket. Transaksjonen må i så fall klassifiserast som eit sal. Dersom svært få av medlemmane i det overdragande foretaket får medlemskap i eit overtakande foretak, kan det etter omstenda bli aktuelt å klassifisere transaksjonen som eit sal utfrå gjennomskjeringssynspunkt.

Andre ledd gjeld «likvidasjonsfisjonar» og har som bakgrunn aksjelova og allmennaksjelova § 14-2 andre ledd. Karakteristisk for denne fisjonsvarianten er at det overdragande foretaket opphøyrer ved fisjonen.

Tredje ledd byggjer på systemet i aksjelova med fisjon ved stifting av nytt selskap og fisjon ved overføring til eit eksisterande selskap, sjå aksjelova og allmennaksjelova § 14-3 andre ledd.

Til § 120 Vedtak om fisjon

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 122.

Vedtaksprosedyren ved fisjon er den same som ved fusjon, jf. merknadene til § 103 ovanfor.

Til § 121 Fisjonsplan o.a.

Paragrafen er innhaldsmessig identisk med utvalsforslaget § 123. Den må sjåast i lys av lovforslaget § 104 og aksjelova og allmennaksjelova § 14-4.

Tilvisinga i fjerde ledd til lovforslaget §§ 105 til 110 inneber m.a. at reglane om tilleggsvederlag i lovforslaget § 106 også gjeld for fisjon.

Til § 122 Opplysingsplikt

Paragrafen motsvarer § 124 i utvalsforslaget. Den byggjer på reglane om opplysningsplikt i aksjelova og allmennaksjelova § 14-5.

For fusjon er det gitt reglar om opplysningsplikt i lovforslaget § 111, som er kommentert ovanfor.

Til § 123 Søknad til Stiftelsestilsynet, melding til Foretaksregisteret, kreditorvarsel o.a.

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 125. Den viser til dei tilsvarande reglane for fusjon i lovforslaget §§ 112 til 115, som er kommentert ovanfor.

Til § 124 Iverksetjing o.a.

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 126, men det er gjort enkelte endringar, jf. nedanfor. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 14-8.

I første ledd er det gjort ei endring som inneber at eit overtakande foretak som eksisterer før fisjonen, kan sende melding om iverksetjing av fisjonen til Foretaksregisteret. Også ved fusjon er regelen at eit overtakande foretak som eksisterer på førehand, kan sende slik melding, jf. lovforslaget § 116 første ledd andre punktum.

I andreledd nr. 2 er det presisert at alternativet om auke av dei samla andelsinnskota berre er aktuelt når det overtakande foretaket er eit eksisterande foretak.

I andre ledd nr. 3 har departementet fjerna alternativet om auke av andelsinnskota til medlemmane i det overdragande foretaket. Bakgrunnen er endringa i § 119 om fisjonsomgrepet, som det er gjort greie for ovanfor.

Til § 125 Ugyldig fisjon

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 127. Den viser til § 117 om ugyldig fusjon, som er kommentert ovanfor. Utvalsforslaget § 127 viste i staden til reglane om ugyldig fusjon i aksjelova § 13-19 til 13-22. Sidan lovforslaget her har eigne reglar om ugyldig fusjon, er det mest nærliggjande å vise til desse.

Til § 126 Fordeling av eigedelar, rettar og skyldnader

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 128.

Føresegna byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 14-11, men har fått eit tillegg i første ledd andre punktum , som presiserer at sameige også kan oppstå når andre formuerettar enn eigarposisjonar blir overførte ved fisjon. Dette er ingen realitetsskilnad frå reguleringa i aksjelova og allmennaksjelova.

Kapittel 10 Oppløysing o.a.

Også forslaget til regulering av oppløysing i §§ 127 flg. har aksjelova og allmennaksjelova som mønster, men med nødvendige tilpassingar pga. særtrekk ved samvirkeforma. Lovforslaget svarer også i grove trekk til systemet i bustadbyggjelagslova 10.

Departementet viser elles til den generelle drøftinga av oppløysing og avvikling av samvirkeforetak i punkt 14.3 ovanfor.

Til § 127 Vedtak om oppløysing

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 129. Mønst­eret er aksjelova og allmennaksjelova § 16-1, sml. bustadbyggjelagslova § 10-1. Hovudskilnaden i forhold til aksjelovgivinga er at området for vedtektsfridomen er presisert i forslaget, sjå første ledd andre punktum.

Paragrafen inneheld nærmare reglar om den kompetansen årsmøtet har til å gjere vedtak om oppløysing. Første ledd gir årsmøtet heimel til å vedta oppløysing, andre ledd inneber at årsmøtet i visse tilfelle har plikt til å gjere slikt vedtak, medan tredje ledd innskrenkar kompetansen til årsmøtet i tilfelle der foretaket er vedtatt oppløyst ved orskurd etter §§ 141 til § 144.

Til § 128 Avviklingsstyre og andre organ i foretaket

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 130 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-2 og bustadbyggjelagslova § 10-2.

Etter første ledd skal det veljast eit avviklingsstyre når foretaket er vedtatt oppløyst. Valet gjeld på ubestemt tid med tre månaders oppseiingsfrist. Den tilsvarande regelen i aksjelova § 16-2 har blitt tolka slik at begge sider kan seie opp.

Etter andre leddet skal føresegnene i kapittel 6 om styret gjelde tilsvarande for avviklingsstyret. Dette omfattar m.a. reglane om tilsetterepresentasjon og kjønnsrepresentasjon, jf. §§ 67 til 69. Etter tredje ledd skal reglane om årsmøte, representantskap og kontrollkomité gjelde så langt dei passar under avviklinga. Foretak som ikkje har representantskap eller kontrollkomité, vil heller ikkje ha det under avviklinga, om ikkje vedtektene seier noko anna.

Til § 129 Melding til Foretaksregisteret

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 131. Den har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 16-3 og bustadbyggjelagslova § 10-3.

Paragrafen gjeld melding til Foretaksregisteret om oppløysing og om medlemmane av avviklingsstyret. Meldeplikta etter første punktum gjeld for kvar einskild medlem av avviklingsstyret, jf. foretaksregisterlova § 4-2 første ledd nr. 4. Andre punktum må sjåast i samanheng med foretaksregisterlova § 3-2 første ledd, jf. § 4-1 andre ledd. Sjå også foretaksregisterlova § 3-7 andre ledd om kva slags opplysingar som skal meldast.

Til § 130 Kreditorvarsel

Paragrafen motsvarer § 132 i utvalsforslaget. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 16-4 og bustadbyggjelagslova § 10-3.

Etter første ledd skal Foretaksregisteret kunngjere vedtaket om oppløysing med eit varsel til kreditorane om at dei må melde sine krav til leiaren av avviklingsstyret innan to månader frå kunngjeringa i Brønnøysundregistra sin elektroniske kunngjeringspublikasjon. Brot på fristen har ikkje preklusiv verknad, men ein kreditor som ikkje melder kravet i tide, risikerer å måtte nøye seg med å få dekning etter § 138.

I andre ledd er det føresegner om kunngjeringsmåten. Vidare er det krav om at alle kjende kreditorar så vidt mogleg skal varslast særskilt, jf. tredje ledd .

Til § 131 Stillinga for foretaket under avviklinga

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 133 og er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 16-5 og bustadbyggjelagslova § 10-5.

Det går fram av første ledd at det skal gå fram av brev m.m. at foretaket er under avvikling. Verksemda kan halde fram i den grad det er tenleg for avviklinga, jf. andre ledd ; det kan til dømes vere å oppfylle ein større kontrakt. Reglane om rekneskap og revisjon skal følgjast også i avviklingsperioden, jf. tredje ledd . Når tredje ledd talar om «same reglar som elles», må det trekkjast eit skilje mellom rekneskapspliktige og ikkje-rekneskapspliktige samvirkeforetak. Dei sistnemnde vil heller ikkje i avviklingsfasen ha plikter etter rekneskapslova, revisorlova og kapittel 7 i lovforslaget her.

Til § 132 Avviklingsbalanse o.a.

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 134, men det er tatt inn eit nytt andre punktum i første ledd for å presisere at det berre er i foretak som har revisjonsplikt, at balansen skal vere revidert. Bakgrunnen for paragrafen er aksjelova og allmennaksjelova § 16-6 og bustadbyggjelagslova § 10-6, men plikta til å sende balansen med fråsegn til alle medlemmane er noko modifisert i lovforslaget her, jf. andre ledd andre og tredje punktum.

Til § 133 Dekning av skyldnadene

Føresegna svarer til utvalsforslaget § 135. Den er innhaldsmessig identisk med aksjelova og allmennaksjelova § 16-7 og bustadbyggjelagslova § 10-7.

Etter første ledd skal avviklingsstyret syte for at kreditorane får oppgjer. Summen skal deponerast etter deponeringslova dersom ein kreditor ikkje kan finnast eller ikkje vil ta imot oppgjer, jf. andre ledd . At eksistensen eller omfanget av eit krav er uvisst, gir derimot ikkje grunnlag for deponering, sjå § 135 andre ledd.

Til § 134 Omgjering av eigedelar og rettar i pengar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 136 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-8, sjå også bustadbyggjelagslova § 10-8.

Tilføyinga av ordet «rettar» i første og andre punktum inneber ingen realitetsforskjell forhold til aksjelova og allmennaksjelova. Uttrykket «samde om noko anna» i andre punktum har erstatta uttrykket «enige om naturaldeling» i aksjelovgivinga. Teksten i lovforslaget passar betre når gjenstanden for deling er rettar, men lovforslaget tek ikkje sikte på nokon realitetsforskjell i forhold til aksjelova og allmennaksjelova § 16-8.

Til § 135 Utdeling til medlemmane og anna disponering over gjenverande midlar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 137. Første og andre ledd svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 16-9 første og andre ledd, jf. også bustadbyggjelagslova § 10-9 første og andre ledd.

Etter første ledd kan det ikkje skje noka utdeling av overskot før foretaksskyldnadene er dekte, og det er gått minst to månader frå kunngjeringa av kreditorvarselet i Brønnøysundregistra sin elektroniske kunngjeringspublikasjon. Står det att berre uvisse eller omtvista krav, kan utdeling skje etter at det er sett av midlar, jf. andre ledd .

Tredje til femte ledd regulerer fordelinga av eit eventuelt likvidasjonsoverskot. Hovudprinsippa for dette er:

(1) Medlemmane har krav på å få refundert andelsinnskot og inneståande på medlemskapitalkonti, dersom ikkje noko anna er fastsett i vedtektene.

(2) Medlemmane har berre krav på renter av andelsinnskot og medlemskapitalkonti dersom slik forrenting følgjer av vedtektene.

(3) Gjenverande midlar i primærsamvirke skal i utgangspunktet gå til «samvirkeformål eller allmennnyttige formål», men vedtektene kan fastsetje at midlane skal fordelast på medlemmane på grunnlag av bruk.

(4) Nettoformuen i sekundærsamvirke skal tilfalle medlemmane, om ikkje vedtektene seier noko anna. Fordelinga mellom medlemmane skal baserast på bruk.

Sjette ledd første og andre punktum stiller eit skjerpa vedtakskrav for vedtektsendringar som inneber at medlemmane får ein større andel av dei gjenverande midlane ved oppløysing, jf. den prinsipielle drøftinga i punkt 9.3.2 ovanfor. Slike vedtektsendringar krev fire femdels fleirtal av røystene, sakleg grunn og godkjenning frå Stiftelsestilsynet. Eit ønske om å skaffe seg tilgang på nettoformuen ved oppløysing, er ikkje i seg sjølv ein sakleg grunn. Annleis kan det stille seg dersom foretaket kan godtgjere at ein auka utdelingsadgang vil vere forretningsmessig gunstig for verksemda, til dømes fordi det kan innebere at medlemmane blir meir villige til å tilføre kapital og delta aktivt i verksemda. Vurderinga av om det ligg føre sakleg grunn må elles skje i lys av dei kryssande omsyna som er skissert i utgreiinga s. 272 og 273.

Det kan etter sjette ledd tredje punktum stillast vilkår i godkjenninga. Dersom eit foretak søkjer om at heile likvidasjonsoverskotet skal kunne tilfalle medlemmane, kan Stiftelsestilsynet til dømes godkjenne på vilkår av at delar av likvidasjonsoverskotet skal tilfalle samvirkeformål og resten skal tilfalle medlemmane, eventuelt at også tidlegare medlemmar skal bli tilgodesett. Etter allmenne forvaltingsrettslege reglar må vilkåra vere saklege og ikkje uforholdsmessige.

Til § 136 Endeleg oppløysing

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 138. Den byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-10 og bustadbyggjelagslova § 10-10.

Etter utdelinga skal det leggjast fram eit revidert oppgjer for årsmøtet, og etter godkjenning av oppgjeret skal det meldast at foretaket er oppløyst, jf. første ledd . Departementet har tatt inn ei føresegn i eit nytt tredje punktum om at kravet om at oppgjeret skal vere revidert ikkje gjeld for foretak som ikkje har revisjonsplikt.

Lovteksten presiserer at reglane om skadebotansvar i §§ 155 til 157 gjeld også etter oppløysinga, jf. andre ledd . Det inneber at det må kallast inn til årsmøte igjen dersom ansvar skal gjerast gjeldande. Avviklingsstyret skal syte for at rekneskapsmateriale og bøker blir tatt vare på, jf. tredje ledd .

Til § 137 Etterutlodding

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 139 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-11, sml. bustadbyggjelagslova § 10-11.

Tilvisinga i første punktum til § 135 tredje til femte ledd inneber at det som utgangspunkt er dei allmenne reglane om fordelinga av likvidasjons­overskot som skal gjelde også ved etterutlodding. Andre punktum modifiserer dette utgangspunktet: Er beløpet så lite at ei etterutlodding til medlemmane vil valde uforholdsmessig ulempe eller kostnad, kan avviklingsstyret i staden nytte det til samvirkeformål eller til allmennyttige formål.

Til § 138 Ansvar for udekte skyldnader

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 140 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-12.

Første ledd regulerer det ansvaret medlemmane i foretaket og medlemmane av avviklingsstyret har overfor kreditorar som ikkje har fått dekning etter § 133 og heller ikkje er tilstrekkeleg sikra ved avsetjing etter § 135 andre ledd. Medlemmane i foretaket har eit avgrensa, objektivt ansvar overfor slike kreditorar, medan medlemmane av avviklingsstyret har eit uavgrensa ansvar på skyldgrunnlag med omvendt provsbyrde. Ansvaret for medlemmane av avviklingsstyret er ikkje subsidiært, men dersom dei gjer opp i forhold til kreditor, kan dei krevje regress av medlemmane i foretaket så langt desse heftar etter første ledd første punktum.

Andre ledd regulerer regressoppgjeret mellom medlemmane i foretaket, medan tredje ledd regulerer foreldinga av krav etter første ledd.

Til § 139 Omgjering av vedtak om oppløysing

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 141. Den byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-13, men andre ledd andre og tredje punktum er ikkje med i lovforslaget her. Tilsvarande reglar er gitt i bustadbyggjelagslova § 10-12.

Av første ledd første punktum følgjer at oppløysingsvedtaket kan gjerast om med det fleirtalet som var nødvendig for å gjere vedtaket. Er foretaket oppløyst på grunnlag av føresegner i lov eller vedtekter, er det eit vilkår at oppløysingsgrunnen ikkje lenger ligg føre, jf. andre punktum . Er vedtak om oppløysing gjort ved dom eller orskurd, må omgjering eventuelt skje på grunnlag av lovforslaget § 144 og konkurslova § 136.

Etter andre ledd kan omgjering ikkje skje etter at overskotet er delt ut etter § 135, så sant ikkje medlemmane fører tilbake midlane til foretaket. Lovforslaget inneheld ikkje eit krav om minste eigenkapital i denne situasjonen, slik det er i aksjelova og allmennaksjelova § 16-13.

Omgjeringa må meldast til Foretaksregisteret, jf. tredje ledd .

Til § 140 Tingretten overtek ansvaret for avviklinga

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 142 og må tolkast i lys av dei tilsvarande føresegnene i aksjelova og allmennaksjelova § 16-14 og bustadbyggjelagslova § 10-13.

Paragrafen har føresegner om at tingretten i visse tilfelle kan ta over avviklinga etter vedtak om friviljug oppløysing.

Etter første ledd kan tingretten ta over dersom det trekkjer ut med avviklinga, eller dersom ein femdel av medlemmane krev det. Oppløysing kan vere aktuelt nettopp i situasjonar der foretaket har få medlemmar, så det treng ikkje vere så vanskeleg å få med mange nok på eit slikt krav.

Styret, eller avviklingsstyret dersom det er valt, skal få uttale seg, jf. andre ledd første punktum . Ting­retten skal ha melding frå Foretaksregisteret om at fristen i første ledd er ute, jf. andre punktum . Den vidare avviklinga skjer etter same reglar som for tvungen avvikling, jf. tredje ledd første punktum med tilvising til § 144.

Til § 141 Oppløysing etter orskurd frå tingretten

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 143 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-15, jf. også bustadbyggjelagslova § 10-13.

Paragrafen gjeld oppløysing etter avgjerd frå tingretten.

Tingretten skal vedta oppløysing i tilfelle der foretaket ikkje melder lovleg styre, dagleg leiar og revisor til Foretaksregisteret, eller der plikta til innsending til Rekneskapsregisteret ikkje blir overhalden. At det ikkje er meldt inn ein dagleg leiar eller ein revisor er berre oppløysingsgrunn i foretak som skal ha dagleg leiar eller revisor, jf. lovforslaget § 65 første ledd og § 97 første ledd. I tillegg til dei oppløysingsgrunnane som er nemnde ovanfor, skal tingretten vedta foretaket oppløyst når årsmøtet ikkje har oppfylt si plikt til å løyse opp foretaket på grunnlag av lov eller vedtekt. Eit døme på at foretaket skal løysast opp på grunnlag av lovføresegn, kan vere at foretaket får mindre enn to medlemmar, jf. lovforslaget § 8 første ledd andre punktum. Oppløysing på grunnlag av vedtektene kan vere aktuelt dersom vedtektene seier at foretaket skal løysast opp etter ei viss tid eller etter at visse omstende har oppstått, typisk at eit prosjekt har blitt realisert.

Til § 142 Behandling av saker om oppløysing etter § 141

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 144 og har mønster i aksjelova og allmennaksjelova § 16-16 og bustadbyggjelagslova § 10-15.

Etter første ledd skal Foretaksregisteret eller Rekneskapsregisteret varsle foretaket om at det ligg føre ein tvangsoppløysingsgrunn, og gi ein frist på ein månad for å rette tilhøvet. Foretaket skal gjerast merksam på at oversitjing av fristen kan føre til tvangsoppløysing.

Det går fram av andre ledd at neste varsel skal ha form av ei kunngjering. Det kan mellom anna gi grunnlag for at medlemmar i foretaket kan gripe inn.

Etter tredje ledd kan tingretten gi varsel i staden for Foretaksregisteret og Rekneskapsregisteret. Dette kan vere praktisk dersom grunnlaget for oppløysinga er lov eller vedtekt, men kompetansen til tingretten er ikkje avgrensa til slike tilfelle. Ting­retten har aldri plikt til å stå for varslinga, og kan dermed alltid overlate dette til registra. Avgjerande er kva som er formålstenleg i kvart einskild tilfelle.

Til § 143 Orskurden frå tingretten

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 145, men har fått eit nytt tredje ledd. Dette heng saman med dei endringane i aksjelova og allmennaksjelova som vart gjorde på bakgrunn av Ot.prp. nr. 55 (2005–2006) Om lov om endringer i aksjelovgivningen mv. Tilsvarande reglar er gitt i aksjelova og allmennaksjelova § 16-17 og bustadbyggjelagslova § 10-16.

Paragrafen gjeld avgjerda i tingretten om oppløysing etter at fristane foretaket har fått, er oversetne. Når det i andre ledd første punktum heiter at tingretten «skal» oppløyse foretaket, byggjer lovteksten på ein føresetnad om at tingretten har prøvd at oppløysingsvilkåra er oppfylte. Det gjeld både dei materielle vilkåra og at sakshandsamingsreglane er følgde. Tingretten har likevel ikkje noko sjølvstendig undersøkingsplikt på dette punktet.

Når det gjeld tredje ledd , viser departementet til særmerknaden til endringa i aksjelova § 16-17 i Ot.prp. nr. 55 (2005–2006) s. 167:

«Det forslås et nytt tredje ledd med en generell hjemmel i første punktum for Kongen (eller det departement myndigheten delegeres til) til å kunne gripe inn mot en forestående tvangsoppløsning hvis «vesentlige samfunnsmessige hensyn» tilsier det. Det fremgår av bestemmelsen at vedtaket innebærer at selskapet «tillates å drive videre». Dette innebærer at selskapet kan fortsette til tross for det ulovlige forholdet. Dette har særlig betydning i tilfeller der lovens krav til styrets sammensetning ikke er oppfylt, og innebærer at styret er funksjonsdyktig til tross for at det ikke fullt ut oppfyller lovens krav. Bestemmelsen forutsetter for øvrig at inngrepet skjer før saken er tatt til behandling i tingretten, da dette antas å være mest ryddig i forhold til tingrettens saksbehandling. En identisk bestemmelse er foreslått i allmennaksjeloven. Se nærmere punkt 17.3.2.

Etter annet punktum skal et vedtak om å avstå fra tvangsoppløsning etter første punktum kombineres med et pålegg om tvangsmulkt for å få selskapet til å etterleve de bestemmelser som kunne gi grunnlag for tvangsoppløsning. Tvangsmulkten må fastsettes som en løpende mulkt for hver dag, uke eller annen tidsperiode. Pålegget må inneholde en frist som gjør det mulig å oppfylle bestemmelsen før tvangsmulkten begynner å løpe. Pålegget om tvangsmulkt er tvangsgrunnlag for utlegg, jf. tvangsfullbyrdelsesloven § 7–2 bokstav d. Tvangsmulkten tilfeller statskassen. Spørsmål om å frafalle påløpt tvangsmulkt hører under Stortingets bevilgningsmyndighet, jf. Grunnloven § 75 bokstav d.»

Til § 144 Avvikling av foretaket

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 146 og byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 16-18 og bustadbyggjelagslova § 10-17.

Første ledd slår fast at avviklinga skal skje etter reglane i konkurslova og dekningslova. Dei allmenne vilkåra for konkursbehandling – til dømes insolvensvilkåret – treng ikkje vere oppfylte. Vidare treng ikkje tingretten å avseie særskilt orskurd om konkursopning, jf. lovforslaget § 143 andre ledd andre punktum.

Attendelevering av buet fordi skyldnadene er dekte eller kreditorane går med på det, kan etter andre ledd berre skje dersom oppløysingsgrunnen ikkje lenger er til stades, til dømes ved at foretaket har valt lovleg revisor.

Kapittel 11 Omdanning til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap

Omdanning av samvirkeforetak til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap er drøfta i punkt 13.1.3, 13.2.3 og 13.3.3 ovanfor.

Samvirkelovutvalet har innleiingsvis følgjande merknader til dei foreslåtte reglane om omdanning av samvirkeforetak (utgreiinga s. 378):

«Etter gjeldende ulovfestet samvirkerett må omdanning fra samvirkeforetak til aksje- eller allmennaksjeselskap skje ved å oppløse samvirkeforetaket etter de alminnelige regler om dette, og å skyte nettoformuen inn som aksjekapital i et aksje- eller allmennaksjeselskap under stiftelse. Overføring av eiendeler, rettigheter og forpliktelser fra samvirkeforetaket til aksje- eller allmennaksjeselskapet må skje etter vanlige regler om personskifte, bl.a. reglene om gjeldsovertagelse. Omdanning etter lovutkastet kapittel 11 kan derimot skje med formuerettslige kontinuitetsvirkninger (jf. kommentarene til § 103). I forhold til kreditorene fremgår dette uttrykkelig av § 147 annet punktum. Bakgrunnen for at utkastet ikke stiller krav om kreditorvarsel ved omdanningen er at aksje- og allmennaksjeloven inneholder strengere kapitalkrav enn samvirkeloven, slik at omdanningen alt overveiende ikke antas å kunne svekke kreditorenes dekningsutsikter. Utkastet § 147 gir også – i likhet med kapitlene om fusjon og fisjon – et grunnlag for overføringsrett mht. eiendeler og rettigheter, i tilfeller der vedkommende objekt eller rettighetsposisjon ikke kan overføres etter alminnelige regler.

En omdanning etter utkastet skjer ved en vedtektsendring i samvirkeforetaket. Det er ikke nødvendig å oppløse samvirkeforetaket etter lovutkastet kapittel 10. Det er heller ikke nødvendig å stifte aksje- eller allmennaksjeselskapet etter asl./asal. kapittel 2, men – som den følgende fremstillingen vil vise – enkelte av de mest sentrale stiftelsesreglene i aksje- og allmennaksjeloven er gjort gjeldende ved omdanning, særlig for å ivareta kreditorinteressene. Samvirkeforetaket omdannes til et aksje- eller allmennaksjeselskap i det Foretaksregisteret registrerer omdanningen (utkastet § 154). Utvalgets forslag til bestemmelser om omdanning representerer derfor en vesentlig forenkling og utvidelse av vedtektsfriheten sammenlignet med alminnelig samvirkerett. Utvidelsen består først og fremst i at medlemmene ved vedtektsendring kan omdanne foretaket til aksje- eller allmennaksjeselskap, og at kreditorene må respektere omdanningen uten å kunne påberope verken alminnelige regler om gjeldsovertagelse eller regler om kreditorvarsel.

Omdanning etter §§ 147 flg. innebærer at et aksje- eller allmennaksjeselskap overtar et samvirkeforetaks «eiendeler, rettigheter og forpliktelser som helhet», jf. utkastet § 147 første punktum. En overføring av bare deler av denne formuesmassen må skje etter alminnelige regler om bl.a. gjeldsovertagelse, med mindre det dreier seg om en fisjon etter utkastet kapittel 9. Skal et samvirkeforetak overføre eiendeler, rettigheter og forpliktelser til et eksisterende aksje- eller allmennaksjeselskap, må dette også skje etter alminnelige regler.

En omdanning fra samvirkeforetak til f.eks. ansvarlig selskap eller kommandittselskap må skje etter alminnelige regler, med bl.a. oppløsning av samvirkeforetaket etter dette utkastet kapittel 10. Omdanning til samvirkeforetak må også skje etter alminnelige regler. Skal f.eks. et aksjeselskap omdannes til samvirkeforetak, må aksjeselskapet oppløses etter aksjeloven kapittel 16. Omdanninger som her nevnt kan heller ikke gjennomføres med formuerettslige kontinuitetsvirkninger. Skal f.eks. forpliktelser overføres, gjelder vanlige regler om debitorskifte.»

Til § 145 Omdanningsomgrepet

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 147, men det er gjort nokre endringar på bakgrunn av høyringa, jf. drøftinga i punkt 13.3.3 ovanfor.

Første ledd slår fast at kapitlet gjeld for omdanning av samvirkeforetak til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap. Omdanning til andre foretaksformer, til dømes ansvarleg selskap, er ikkje omfatta og kan dermed ikkje skje med kontinuitetsverknader.

Andre ledd presiserer objektet for overføringa, nemleg at det må vere tale om «eigedelar, rettar og skyldnader under eitt». Lova opnar ikkje for omdeling av delar av foretaket til ei anna foretaksform, jf. i den samanhengen fisjonsomgrepet i lovforslaget § 119. Det er vidare presisert at overføringa må skje til eit aksjeselskap eller allmennaksjeselskap «som blir stifta ved omdanninga». Aksjeselskapet eller allmennaksjeselskapet blir stifta som ledd i omdanninga, jf. lovforslaget § 152 nr. 1, og skal ikkje stiftast særskilt etter dei allmenne reglane i aksjelova og allmennaksjelova kapittel 2. Ei anna sak er at lovforslaget her viser til nokre av desse reglane. Det er i lovforslaget krav om at alle medlemmane i det omdanna samvirkeforetaket blir aksjeeigarar i aksjeselskapet eller allmennaksjeselskapet. Det er med andre ord eit krav om kontinuitet på medlemssida/eigarsida.

Av tredje ledd følgjer at omdanninga ikkje krev samtykke frå kreditorane. Dette heng saman med at stillinga til kreditorane ikkje blir svekka som følgje av at samvirkeforetaket blir omdanna til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap.

Til § 146 Vedtak om omdanning

Paragrafen motsvarer § 148 i utvalsforslaget. I andre ledd andre punktum er vedtakskravet endra på same måte som for fusjon og fisjon, dvs. at eit krav om tre firedels fleirtal på to påfølgjande årsmøte er erstatta med eit krav om fire femdels fleirtal på eitt årsmøte. Utover detter er det ikkje gjort endringar i utvalsforslaget.

Prosedyren ved omdanning byrjar med at styret utarbeider ein omdanningsplan etter lovforslaget § 147. Omdanningsvedtaket blir gjort ved at årsmøtet godkjenner planen etter § 146 første ledd. At styret utarbeider planen er – på same måte som ved fusjon og fisjon – eit ufråvikeleg krav til saksbehandlinga. Årsmøtet kan ikkje endre ein omdanningsplan, langt mindre vedta ein slik plan utan at styret har medverka etter § 147.

Vedtakskravet følgjer av andre ledd . Denne føresegna må sjåast i lys av lovforslaget § 135 sjette ledd, jf. også § 103 andre ledd og § 120 andre ledd. Dersom medlemmane har krav på heile nettoformuen ved oppløysing, vil omdanninga ikkje medføre at medlemmane får ein større tilgang til nettoformuen. Omdanningsplanen kan i så fall godkjennast med «fleirtal som for vedtektsendring» etter første punktum . I alle andre tilfelle vil omdanninga medføre at medlemmane får ein større tilgang til nettoformuen ved oppløysing, fordi eit likvidasjonsoverskot i aksjeselskap eller allmennaksjeselskap skal tilfalle aksjeeigarane (dersom ikkje noko anna er fastsett i vedtektene). Dermed gjeld det skjerpa vedtakskravet etter andre ledd andre, tredje og fjerde punktum . Ein «sakleg grunn» etter tredje punktum er typisk at omdanninga er grunngitt i forretningsmessige omsyn, til dømes at samvirkeforetaket med god grunn kan hevde at verksemda utøvd som aksjeselskap eller allmennaksjeselskap kan gjere det lettare å få tilført ekstern kapital.

Tredje ledd første punktum er påkravd av omsyn til kapitalkrava i aksjelova og allmennaksjelova, sjå særleg §§ 3-1 og 3-4 i dei nemnde lovene. Tilvisinga i andre punktum til aksjelova og allmennaksjelova § 2-6 inneber at reglane om utgreiing ved tingsinnskot gjeld tilsvarande, særleg med sikte på å søke å hindre at aksjar blir utferda til underkurs (jf. aksjelova og allmennaksjelova § 2-6 første ledd nr. 4). Utgreiinga skal sendast til Foretaksregisteret som vedlegg til meldinga etter lovforslaget § 151, jf. foretaksregisterlova § 4-4 bokstav e (som er foreslått endra i lovforslaget § 164 nr. 21). Tilvisinga til aksjelova og allmennaksjelova § 2-7 inneber at ein skal leggje til grunn reglane i aksjelovgivinga om tingsinnskot og verdsetjing av slike innskot. I andre punktum er det tatt inn ein reservasjon for det tilfellet at «noko anna går fram av lova her». Dette siktar først og fremst til kravet i aksjelova og allmennaksjelova § 2-6 første ledd nr. 1 om at årsrekneskapen o.a. for dei siste tre åra skal takast inn i eller leggjast ved utgreiinga. Etter lovforslaget § 148 første ledd nr. 1 er det tilstrekkeleg at siste årsrekneskap o.a. blir lagt ved omdanningsplanen. Det same gjeld ved fusjon og fisjon, sjå § 105 nr. 2 og § 121 fjerde ledd.

Til § 147 Omdanningsplan

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 149.

Etter første ledd skal styret utarbeide ein omdanningsplan med framlegg til vedtektsendring. Vedtektene må tilfredsstille krava i aksjelova og allmennaksjelova § 2-2, jf. andre ledd nr. 5 i paragrafen her. Departementet har fjerna andre ledd nr. 1 i utvalsforslaget, fordi føresegna ikkje høver så godt ved omdanning. Foretaksnamnet og forretningskommuna vil gå fram av vedtektene, jf. aksjelova § 2-2 første ledd nr. 1 og 2.

Andre ledd stiller minstekrav til kva omdanningsplanen skal innehalde. Fordelinga av aksjane skal etter nr. 2 gå fram av planen. Fordelinga kan berre skje på grunnlag av samvirkeprinsippet om utdeling etter omsetning, jf. tredje ledd som viser til § 135 femte ledd andre og tredje punktum.

Utvalsforslaget har i tredje ledd ei tilvising til reglane i aksjelova og allmennaksjelova § 2-4 som m.a. har til formål å effektivisere underkursforbodet. Departementet kan ikkje sjå at føresegna vil vere aktuell ved omdanning, og har derfor ikkje tatt den med i lovforslaget her.

Til § 148 Vedlegg til omdanningsplanen

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 150.

Etter første ledd skal omdanningsplanen alltid innehalde følgjande vedlegg:

• siste årsrekneskap, årsmelding og revisjonsmelding for samvirkeforetak med rekneskaps- og revisjonsplikt,

• utkast til opningsbalanse for selskapet.

Samvirkeforetak som ikkje er rekneskapspliktige etter rekneskapslova eller revisjonspliktige etter revisorlova, treng ikkje å leggje ved årsrekneskap, årsmelding og revisjonsmelding. Er foretaket rekneskapspliktig, men ikkje revisjonspliktig, er det ikkje nødvendig å leggje ved revisjonsmelding.

Andre ledd regulerer opningsbalansen, jf. den tilsvarande føresegna i aksjelova § 15-1 andre ledd andre punktum som viser til reglane om opningsbalanse i aksjelova § 2-8. Fristen på åtte veker i tredje punktum er den same som fristen for datering av opningsbalanse ved omdanning frå aksje- til allmennaksjeselskap, jf. aksjelova § 15-1 andre ledd andre punktum. Fjerde og femte punktum byggjer på aksjelova og allmennaksjelova § 2-8 andre ledd fjerde og femte punktum.

Til § 149 Rapport om omdanning, forholdet til dei tilsette, melding til medlemmane

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 151, men med den skilnad at forslaget her ikkje viser til § 108 (utgreiing om omdanningsplanen). Etter departementet sitt syn er det ved omdanning ikkje behov for ei slik utgreiing i tillegg til utgreiinga etter aksjelova § 2-6, jf. tilvisinga i § 146 tredje ledd andre punktum.

Føresegna viser til nokre av prosedyrereglane ved fusjon. Tilvisinga til lovforslaget § 107 skal medverke til at medlemmane får eit tilstrekkeleg vedtaksgrunnlag, og skal dessutan sikre at interessene til dei tilsette blir vurdert, jf. også tilvisinga til lovforslaget § 110. Uttrykket «fastsetjinga av vederlaget» i § 107 må ved omdanning sikte til fordelinga av aksjar mellom medlemmane i samvirkeforetaket, jf. § 147 andre ledd nr. 2 og tredje ledd

Tilvisinga til § 109 inneber at dei tillitsvalte ved omdanning – på same måte som ved fusjon og fisjon – har krav på informasjon og drøfting i samsvar med reglane i arbeidsmiljølova § 16-5, jf. lovforslaget § 109 første ledd. Føresegna i § 109 andre ledd om informasjon til dei tilsette supplerer arbeidsmiljølova § 16-6, jf. også dei allmenne reglane om informasjon og drøfting i arbeidsmiljølova kapittel 8.

Reglar om melding til medlemmane er gitt i lovforslaget § 149, som viser til § 110. Føresegna i § 110 første ledd andre punktum om «vederlag utover medlemskap i det overtakande foretaket», er uaktuell ved omdanning. Alternativet «utgreiinga frå styret» i § 110 andre ledd første punktum er heller ikkje aktuelt ved omdanning, ettersom ei slik utgreiing berre skal utarbeidast ved fisjon og fusjon.

Til § 150 Søknad til Stiftelsestilsynet

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 152.

Dersom omdanninga krev samtykke frå Stiftelsestilsynet, jf. lovforslaget § 146 andre ledd, gjeld dei same vedtakskrava og prosedyrereglane som ved fusjon, jf. tilvisinga til lovforslaget § 112.

Til § 151 Melding til Foretaksregisteret

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 153, men det er tilføydd eit nytt andre ledd, samtidig som andre ledd i utvalsforslaget har blitt tredje ledd i lovforslaget her. I tillegg til dette er det gjort nokre mindre justeringar av ordlyden.

Utgangspunktet i første ledd er at foretaket skal melde omdanningsvedtaket til Foretaksregisteret innan tre månader etter at årsmøtet godkjende omdanningsplanen, jf. § 146 første ledd. Dersom vedtaket krev godkjenning av Stiftelsestilsynet, følgjer det av andre ledd at tremånadsfristen for å melde vedtaket startar når klagefristen er overseten, eller departementet har gjort vedtak i klagesaka.

Tredje ledd regulerer konsekvensane av at vedtaket ikkje blir meldt til Foretaksregisteret i tide, eller at registrering blir nekta på grunn av feil som ikkje kan rettast. Føresegna svarer til § 113, som er kommentert ovanfor.

Til § 152 Iverksetjing av omdanninga

Paragrafen motsvarer § 154 i utvalsforslaget.

Føresegna inneber at verknadene av omdanninga blir knytt til registreringa i Foretaksregisteret. Dette etablerer eit enkelt og oversiktleg system og skaper harmoni med føresegnene om iverksetjing av ein fusjon eller fisjon, jf. lovforslaget §§ 116 og 124.

I visse tilfelle kan det gå forholdsvis lang tid frå opningsbalansedagen til omdanninga blir sett i verk. Dette kan ha samanheng med åttevekersfristen i lovforslaget § 148 andre ledd, tid som går med til Stiftelsestilsynets vedtak og ein eventuell klage på dette, og tremånadsfristen etter lovforslaget § 151 første og andre ledd. Verdien på gjenstandane som inngår i tingsinnskotet når samvirkeforetaket blir omdanna til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap, kan i ein slik periode bli endra. Eit verdifall kan føre til at nettoverdien av samvirkeforetaket ikkje svarer til pålydande av dei aksjane som blir utferda. Lovforslaget inneheld inga uttømmande regulering av dette problemet. Utgangspunktet er at verdsetjinga knyter seg til opningsbalansedagen (jf. lovforslaget § 146 tredje ledd andre punktum, som viser til aksjelova og allmennaksjelova § 2-7 tredje punktum). Men styret har ei allmenn plikt til forsvarleg varetaking av kreditorinteressene, som kan medføre at omdanninga ikkje kan setjast i verk dersom det er klart at det på omdanningstidspunktet ikkje er dekning for aksjekapitalen, jf. lovforslaget § 146 tredje ledd som stiller krav til eigenkapitalen «ved omdanninga». Skulle omdanninga likevel bli sett i verk – utan at underdekninga er fylt opp eller den nominelle aksjekapitalen er nedjustert – kan det etter omstenda vere aktlaust overfor kreditorar som har innretta seg på at aksjeselskapet eller allmennaksjeselskapet på registreringstidspunktet etter lovforslaget § 152 hadde den nettoformuen som gjekk fram av opningsbalansen, jf. lovforslaget § 153 om skadebotansvar for m.a. styremedlemmar.

Kapittel 12 Skadebot m.m.

Kapittel 12 har føresegner om skadebotansvar for medlemmar, tillitsvalde og dagleg leiar. Mønsteret er bustadbyggjelagslova kapittel 11, som i hovudtrekk svarer til aksjelova og allmennaksjelova kapittel 17. Reglane om skadebotansvar for revisor går fram av revisorlova kapittel 8.

Departementet viser til den prinsipielle drøftinga i punkt 15.1 ovanfor.

Til § 153 Skadebotansvar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 155 første ledd. Den svarer til aksjelova og allmennaksjelova § 17-1, jf. også bustadbyggjelagslova § 11-1. Ordlyden i lovforslaget er utforma etter mønster av aksjelova og allmennaksjelova § 17-1, slik desse føresegnene lyder etter endringane på bakgrunn av Ot.prp. nr. 55 (2005–2006) Om lov om endringer i aksjelovgivningen mv. Endringane er nyleg vedtatt av Odelstinget og Lagtinget, jf. Lagtingets vedtak 7. desember 2006.

Til § 154 Lemping

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 155 andre ledd, men skil seg både lovteknisk og innhaldsmessig noko frå den.

Paragrafen slår fast at ansvaret etter § 153 kan lempast etter skadebotlova § 5-2, som lyder slik:

«Erstatningsansvaret kan lempes når retten under hensyn til skadens størrelse, den ansvarliges økonomiske bæreevne, foreliggende forsikringer og forsikringsmuligheter, skyldforhold og forholdene ellers finner at ansvaret virker urimelig tyngende for den ansvarlige. Det samme gjelder når det i særlige tilfelle er rimelig at den skadelidte helt eller delvis bærer skaden.»

Det generelle utgangspunktet er at skadelidne skal ha full erstatning for sitt påreknelege tap. Lemping etter § 154 er berre aktuelt unntaksvis. Har den personen som har valda skaden ansvarsforsikring, skal erstatninga ikkje setjast lågare enn forsikringssummen.

Til § 155 Vedtak om å fremje krav

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 11-3, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 17-3. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn.

Ifølgje første ledd er det årsmøtet som avgjer om foretaket skal gjere ansvar gjeldande. Det inneber at styret ikkje kan reise eller fråfalle kravet. Er det opna gjeldsforhandling eller konkurs i foretaket, kan ikkje foretaket rå fritt over sine formuesgode. Årsmøtet kan ikkje fråfalle ansvar utan samtykke av gjeldsnemnda, og i konkurs er det som utgangspunkt konkursbuet som kan gjere ansvaret gjeldande. Føresegna regulerer ikkje situasjonen der medlemmar eller andre vil gjere ansvar gjeldande på eigne vegner.

Etter andre ledd er det berre årsmøtet, og ikkje styret, som kan gjere førehandsavtale som regulerer ansvaret etter § 153. Er det opna gjeldsforhandling eller konkurs, er det eigne reglar som kjem inn her også.

Til § 156 Krav på vegner av foretaket

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 11-4, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 17-4. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn.

Etter første ledd første punktum kan eit mindretal gjere ansvar gjeldande på vegner av foretaket og i namnet til foretaket dersom årsmøtet har gitt ansvarsfritak eller har forkasta framlegg om å krevje skadebot. Mindretalet må utgjere minst ein tidel, og alltid minst fem, av medlemmane som har teikna medlemskap før siste årsskifte. Blir medlemmane representerte ved utsendingar på årsmøtet, må alternativt minst ein tidel av utsendingane, og alltid minst fem av desse, gå inn for å gjere ansvar gjeldande, jf. lovforslaget § 37 andre ledd første punktum. Lovforslaget skil seg her frå bustadbyggjelagslova § 11-4, som ikkje gir ein rett til å gjere ansvar gjeldande til eit mindretal av dei delegerte.

Søksmålet kan halde fram sjølv om somme trekkjer seg, og sjølv om somme melder seg ut av foretaket, eller medlemskap skiftar eigar (dersom det er aktuelt), jf. første ledd andre punktum . Same regelen må gjelde om nokre av saksøkjarane skulle bli stengde ute av foretaket (jf. § 23), men departementet har ikkje vilja komplisere lovteksten med å ta med det alternativet.

Vinn mindretalet fram med søksmålet, er det foretaket som får skadebotkravet. Føresegna regulerer ikkje situasjonen der medlemmar gjer krav gjeldande på eigne vegner.

I andre ledd er det fristar for å reise søksmålet. Det må reisast ved ein felles fullmektig. Etter tredje ledd skal foretaket som regel ikkje bere kostnad­ene med søksmålet, enda det er reist i namnet til foretaket. Men foretaket kan likevel måtte dekkje kostnader opp til det som er kome foretaket til gode ved søksmålet.

Fjerde ledd har ei avgrensing av retten for eit mindretal til å gjere krav gjeldande på vegner av foretaket. Dersom vedtaket om ansvarsfritak eller forkasting av framlegg om å reise krav er gjort med fleirtal som for vedtektsendring – det vil seie to tredels fleirtal om ikkje vedtektene fastset strengare vilkår – må mindretalet finne seg i det. Mindretalet kan heller ikkje gjere ansvar gjeldande på vegner av foretaket dersom krav først er reist etter vedtak av årsmøtet, og seinare er forlikt. Føresegna må tolkast på same måte som den tilsvarande føresegna i aksjelova § 17-4.

Til § 157 Ansvarsfritak

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 11-5, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 17-5. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn.

Etter paragrafen her er eit vedtak om ansvarsfritak eller om ikkje å gjere ansvar gjeldande, ikkje bindande dersom det er gjort utfrå urette eller ufullstendige opplysingar. Det sentrale er om årsmøtet har hatt tilstrekkelege opplysingar. At eit forhold har vore kjent for til dømes styre, kontrollkomité eller revisor, har ikkje noko å seie.

Til § 158 Konkurrerande krav

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 11-6, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 17-6. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn.

Paragrafen gjeld tilhøvet mellom foretaket sitt krav på skadebot og krav frå andre som har lide tap fordi foretaket er påført tap. Føresegna byggjer på at til dømes ein kreditor kan krevje skadebot av styremedlemmar fordi kreditor har lide tap som følgje av at foretaket ikkje kan gjere opp for seg, typisk fordi styremedlemmane ikkje har stansa drifta i tide. Men kravet står attende for foretaket sitt krav, og andre er bundne av skadeoppgjer med foretaket. Får foretaket full dekning, har skadevaldaren gjort opp for seg, og medlemmane m.fl. vil ikkje ha noko meir å krevje.

Føresegna regulerer ikkje tap som andre enn foretaket har på anna grunnlag enn at foretaket er påført tap. Dersom styret til dømes kjøper varer på kreditt på eit tidspunkt då styremedlemmane veit eller bør vite at foretaket ikkje kan gjere opp for seg, kan det føre til at seljaren kan krevje skadebot av styremedlemmane. Men i eit slikt tilfelle er ikkje foretaket påført noko tap, snarare tvert om. Det kan dermed ikkje oppstå nokon konflikt med krav frå foretaket.

Til § 159 Andre krav på vegner av foretaket

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 11-7, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 17-7. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn.

I første ledd er det fastsett at føresegnene i §§ 155 til 157 gjeld tilsvarande dersom det er tale om å krevje offentleg påtale eller å reise privat straffesak. Føresegna inneber at ein kompetanse som i utgangspunktet ligg til styret, blir lagt prinsipalt til årsmøtet, subsidiært til ein minoritet som nemnt i § 156 første ledd. Føresegna gjeld berre når påtalen gjeld personar som er nemnde i § 153.

Etter andre ledd skal §§ 156 og 157 gjelde tilsvarande for krav om tilbakeføring av midlar etter ulovleg utdeling, jf. § 31 andre ledd. At andre ledd ikkje viser til § 155, inneber at styret har kompetanse til å krevje inn kravet til foretaket. Føresegnene i §§ 156 og 157 gjeld også i tilfelle der årsmøtet – og ikkje styret – har behandla spørsmålet.

Kapittel 13 Rettargangsreglar

Til § 160 Rettssak mellom foretaket og styret

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 12-4, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 18-1. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn.

Etter føresegna skal årsmøtet velje ein eller fleire personar til å representere foretaket i saker mellom foretaket og styret eller einskilde styremedlemmar. Om årsmøtet gjer vedtak om å gå til søksmål, vil det vere naturleg å avgjere representasjonsspørsmålet samtidig. Til vanleg er det styret ved styreleiaren som representerer foretaket i prosess, men det går ikkje der foretaket er i tvist med styret. Har ikkje årsmøtet peikt ut nokon, kan forkynning skje til kven som helst av medlemmane.

Til § 161 Saksbehandlinga i tingretten o.a.

Paragrafen svarer til bustadbyggjelagslova § 12-2, jf. aksjelova og allmennaksjelova § 18-3. Utvalsforslaget inneheldt inga tilsvarande føresegn. Paragrafen gjeld saksbehandlinga i tingretten der retten har særlege oppgåver etter lova her.

Etter første ledd skal skiftelova §§ 22 til 25 gjelde tilsvarande når ikkje anna går fram av lova her. I skiftelova § 22 er det vist til delar av tvistelova som skal gjelde. Gjennomgåande er behandlinga i ting­retten noko enklare enn i ordinære tvistemål.

Av andre ledd følgjer at orskurdar og andre avgjerder av tingretten kan ankast etter reglane i tvistelova, dersom ikkje noko anna går fram av lova her. Det inneber at avgjerda normalt kan prøvast av lagmannsretten, og eventuelt også av Høgsterett. Ei viktig avgrensing går likevel fram av neste ledd. Dessutan inneheld § 48 første ledd tredje punktum eit unntak for tilfelle der retten skal peike ut den som skal opne årsmøtet.

Etter tredje ledd kan anken ikkje grunnast på at avgjerda er utenleg eller uheldig, men her er det eit unntak for saker som gjeld gransking.

Kapittel 14 Iverksetjing og overgangsreglar. Endringar i andre lover

Til § 162 Iverksetjing

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 157.

Føresegna fastset at lova gjeld frå den tid Kongen fastset, jf. første punktum . 1. januar 2008 kan vere eit aktuelt tidspunkt å setje lova i verk frå. Departementet har førebels ikkje tatt stilling til om føresegnene bør setjast i verk til ulik tid, men gjer framlegg om at lovteksten skal gi heimel for ei slik løysing, jf. andre punktum.

Til § 163 Overgangsreglar

Paragrafen svarer til utvalsforslaget § 158. Føresegna i nr. 2 i utvalsforslaget om heileigde dottersamvirkeforetak er ikkje med i lovforslaget her pga. lov 12. desember 2003 nr. 109 om heleide dattersamvirkeforetak.

Departementet foreslår at eksisterande foretak skal vere underlagde lova først fem år etter iverksetjinga, jf. nr. 1 første punktum . Departementet viser til drøftinga i punkt 15.2 ovanfor. Dersom eit foretak ønskjer å bli regulert av lova før det har gått fem år, kan årsmøtet vedta dette med fleirtal som for vedtektsendring, jf. andre punktum .

Med «samvirkelag» er meint «selskap som har til formål å fremme medlemmenes forbruksmessige eller yrkesmessige interesser eller å skaffe medlemmene arbeidsplasser», jf. aksjelova § 1-1 tredje ledd nr. 3 slik føresegna lyder i dag. Med «økonomisk foreining» siktar ein til foreining som har til formål å fremje dei økonomiske interessene til medlemmane ved sjølv å utøve økonomisk verksemd. Økonomiske foreiningar som fell utanfor definisjonen av samvirkeforetak i lovforslaget § 1, vil vere underkasta ulovfesta foreiningsrett også etter iverksetjinga av ei samvirkelov.

Nr. 2 gjeld vedtektsendringar som er nødvendige på grunn av samvirkelova. Føresegna slår fast at samvirkelag og økonomiske foreiningar som er stifta før lova blir sett i verk, skal bringe vedtektene i samsvar med lova innan fem år etter iverksetjinga, eller innan eit eventuelt tidligare tidspunkt etter nr. 1 andre punktum, jf. første ledd første punktum . Frå det tidspunktet samanslutninga er underlagt lova, vil ikkje eldre vedtektsføresegner som er i strid med lova, vere gyldige. I staden vil føresegnene i lova gjelde. Andre punktum presiserer at vedtektsendringane skal meldast til Foretaksregisteret. Føresegna var ikkje med i utvalsforslaget. Departementet ser det som ein fordel at meldeplikta følgjer klart av lovteksten for å unngå eventuell tvil på dette punktet.

Andre ledd inneheld eit unntak frå det allmenne fleirtalskravet ved vedtektsendringar, jf. lovforslaget § 54 første ledd første punktum. Vedtektsendringar som er nødvendige for å bringe vedtektene i samsvar med lova, kan vedtakast av årsmøtet med fleirtal av dei røystene som blir gitt. Formålet med føresegna er å lette gjennomføringa av nødvendige vedtektsendringar.

Tredje ledd fastset at samanslutninga skal kunne oppløysast etter krav frå Foretaksregisteret dersom dei nødvendige vedtektsendringane ikkje blir gjennomført i tide. Reglane i lovforslaget om oppløysing etter orskurd frå tingretten (§§ 141 til 144) gjeld tilsvarande.

Etter nr. 3 kan foretak som på tidspunktet for iverksetjing av lova har ei ordning med omsetjelege andelar, oppretthalde ordninga også etter at lova er sett i verk, jf. første punktum . Lova opnar ikkje for at andelane skal kunne omsetjast til andre enn medlemmane, jf. andre punktum . Når det gjeld bakgrunnen for føresegnene i nr. 3, viser departementet til punkt 15.2 ovanfor.

Etter nr. 4 kan foretak som på tidspunktet for iverksetjing av lova har vedtekter som gir dei tilsette rett til å vere representerte i årsmøte og eventuelt representantskap, oppretthalde ordninga også etter at lova er sett i verk. Det er gjort greie for bakgrunnen for føresegna i punkt 9.3.2 ovanfor.

Nr. 5 knyter seg til forslaget om endring av foretaksnamnelova § 2-2, jf. lovforslaget § 164 nr. 22. Endringsforslaget går ut på at foretaksnamn for samvirkeforetak skal innehalde ordet samvirkeforetak eller forkortinga SA. Nr. 5 presiserer at dei nye krava til foretaksnamn for samvirkeforetak også gjeld for foretaksnamn som er tatt i bruk før iverksetjinga av foretaksnamnelova. Bakgrunnen for presiseringa er overgangsregelen til foretaks­namnelova i foretaksnamnelova § 8-2 første punktum, som fastset at krava til foretaksnamn i § 2-2 ikkje gjeld for foretaksnamn som var i bruk før foretaksnamnelova vart sett i verk. Overgangsregelen i lovforslaget her vil gå føre overgangsregelen i foretaksnamnelova § 8-2. Den praktiske konsekvensen av føresegna er at foretaksnamn for alle samanslutningar som blir omfatta av samvirkelova, skal innehalde ordet samvirkeforetak eller forkortinga SA. Forkortingar som BA, A/L, og S/L kan ikkje lenger brukast som del av foretaksnamnet til eit samvirkeforetak.

Etter nr. 6 skal det ikkje betalast gebyr for Foretaksregisterets kunngjering av endringar i foretaksnamn som følgje av § 164 nr. 22. Utvalsforslaget inneheldt ei noko anna formulering. Departementet har valt ei formulering som gjer at det kjem klarare fram at dei nemnde kunngjeringane skal vere gebyrfrie. Dersom foretaksnamnet blir endra utover det som er påkravd etter § 164 nr. 22, skal det betalast gebyr på vanleg måte.

Nr. 7 inneheld ei særleg overgangsføresegn for bustadbyggjelag og gjensidige forsikringsselskap som er stifta og registrert i Foretaksregisteret før § 164 nr. 35 og 38 blir sett i verk. Føresegna inneber at kravet om kjønnsrepresentasjon i styra må vere oppfylt innan to år etter iverksetjinga. Departementet viser til drøftinga i punkt 10.8.3 ovanfor.

Nr. 8 gir Kongen heimel til å fastsetje nærmare overgangsreglar. Kongen har ikkje berre kompetanse til å utdjupe eller presisere overgangsføresegnene i nr. 1 til 7, men kan også fastsetje overgangsreglar som knyter seg til andre føresegner i lovforslaget enn dei som er omhandla i nr. 1 til 7 (sjå m.a. merknaden til § 48 om tvistelova).

Til § 164 Endringar i andre lover

Endringane i andre lover er i stor grad terminologiske justeringar som følgje av at samvirkelova nyttar nemninga «samvirkeforetak» på dei samanslutningane lova regulerer.

Ei rekke føresegner i lovverket reknar opp «selskaper, foreninger, stiftelser » osb. Samvirkeforetak er etter lovforslaget ei sjølvstendig organisasjonsform, og ikkje ei form for selskap eller foreining. Departementet vil i tråd med dette foreslå tilføyinga «samvirkeforetak» i ei rekke slike opprekningar i lovverket, dersom det ikkje er meininga at samvirkeforetak skal falle utanfor opprekninga. I tilfelle der samvirkeforetak ikkje er tatt med i opprekninga, må det byggje på ei konkret tolking av kvar einskild føresegn om den også omfattar samvirkeforetak, eventuelt om den omfattatar enkelte typar samvirkeforetak.

Dersom ei føresegn brukar omgrepet «selskap», og samvirkelag (samvirkeselskap) i dag er omfatta, vil utgangspunktet vere at dei av samvirkeforetaka som tradisjonelt blir rekna som selskap, også vil vere omfatta etter iverksetjinga av samvirkelova. Tilsvarande må gjelde for føresegner som nyttar omgrepet «forening»: Dersom føresegna i dag omfattar økonomiske foreiningar, vil utgangspunktet vere at den også etter iverksetjinga av samvirkelova vil omfatte dei samvirkeforetaka som tradisjonelt har blitt rekna som økonomiske foreiningar. I forhold til enkelte lovføresegner vil det dermed framleis vere behov for å skilje mellom samvirkeforetak som er selskap og samvirkeforetak som er foreiningar. Eit døme på det kan kanskje vere føresegna i domstollova § 231 første ledd om at advokatverksemd som utgangspunkt berre kan organiserast som enkeltpersonsforetak eller selskap, jf. utgreiinga s. 132 første spalte (punkt 9.2).

Reint terminologiske endringar blir i det følgjande ikkje kommentert.

I nr. 5 er det gjort framlegg om å oppheve meieriselskapslova. Etter Justisdepartementets syn er det ikkje behov for særreglar for meieriselskap etter iverksetjinga av ei samvirkelov.

I nr. 10 er det gjort framlegg om endringar i forretningsbanklova § 1 tredje ledd, som inneber at innskotsverksemda til samvirkeforetaka blir nærmare regulert. Det er gjort nærmare greie for endringane i punkt 15.3 ovanfor.

Nr. 17 inneheld forslag til reglar om pant i medlemskap i samvirkeforetak. Det er for det første gjort framlegg om ei føresegn om avtalepant i pantelova § 4-2 b. For det andre er det gjort framlegg om ei føreseng om utleggspant i pantelova § 5-7 fjerde ledd. Rettsvernsakta er i begge tilfella notifikasjon til foretaket. Unntak gjeld for panterett i medlemskap som er knytt til fast eigedom. Slik panterett får rettsvern ved tinglysing i grunnboka.

Personlege medlemskapar i samvirkeforetak kan det berre takast utleggspant i dersom dei er gjort omsetjelege etter lovforslaget § 20 andre ledd, jf. dekningslova § 2-2. Ved utleggspant er det krav om at styret samtykkar til tvangssalet, jf. lovforslaget 21 fjerde ledd som viser til dei reglane om elles gjeld ved overgang av medlemskap. Det er derimot ikkje krav til samtykke for å etablere utleggspantet, sml. regelen om avtalepant i lovforslaget § 21 første ledd første punktum.

Departementet viser elles til særmerknaden til § 21 ovanfor.

I nr. 20 er det gjort framlegg om endringar i dekningslova § 1-3 andre og tredje ledd for å presisere kva som er fristdagen ved tvangsoppløysing av samvirkeforetak etter samvirkelova § 141 og i tilfelle der tingretten overtek avviklinga av foretaket etter § 140. Ved tvangsoppløysing av samvirkeforetak etter § 141 er fristdagen då kunngjering som nemnt i § 142 andre ledd, vart kunngjort i Brønnøysundregistra sin elektroniske kunngjeringspublikasjon. I tilfelle der tingretten overtek avviklinga etter § 140, er fristdagen den dagen då tingretten gjorde orskurd om å overta avviklinga.

Nr. 21 inneheld forslag til endringar i foretaksregisterlova. Endringa i § 2-1 om registrerings­pliktige foretak er ein konsekvens av at samvirkeforetak ikkje lenger skal reknast som selskap eller foreining, men som ei sjølvstendig organisasjonsform, jf. ovanfor. Paragraf 3-2 er omformulert for at det skal gå klarare fram at føresegna gjeld for samvirkeforetak. Dessutan har paragrafen fått eit nytt andre ledd som føreskriv at Foretaksregisteret m.a. skal innehalde opplysingar om kor vidt samvirkeforetak, bustadbyggjelag og gjensidige forsikringsselskap er omfatta av reglane om kjønnsrepresentasjon i styret. Det er gjort nærmare greie for endringa i punkt 10.7.3 ovanfor.

I foretaksregisterlova § 4-4 bokstav e er det i nr. 3 presisert kva slags dokument som skal leggjast ved ei førstegangsmelding eller endringsmelding etter foretaksregisterlova § 4-1. Ved førstegangsmelding skal det leggjast ved ein opningsbalanse dersom ein eller fleire av stiftarane skal gjere opp ein innskotsskyldnad med anna enn pengar, jf. lovforslaget § 11. Ved fusjon skal det alltid leggjast ved opningsbalanse, og i tillegg ei revisorfråsegn dersom foretaket er revisjonspliktig etter revisorlova, jf. lovforslaget § 104 andre ledd nr. 7. Det same gjeld ved fisjon, jf. lovforslaget § 121 første ledd første punktum. Ved omdanning frå samvirkeforetak til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap skal meldinga til Foretaksregisteret ha som vedlegg ei utgreiing om aksjeinnskot med andre eigedelar enn pengar, jf. lovforslaget § 146 tredje ledd, som viser til reglane i aksjelova og allmennaksjelova § 2-6. Som vedlegg ved omdanning skal det også følgje ein opningsbalanse, og i tillegg ei revisorfråsegn, jf. § 148 første ledd nr. 2 og andre ledd.

I foretaksregisterlova § 4-4 bokstav e er det dessutan gjort framlegg om nokre lovtekniske endringar for at føresegna skal bli meir oversiktleg og lettare å lese.

I nr. 22 blir det gjort framlegg om ei endring i foretaksnamnelova § 2-2 som går ut på at «samvirkeforetak» skal ha kortforma «SA». Kortforma «SF» er kanskje meir nærliggande, men den er allereie i bruk som nemning på statsforetaka. Kortforma «BA» kan heller ikkje brukast ettersom denne forma rommar meir enn samvirkeforetak, til dømes økonomiske foreiningar som ikkje byggjer på samvirkeprinsippa. Foretak som blir stifta etter iverksetjinga av samvirkelova, må i sitt foretaks­namn bruke «ordet samvirkeforetak eller forkortelsen SA», jf. forslaget til føresegn i foretaksnamnelova § 2-2 åttande ledd. Eksisterande foretak som sluttar seg til lova etter lovforslaget § 163 nr. 1 andre punktum, må ved meldinga til Foretaksregisteret etter same føresegn endre foretaksnamnet som nemnt, så sant ikkje foretaksnamnet allereie inneheld ordet «samvirkeforetak». Eksisterande foretak som blir omfatta av lova idet den får verknad etter lovforslaget § 163 nr. 1 første punktum, må seinast fem år etter iverksetjinga ha endra sine foretaksnamn i samsvar med forslaget til endring i foretaksnamnelova. Det skal ikkje betalast gebyr for Foretaksregisterets kunngjering av endringar i foretaksnamn som følgje av lovforslaget § 164 nr. 22, jf. § 163 nr. 6.

Endringane i §§ 6-8 og 6-11 i aksjelova og allmennaksjelova i nr. 31 og 32 er drøfta i punkt 9.3.3.

Forslaget frå utvalet om endring av aksjelova og allmennaksjelova § 1-4 er ikkje følgt opp i lovforslaget her. Forslaget gjekk ut på at enkelte av konsernreglane i aksjelova og allmennaksjelova skulle gjelde dersom eit samvirkeforetak er morselskap. Tilvisingane i utvalsforslaget § 1-4 til aksjelova § 4-26 og allmennaksjelova § 4-25 er ikkje nødvendige pga. siste ledd i dei to føresegnene. Tilvisinga til aksjelova og allmennaksjelova §§ 8-7 til 8-9 ville medføre at aksjeselskapet eller allmennaksjeselskapet i eigenskap av konsernselskap kunne yte lån og stille trygd overfor morselskapet eller andre konsernselskap uhindra av skrankane i § 8-7 første ledd. Grunngjevinga for konsernunntaket i aksjelova og allmennaksjelova § 8-7 tredje ledd nr. 2 er at dei same skrankane som gjeld for dotterselskapet, også gjeld for morselskapet. Det vil ikkje vere tilfellet for eit samvirkeforetak, og departementet er derfor ikkje overtydd om at samvirkeforetak bør stillast likt med aksjeselskap og allmennaksjeselskap på dette punktet. § 3-9 i aksjelova og allmennaksjelova er ei lovfesting av allmenne samanslutningsrettslege prinsipp, slik at heller ikkje denne tilvisinga er strengt nødvendig. Sjå i den samanhengen endringa av § 3-9, som nyleg er vedtatt av Odelstinget og Lagtinget, jf. Lagtingets vedtak 7. desember 2006. Når det gjeld tilvisinga til aksjelova og allmennaksjelova § 8-5, har departementet valt å heller tilføye eit nytt andre punktum i § 8-5. Føresegna inneber at eit dotteraksjeselskap kan yte konserntilskot til eit anna foretak som inngår i eit samvirkekonsern etter samvirkelova § 5. Departementet viser elles til kapittel 12 ovanfor om føderativt samvirke og konsern.

Det er i nr. 33 foreslått nokre endringar i rekneskapslova på bakgrunn av ordninga om medlemskapitalkonto, jf. lovforslaget § 29. Slik individualisert eigenkapital kan seiast å tendere noko meir mot gjeld, samanlikna med den kollektive eigenkapitalen. Det er stilt opp vilkår for at medlemskapitalkontoane skal kunne presenterast som rekneskapsmessig eigenkapital. Det viktigaste vilkåret er at også denne eigenkapitalen skal nyttast til dekning av elles udekka underskot, dvs. at medlemskapitalkonti har tapsabsorberande evne. Individualisert eigenkapital i form av medlemskapitalkonti skil seg noko frå annan eigenkapital. Det blir på denne bakgrunn gjort framlegg om at rekneskapsmessig presentasjon av slik eigenkapital, som ein post under eigenkapital i balansen, skal supplerast med tilleggsopplysingar i notar. Krav til slike tilleggsopplysningar vil vere relevant utan omsyn til om samvirkeforetaket høyrer inn under definisjonen av små foretak i rekneskapslova § 1-6. Likelydande tilføyingar blir derfor foreslått i både den generelle føresegna i rekneskapslova § 7-25 og føresegna for små foretak i § 7-42.

I nr. 34 blir det foreslått ein del endringar i skattelova for å tilpasse denne til forslaget til samvirkelov. Endringane i skattelova §§ 2-2, 2-30, 14-5 og 16-10 er reint terminologiske.

Utvalet har gjort framlegg om at utbetalingar til medlemmane frå medlemskapitalkonti (lovforslaget § 29) og etterbetalingsfond (lovforslaget § 28) skal gi rett til inntektsfrådrag ved utlikning av skatt for samvirkeforetaka. Det er vist til at samvirkeforetak har krav på frådrag for etterbetalingar som blir utbetalte med ein gong, og at ulike skattereglar vil gi eit insitament til å dele ut overskot med ein gong som etterbetaling, heller enn å avsetje til medlemskapitalkonti og etterbetalingsfond.

Departementet ønskjer å følgje opp forslaget frå utvalet som gjeld inntektsfrådrag for utbetalingar frå medlemskapitalkonti.

Etter gjeldande rett har visse samvirkeforetak krav på frådrag i inntekta for etterbetalingar til medlemmane (bonus), jf. skattelova § 10-50. Frådrag blir gitt i den delen av overskotet i foretaket som er knytt til samhandel med medlemmane. Frådragsordninga gjeld berre for visse samvirkeforetak innanfor jordbruks-, fiskeri- og forbrukarsektorane.

Departementet gjer framlegg om at det blir gitt frådrag for utbetalingar også frå medlemskapitalkonti i visse samvirkeforetak. Grensene som går fram av skattelova § 10-50, skal gjelde også for slike utbetalingar. Frådraget skal givast for utbetalingsåret, ikkje for avsetjingsåret. Verdien av frådraget må derimot avgjerast på grunnlag av overskotet til foretaket i avsetjingsåret. Dette fører til at foretaka for avsetjingsåret må rekne ut verdien av den delen av ei avsetjing til medlemskapitalkonti som gir krav på frådrag. Foretaka må sidan ha oversyn over desse verdiane, og justere dei for eventuelle seinare avsetjingar og for eventuelle seinare utdelingar som kjem til frådrag etter skattelova § 10-50.

Etter § 30 i forslaget kan årsmøtet, dersom det er fastsett i vedtektene, vedta at årsoverskot som kan delast ut etter § 27 tredje ledd, heilt eller delvis skal brukast til forrenting av andelsinnskot og medlemskapitalkonti. Departementet gjer framlegg om at årsoverskot som blir brukt til forrenting av medlemskapitalkonti, ikkje skal auke verdien av den delen av ein medlemskapitalkonto som gir krav på frådrag. Dette gjeld sjølv om denne summen i staden kunne ha blitt delt ut til medlemmane med frådragsrett etter skattelova § 10-50.

Utvalet har som sagt også foreslått at utbetalingar til medlemmane frå etterbetalingsfond skal gi rett til inntektsfrådrag ved utlikning av skatt for samvirkeforetaka. Departementet har kome til at utbetalingar frå etterbetalingsfond skil seg for mykje frå dei eigentlege etterbetalingane til at ein kan likestille dei med etterbetalingar i samanheng med skatt. Mellom anna vil utdelingar frå etterbetalingsfond gjennomgåande bli gjennomført i samsvar med omsetninga med medlemmane året før (eller fleire år før) betalingsåret. Dette fører til at avsetjingane i stor grad kan delast ut til andre medlemmar og etter ein annan nøkkel enn omsetninga med medlemmane i det året (dei åra) overskotet som gir grunnlag for avsetjinga, er opptent. Departementet vil derfor ikkje følgje utvalet sitt forslag på dette punktet.

Departementet viser til forslag til endringar i skattelova § 10-50.

Etter gjeldande rett skal etterbetalingar (bonus) som kjem til frådrag etter skattelova § 10-50, ikkje skattleggjast hos medlemmane. Dette følgjer av skattelova § 10-11 sjette ledd. Dei foreslåtte endringane i skattelova § 10-50 fører til at heller ikkje utdelingar frå medlemskapitalkonti skal skattleggjast hos medlemmane. Utbetalingar frå medlemskapitalkonti som ikkje kjem til frådrag etter skattelova § 10-50, skal skattleggjast som utbytte hos medlemmane. Skattelova § 10-11 sjette ledd må endrast i samsvar med dette.

Departementet viser til forslag til endringar i skattelova § 10-11 sjette ledd.

Etter likningslova § 6-11 nr. 4 har samvirkeforetak plikt til å levere opplysingar om tilhøve som har følgjer for likninga av medlemmane. I likningslova § 6-11 nr. 5 er det heimel for å gi forskrift til utfylling og gjennomføring av denne føresegna. Denne kompetansen er overført til Skattedirektoratet. Justisdepartementet går ut frå at det trengst enkelte endringar i rapporteringsforskrifta for å gjennomføre forslaget om skattereglar for medlemskapskonti som er lagt fram i denne proposisjonen.

Framlegget til reglar om medlemskapitalkonto inneber at det blir opna for at ein andel av det som i dag blir utbetalt som bonus med frådragsrett, vil bli ført på medlemskapitalkonto og utbetalt seinare år. Det inneber i første omgong auka skatt som følgje av at ein del av bonusutbetalingane blir utsett, og dermed ikkje kjem til frådrag i samvirkeforetaket. Dette vil ha sitt motstykke i redusert skatt (gjennom frådrag i allmenn inntekt) når bonusane på eit seinare tidspunkt blir delt ut til medlemmane.

Samvirkeforetak er etterskotspliktige, noko som inneber at den bokførte provenyverknaden først vil kome året etter at forslaget vert sett i verk. Forslaget om å etablere medlemskapitalkonto frå 2008, vil dermed først ha bokført verknad frå 2009.

Påløpt provenyauke i 2008 blir vurdert til omlag 15 mill. kroner. Beløpet blir bokført i 2009. Som påpeikt ovanfor, vil denne provenyauken ha sitt motstykke i reduserte proveny (15 mill. kroner) i seinare år, dvs. når dei avsette bonusane blir utbetalte og kjem til frådrag.

Endringane i skattelova §§ 11-2 og 11-4 inneber at dei skatterettslege reglane om fusjon og fisjon blir knytt til dei korresponderande reglane i samvirkelova. Ifølgje § 11-2 andre ledd kan samvirkeforetak fusjonere utan skattlegging av foretaka eller deltakarane når fusjonen skjer etter reglane i samvirkelova kapittel 8. Tilsvarande følgjer det av § 11-4 andre ledd at samvirkeforetak kan fisjonere utan skattlegging av foretaka eller deltakarane når fisjonen skjer etter reglane i samvirkelova kapittel 9.

Samvirkelovutvalet har gjort framlegg om ein eigen skatteregel om omdanning av samvirkeforetak til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap, sjå forslag til ny bokstav d i skattelova § 11-20 første ledd. Framlegget er ikkje følgt opp i proposisjonen her. Som Finansdepartementet har gitt uttrykk for i si høyringsfråsegn, bør spørsmålet om å innføre heimel til å gi forskrift om skattefri omdanning av samvirkeforetak til aksjeselskap eller allmennaksjeselskap vurderast i samband med ein breiare gjennomgang av reglane om skattefridom ved omdanningar og omorganiseringar. Inntil vidare blir det dermed ingen endringar i dei skattereglane som gjeld ved slike omdanningar.

Utfrå praksis om den skattemessige behandlinga av konserntilskot, jf. utgreiinga s. 231 (punkt 22.5.6), kan departementet ikkje sjå at det er behov for å gi nye reglar om frådragsrett for konserntilskot ytt mellom samvirkeforetak og eit dotteraksjeselskap som er eigd av eit samvirkeforetak med meir enn 90 %. Derimot vil konserntilskot etter lovforslaget § 32 om konserntilskot «til eit anna konsernforetak eller til eit foretak som inngår i same føderative samvirke» ikkje utan vidare tilfredsstille føresetnadene i skattelova § 10-4 om meir enn 90 % direkte eller indirekte eige. Føresetninga for at slike konserntilskot i praksis skal bli gitt, er at det blir gitt reglar om skattemessig frådragsrett. Sjå her forslaget til nytt tredje punktum i skattelova § 10-2 første ledd og drøftinga i punkt 12.3 ovanfor.

I nr. 35 er det gjort framlegg om ein ny § 6-4 a i bustadbyggjelagslova om representasjon av begge kjønn i styret. Departementet viser til kapittel 10 ovanfor, særleg punkt 10.3.3.4, og til særmerknaden til § 69 ovanfor. I nr. 38 er det gjort framlegg om tilsvarande reglar for gjensidige forsikringsselskap.

Nr. 36 inneheld eit forslag til ein ny § 2 i lov 12. desember 2003 nr. 109 om heleide dattersamvirkeforetak. Det blir foreslått at slike foretak skal vere underlagde det same kravet til forsvarleg eigenkapital som samvirkeforetak etter samvirkelova, jf. lovforslaget § 25 og særmerknaden til denne paragrafen.

I nr. 41 blir det gjort framlegg om endringar i lov 30. juni 2006 nr. 50 om europeiske samvirkeforetak ved gjennomføring av EØS-avtalen vedlegg XXII nr. 10c (rådsforordning (EF) nr. 1435/2003) (SCE-loven). Endringane går m.a. ut på å erstatte tilvisingane til reglar i allmennaksjelova til reglar i samvirkelova, sjå om dette Ot.prp. nr. 60 (2005-2006) Om lov om europeiske samvirkeforetak ved gjennomføring av EØS-avtalen vedlegg XXII nr. 10c (rådsforordning (EF) nr. 1435/2003 (SCE-loven) s. 6.