35 Merknader til dei einskilde paragrafane

Til § 1

Bokstav a gjeld jordskifte som vert halde samstundes eller i samband med oreigning. Det vert gjort to endringar i høve til gjeldande føresegn.

Den første er redaksjonell. Anlegg som omfattast av § 1 andre ledd bokstav b (jernbane) i gjeldande lov vil etter framlegget gå inn under samleomgrepet «anlegg». Dette omgrepet omfatter og offentlege vegar i gjeldande § 1 andre ledd bokstav a.

Den andre endringa gjeld anlegget sin art. Dette var etter gjeldande § 1 andre ledd avgrensa til å gjelde offentlege vegar og jernbane. Framlegget inneber at det ikkje er gjort noko avgrensing med omsyn til arten av anlegg. Dette vil såleis vere anlegg som omfattast av plan- og bygningslova § 25 nr. 1 og 3-7. Anlegg vil såleis omfatte vegar, jernbane, bustadar, flyplassar, industrianlegg, skytebaner m.v.

Framlegget omfatter og omgrepet «gjennomføring av tiltak». Dette femner om føremål som er nemnt i plan- og bygningslova § 25 nr. 4-7 som ikkje utan vidare kan reknast som anlegg. Dette vil til dømes vere friområder, friluftsområder, parkanlegg, m.v.

Etter gjeldande § 1 andre ledd skal vedkomande anlegg (veg, jernbane) vere offentleg. Dette vil ikkje vere noko krav etter framlegget. Det avgjerande er såleis ikkje kven som skal eige anlegget eller tiltaket, men kven som skal gjennomføre oreigninga. Dette vert regulert av § 6.

Bokstav b gjeld offentleg regulering av eigarrådvelde. Føresegna er ny. Den gjeld når offenleg styresmakt regulerer eigarrådvelde på ein eller fleire eigedomar, såkalla råderettsinnskrenkingar. Det er særleg verne- og fredingsføresegnene etter naturvernlova § 22, jf § 20 bokstav c som vil vere aktuelle etter § 1 andre ledd bokstav b. Dei praktisk viktigaste eksempla vil vere reservatfredingar som t.d. barskogvernreservat.

Det grunnleggande vilkåret om at «tilhøva vil bli utenlege» endrast ikkje i høve til gjeldande rett. Det same gjeld høve til § 3 bokstav a. Ein viser til Ot. prp nr. 56 (1978-79), jf innst.O.nr 21 (1979-80) og rettspraksis.

Til § 2

I denne paragrafen er det endringar i bokstavane b, c, f og g. Bokstav h om rettsutgreiing er teke ut og erstatta med ein eigen paragraf i grensegangskapitlet i lova, kap. 11.

Endringa i § 2 bokstav b gjeld tilføyinga: «og rettar». Framlegget inneber at ein får heimel til å byte mellom grunn og rettar på eineeigde eigedomar. Det vert ikkje innført heimel for å byte mellom rettar åleine på slike eigedomar.

Departementet legg til grunn at det må vere ein funksjonell samanheng mellom vedkomande grunn og rett som vert bytt, og at framlegget ikkje omfattar tidsavgrensa eller personlege bruksrettar. Det gjeld heller ikkje for avhjelpsservituttar, med mindre dei særlege grunnane som låg føre på skipingstidspunktet har falt bort. Framlegget omfatter vidare byte av rettar med rettar i realsameiger. Dette er ei lovfesting av praksis. Ein viser elles til kap. 31.

Bokstav c nr. 2 er foreslått endra. Føresegna gjeld bruksordningar i område der det ikkje er sambruk mellom eigedomar (eineeigde eigedomar). Det vert gjort framlegg om å føre inn ein ny rettsleg standard; «særlege grunnar» i staden for gjeldande vilkår; «når eigedomstilhøva gjer bruken særs vanskeleg»

Føresegna skal framleis vere ein unntaksregel, men inneber ei oppmjuking av det som gjeld i dag. Den vil femne om gjeldande rett, jf mellom anna Rt. 1995 s. 1474.

Endringa ligg i at ein ikkje så strengt koplar vilkåret til bruksvanskane. Dei samla konsekvensane med omsyn til løysingar skal vektleggjast. I skjønnet må ein gjere ei differansevurdering mellom verknadene av totalløysingar kontra einskildløysingar. Vurderinga må omfatte det aktive (den einskilde eigar vil sette i verk noko som får verknad for fleire eigedomar) og det passive (ein eller fleire eigarar vil ikkje sette i verk tiltak som har størst økonomisk verknad som fellesskapsløysing). I vurderinga må det leggjast vekt på det som er pårekneleg bruk etter tida og tilhøva. I ei slik differansevurdering må det vere klår overvekt for fellesløysing før unntaksregelen i denne føresegna kan nyttast.

Departementet legg til grunn at ei differansevurdering og må omfatte skilnaden i kostnader mellom ei sak etter til dømes § 2 b og ordning etter § 2 bokstav c nr. 2.

Ein viser elles til pkt. 33.4 og til eksempla der.

Det vert vidare gjort framlegg om ein ny regel, bokstav c nr.4. Den gjev jordskifteretten heimel til å halde bruksordningssak i personlege sameiger. Den eine avgrensinga knyter seg til eigedomsomgrepet i føresegna. Omgrepet omfattar ikkje eigedomar med våningshus, driftsbygning, dyrka mark og skog (den komplekse landbrukseigedom). Omgrepet omfattar på den andre sida reine skogparsellar utan bygningar som nemnt. Mellom desse ytterpunkta er det ein glidande skala. Det avgjerande kriterium i skjønnet er om det er overvekt av moment som trekker i retning mot skogeigedom. I denne vurderinga må det leggjast vekt på om eigedomen har bygninger som nemnt og på bygningstilstanden. Er eigedomen utan bygningar eller tilstanden på bygningane er dårleg, vil dette trekkje mot at dette er ein skogeigedom. Når det gjeld dyrka mark, vil ein måtte gjere tilsvarande vurdering.

Når det gjeld eigedomsomgrepet sitt andre alternativ (personleg sameige i fjellstrøk som for storparten ligg over barskoggrensa), viser ein til gjeldande § 26 siste ledd. I Ot. prp. nr. 56 (1978-79) side 82 andre spalte femte heile avsnitt uttalast det:

«Med uttrykket barskoggrensa i § 26 andre ledd er ikkje meint grensa for noverande barskog. Barskoggrensa i fjellstrøk må trekkjast der ein meiner det er høveleg å produsere barskog».

Det kumulative vilkåret om at det må liggje føre særlege grunnar må vere oppfylt. Dette vilkåret gjeld styring og drift av eigedomen. Dersom eigedomen er i drift av sameiga sjølv, eller gjennom bortleige, vil det ikkje liggje føre nokon særleg grunn for bruksordning etter denne paragraf. Styring og drift av sameiga vil då vere bygd på semje eller på bakgrunn av reglane i sameigelova. Er derimot eigedomen ikkje i drift, og dette skuldast manglande semje, uklårt partshøve og høvetal m.v. vil kravet til særlege grunnar vere oppfylt. Jordskifteretten si oppgåve vert då å gje reglar (vedtekter) for styring og drift på tilsvarande måte som for bruksordningar etter § 2 bokstav c nr.1 og nr. 2. Partshøve og den einskilde part sin ideelle andel av sameiga må avgjerast. Det må vidare fastsettast vedtekter for administrasjon og drift slik at sameiga kan styre seg sjølv.

Ein viser elles til punkt 32.4.

I bokstav f er orda «og dele» teke inn. Det er gjort greie for denne endringa i kap. 28 i proposisjonen. I bokstav g er gjeldande nr. 2 teke ut, fordi denne regelen er gjort overflødig som følgje av endringa i bokstav f.

Utover dette er paragrafen uendra.

Til § 3

Paragrafen er uendra.

Til § 4

Paragrafen er uendra.

Til § 5

Femte ledd er endra. Med oreigningsheimel meiner ein både lovpositiv heimel, jf mellom anna plan- og bygningslova § 35 nr. 1 og veglova § 50, og oreigning på grunnlag av vedtak eller samtykke etter oreigningslova kap.1.

Når det gjeld offentleg regulering av eigarrådvelde, er dette heimla i ei rekke lover, som til dømes naturvernlova kap. II og III og veglova § 41 første ledd.

Det skal visast til heimelen for vedkomande oreigning eller regulering i kravet som vert sendt jordskifteretten. Endeleg vedtak skal seinast liggje føre for jordskifteretten når skjønnet vert fremma (hovedforhandlinga opnar). I dette ligg at jordskiftesaka kan fremmast før det er gjort vedtak om oreigning eller regulering av eigarrådvelde.

Paragrafen gjeld og når krav om jordskifte eller heimelen for oreigning og regulering skjer i medhald av delegasjon.

Sjette ledd vert oppheva.

Til § 6

Første ledd gjeld oreigning. I høve til gjeldande § 6 første punktum inneber framlegget to endringar. Den første endringa gjeld omgrepet «offentleg» oreigning. Første ledd gjeld berre når offentleg styresmakt er oreignar. Kven som skal vere eigar av tiltaket når oreigninga er gjennomført, er såleis utan betydning jf § 1 andre ledd. Den andre endringa inneber at arten av anlegget og tiltaket ikkje vert avgrensa utover at det må omfattast av plan- og bygningslova § 25 nr. 1 og 3-7, jf kommentaren til § 1 andre ledd. Dei alternative vilkåra i gjeldande § 6 første punktum om at jordskifte vert «halde samtidig eller i samband med oreigning» vert vidareført utan endring. Om dette viser ein til Ot. prp. nr. 56 (1978-79) og til innst. O. nr. 21 (1979-80) og til rettspraksis, jf RG 1984 s. 872-875. Prosessføresegnene i første ledd andre og tredje punktum vert oppheva.

Andre ledd er nytt og gjeld ved offentleg regulering av eigarrådvelde. Når det gjeld vilkåra om «samtidig eller i samband med», viser ein til kommentaren under første ledd. Jordskifteretten får ikkje kompetanse til å avgjere om det skal ytast erstatning for vedkomande regulering. Dette skal avgjerast av dei ordinære domstolane. Jordskifteretten sin kompetanse er avgrensa til å gjelde for dei tilfelle at følgjande alternative vilkår er oppfylt:

1. Det er rettskraftig avgjort at det føreligg erstatningsplikt.

2. Vedkomande offentlege styresmakt (regulanten) legg til grunn at det skal ytast erstatning.

Tredje ledd gjeld avtaleskjønn i samband med jordskiftesak. Partane (oreignaren, regulanten og grunneigarane og bruksretthavarane) får heimel til å avtale at jordskifteretten held skjønn (avtaleskjønn, jf skjønnsprosesslova § 4). Avtale som nemnt skal som hovudregel liggje føre når saka vert fremja.

Etter fjerde ledd får jordskifteretten heimel til å halde avtaleskjønn som eiga sak, utan vilkår om at det vert halde jordskifte. Dette vil såleis vere reine pengevederlagsskjønn.

Femte ledd regulerer jordskifteretten sin stadlege kompetanse etter § 6.

Den stadlege kompetansen i § 6 femte ledd første punktum er avgrensa til å gjelde for areal som er lagt ut som «landbruks-, natur- og friluftsområder i medhald av plan- og bygningslova § 20-4 nr. 2 eller er regulert til slik bruk eller vern og i uregulert område».

Når det gjeld LNF-områda, viser ein direkte til rettskjeldene til pbl. § 20-4 nr. 2, jf Ot. prp. nr. 56 (1984-85), «Plan- og bygningslov» s. 112, andre spalte flg., jf innst. O. nr. 99 (1984-85) s.10, pkt. 2.8. Dette alternativet føreset at det ligg føre endeleg vedteken kommuneplan eller arealdel av kommuneplan i samsvar med § 20-5 tredje siste ledd, jf Ot. prp.nr. 56 (1984-85) s. 114 andre spalte flg. Det andre alternativet «eller er regulert til slik bruk eller vern» knyter seg til endelig reguleringsplan, jf pbl § 27-2, 27-3 og 28-1 og Ot. prp. nr.56 (1984-85) s. 123, andre spalte flg. og s. 124 første spalte flg. Ein viser elles til innst. O. nr. 99 (1984-85) s.10, pkt. 2.8.

Plan- og bygningslova inneheld ikkje føresegner om reguleringsføremål som fullt ut svarer til samleomgrepet «landbruks-, natur- og friluftsområder». Reguleringsføremåla er gjeve i pbl. § 25. Landbruksområde inngår som særskild reguleringsføremål i § 25-1 nr. 2. Når det gjeld «natur- og friluftsområder», vil desse inngå som reguleringsføremål etter samleføresegnene i § 25-1 nr. 4 og 6, jf Ot. prp. nr.56 (1984-85) s.118, andre spalte flg. og innst. O. nr.99 (1984-85) s. 12 pkt. 2.9. Departementet viser til femte ledd første punktum andre alternativ «eller er regulert til slik bruk eller vern». Leddet sitt første alternativ (LNF-område) dannar ei skranke i høve til tolkinga av det andre alternativ. Problemstillinga vil vere; hadde det regulerte område blitt lagt ut som LNF-område - eller inngått som del av eit slikt område - dersom det skulle lagast ein kommuneplan eller arealdelplan før reguleringa. Dette vil vere ei pårekneleg vurdering der ein lyt ta omsyn til fleire moment, mellom anna eigenskapar til vedkomande område, sedvanleg bruk av området, kor tett bygningar står, infrastruktur m.v.

Det tredje alternativet «uregulert område» omfatter areal som ikkje inngår i kommuneplan, i arealdelen eller i reguleringsplan. Dette vil vere i delar av landet der plandekkinga er dårleg.

Femte ledd regulerer ikkje kva slag av anlegg og tiltak som det kan oreignast til eller arten av dei offentlege reguleringar av eigarrådvelde. Dette vert regulert av § 1 andre ledd. Paragrafen sitt femte ledd første punktum omhandler kva slags planstatus eit område må ha for at jordskifteretten skal vere stadleg kompetent. Dette kan illustrerast med følgjande døme:

Eit område er lagt ut som LNF-område, eller er regulert til slikt område eller er uregulert. Det skal gjennomførast eit «stripeerverv» til offentleg veg, eller eit areal skal ervervast til bustadbygging i dette området. Ein reguleringsplan med desse reguleringsføremåla vert vedteken. Det som er avgjerande for kompetansespørsmålet, er planstatusen i området før det heilt eller delvis vart regulert til veg- eller bustadføremål.

Den stadlege kompetansen er såleis i hovedsak bunde opp til områder som vert omdisponert til utbyggingsføremål som elles er lagt ut til LNF-område i plan etter plan- og bygningslova.

Det vil kunne oppstå grensetilfelle der vedkomande anlegg og tiltak eller regulering av eigarrådvelde, jf. § 1 andre ledd, dels vil liggje i område som nemnt under paragrafens femte ledd første punktum og dels utanfor. Jordskifteretten har etter denne føresegna berre kompetanse til å halde skjønnet for den delen av området som ligg innanfor. Når det gjeld einskilde takstobjekt som fell utanfor kravet til planstatus, kan jordskifteretten halde skjønnet når oreignaren krev det.

Femte ledd andre punktum innfører tre alternative unntaksreglar i jordskifteretten sin kompetanse til å halde skjønn etter paragrafens første, andre og tredje ledd.

Alternativet «når det er nødvendig av omsyn til jordskiftet» vil omfatte dei tilfelle ein må ta med eigedomar i skifteplanen som fell utanfor opprekninga i paragrafens femte ledd 1. punktum.

Skiftefeltet vert avgrensa i medhald av §§ 25 og 26. Det er ikkje kompetansen til å avgrense jordskiftefeltet som vert regulert av dette alternativet, men kompetansen til å halde skjønn innanfor skiftefeltet.

For at dette alternativet skal kunne nyttast må det oreignast i frå vedkomande eigedom, den må omfattast av eit jordskifte etter § 2 og dette jordskifte må vere nødvendig ut i frå ein heilskapleg jordskifteplan. Med andre ord; skifteplanløysinga for feltet sett under eitt, kan ikkje realiserast på ein tilfredstillande måte utan at vedkomande eigedom(ar) vert trekt inn i skifte.

Ein kan til dømes ta ein indstri- eller bustadeigedom som det vert oreigna i frå. For å avbøte skader og ulemper får eigaren av vedkomande eigedom jord frå ein tilgrensande landbrukseigedom, som på si side mottek erstatningsareal. Når eit slikt arealbyte er nødvendig for å få til ei god heilskapleg skifteplanløysing, vil vilkåret etter første alternativ vere oppfylt.

Andre alternativ regulerer dei tilfelle krava til planstatus etter femte ledd første punktum ikkje er oppfylt, mens dei interesser som skal handsamast under saka gjeld slike spørsmål som femte ledd 1. punktum nettopp er retta inn mot. Alternativet vil såleis fange opp dei tilfelle det ikkje er samsvar mellom «kart og terreng». Dette kan vere tilfelle når til dømes eit bustadområde eller ein motorveg er lagt ut i arealdelen av kommuneplan som byggeområde eller som viktige ledd i kommunikasjonssystemet, jf plan- og bygningslova § 20-4 nr. 1 og 6, og arealet som skal oreignast framleis ligg i eit landbruksområde. Eit område som er lagt ut som byggeområde etter § 20-4 nr.1. og seinare vert freda som reservat i medhald av naturvernlova, er eit anna døme.

Det siste alternativet «andre særlege grunnar» vil omfatte dei tilfelle der det reint praktisk og prosessøkonomisk vil vere ein føremun at jordskifteretten held skjønnet som del av saka og at partane skal vere samde om det. Takstobjekt som fell utanfor jordskifteretten sin kompetanse etter dei andre alternativa vil kunne omfattast av dette alternativ. Eit døme på dette vil vere når ein mindre del av tiltaket, anlegget m.v. elles ville ha falt utanfor jordskifteretten sin kompetanse (tettstader).

Siste ledd gjer endå ei avgrensing i jordskifteretten sin kompetanse etter denne paragrafen. Sjølv om dei øvrige vilkåra i § 6, jf § 1 andre ledd var oppfylt, har ikkje jordskifteretten heimel til å halde skjønn i vassdrag.

Til § 6a

Når det gjeld jordskifteretten sin kompetanse i reindriftssaker og sakshandsamingsreglane for slike saker, har ein ikkje teke sikte på å gjere endringar i gjeldande rett. I gjeldande lov er det gjort ei tilvising frå § 6a til § 6. Når § 6 no vert endra, finn ein det naudsynt å flytte sakshandsamingsreglane som gjeld for reindriftssaker til § 6a.

Til § 6b

Første ledd i paragrafen slår fast at det er sakshandsamingsreglane i skjønnsprosesslova som gjeld når jordskifteretten held skjønn som eiga sak. Dette gjeld også skjønnsprosesslova § 8 som mellom anna regulerer kva for rett skjønnsbegjæringen skal setjast fram for og forma og innhaldet i begjæringen. Skal det gjerast unntak frå sakshandsamingsreglane i skjønnsprosesslova, må desse vere heimla i jordskiftelova.

Andre ledd i paragrafen regulerer sakshandsamingsreglane i dei kombinerte sakene etter § 6 første, andre og tredje ledd.

Paragrafens tredje ledd innfører ei føresegn som klargjer rettstilstanden med omsyn til godtgjerdsle til skjønnsmenn og jordskiftemeddommarar i kombinerte saker som nevnt i § 6.

Ein viser elles til pkt. 14.1.4 og 14.4.1.

Fjerde ledd regulerer litispendensspørsmålet for saker etter § 6 første, andre og tredje ledd. Føresegna inneber at tvistemålslova §§ 63 og 64 vert gjort gjeldande for slike saker. Ein viser elles til pkt. 14.4.3.

Til § 7

Paragrafen er uendra, bortsett frå at «eller fleire» er teke inn når det gjeld jordskifteoverdommarar i første ledd. Dette har mellom anna samband med at Gulating jordskiftedømme i dag har to overdommarar, og endringa gjer at lova kjem i samsvar med dette.

Til § 8

Paragrafen er uendra.

Til § 9

Femte ledd og sjette ledd er teke ut. I staden har paragrafen fått nytt andre, tredje og siste ledd. Tidlegare andre ledd vert etter framlegget fjerde ledd o.s.v.

Første ledd innheld som tidlegare hovudregelen for korleis jordskifteretten og jordskifteoveretten skal vere samansett. Andre ledd og tredje ledd inneheld unntaka frå denne hovudregelen.

Etter andre ledd første punktum kan jordskifteretten settast med jordskiftedommaren som einedommar dersom ein part krev det og ingen andre partar protesterer innan ein frist som er fastsett av jordskifteretten. Det er ein føresetnad at jordskiftedommaren sjølv finn dette ønskjeleg. Tidlegare var regelen at alle partar skriftleg måtte samtykke i at retten vart sett med einedommar. Etter andre ledd andre punktum kan retten settast med fire jordskiftemeddommarar når ein part krev det og retten ut frå sakas omfang eller karakter finn dette ønskjeleg.

Tredje ledd inneheld ein regel for samansetting av jordskifteoverretten ved anke over saker som har vore handsama av jordskiftedommaren som einedommar i førsteinstansen. I desse tilfella skal jordskifteoverretten settast med to jordskiftemeddommarar. Etter andre punktum gjeld dette likevel ikkje dersom jordskifteretten finn det ønskjeleg, eller ein part krev, at jordskifteoverretten skal settast med fire meddommarar.

Desse endringane er nærare omhandla i kap. 13 i proposisjonen.

Siste ledd gjeld første samansetting av jordskifteretten i dei kombinerte sakene etter § 6 første andre og tredje ledd. Ein viser til pkt. 14.2.4.

Til § 10

Paragrafen er uendra.

Til § 11

Paragrafen er uendra.

Til § 12

Det nye i denne paragrafen er at det i tredje ledd no står at kravet skal forkynnast. Tidlegare var formuleringa i lova at kravet skulle gjerast kjent for partar m.fl. «på etterviseleg måte». Noko realitetsendring er dette ikkje. For denne endringa viser ein til kap. 24 i proposisjonen.

Til § 13

Første ledd er endra på same måte som tredje ledd i § 12, frå «på etterviseleg måte» til forkynning. Ein viser her og til kap. 24 i proposisjonen.

Til § 14

Paragrafen er endra ved at det i første ledd tredje punktum vert vist til ny § 17b når det gjeld grunngjeving av fremmingsvedtaket. For nærare omtale av grunngjeving av fremmingsvedtaket viser departementet til pkt. 17.4. i proposisjonen og til kommentarane til § 17 bokstav a.

Til § 15

Paragrafen er uendra.

Til § 16

Paragrafen er uendra.

Til § 17

Denne paragrafen er endra for å gjere det klårt at jordskifteretten har den same kompetansen til å avgjere rettstvistar ved dom i grensegang-, rettsutgreiing- og skjønnssak etter § 6, 1-3 ledd som den har i vanlege jordskiftesaker etter § 2.

Første ledd er uendra.

Andre ledd er nytt, og seier at tvist i rettsutgreiingssak og grensegangssak skal avgjerast ved dom.

Tredje ledd omhandler jordskifteretten sin kompetanse til å avseie dom i prejudisielle rettstvistar i grensegang-, rettsutgreiing- og skjønnssaker etter § 6, 1. til 3. ledd, og seier at jordskifteretten skal avgjere slike tvistar ved dom dersom det vert kravd av ein part. Det er ein føresetnad at tvisten ligg innanfor jordskifterettens naturlege arbeidsområde, d.v.s. at det dreier seg om grenser, bruksrettar og liknande spørsmål.

Fjerde og femte ledd (tidlegare første ledd andre punktum og andre ledd) er uendra.

Departementet viser til kap. 23 i proposisjonen for ei nærare omtale av desse endringane.

Til § 17a

Denne paragrafen er ny. Den inneheld saman med § 17b reglar for jordskifterettens vedtak, som gjennom denne lovrevisjonen vert oppgradert til ei eiga avgjerdsform skilt frå dei formlause avgjerdene.

Første ledd bestemmer når vedtak skal nyttast. Første punktum seier at vedtak skal nyttast når retten skal taka avgjerd som gjeld grenser, rettar eller plikter for ein eller fleire partar, og det ikkje skal avseiast dom. Dette vil seie at jordskifteretten skal nytte vedtaksforma når det vert teke avgjerd om verdsetting og bonitering, flytting/regulering av grenser, fastsetting av bruksreglar, regulering av bruksrettar m.v. Vidare skal fastsetting av kva som er gjeldande rett mellom partane der partane berre er usikre og det ikkje er lagt ned klåre påstander, avgjerast i vedtak. Vedtaksforma skal m.a.o. nyttast i alle tilfelle der jordskifteretten tek avgjerder som har direkte innverknad på materielle rettar og plikter for partane, anten det er bonitering, verdsetting, fastsetting, endring eller nyskaping som er temaet. I andre punktum er det bestemt at vedtak og skal nyttast ved avgjerd etter § 14 om å fremme jordskiftesak. Regelen er grundig omhandla i pkt. 17.2, og departementet viser til dette.

Andre til femte ledd inneheld sakshandsamingsreglar for vedtak. Målsettinga med framlegget er å lovfeste det kontradiktoriske prinsippet for handsaminga av vedtak. Departementet viser til det som er sagt om desse reglane i pkt. 17.3.

Andre ledd innheld reglar for handsaminga av verdsettande og regulerande avgjerder. Med verdsettande avgjerder er og meint avgjerder om bonitering. Med regulerande avgjerder er meint avgjerder der jordskifteretten utformar eigedomar og rettar, regulerer grenser, lagar planar/bruksordningar/bruksreglar m.v. - med andre ord der jordskifteretten endrar eksisterande rettstilhøve eller skaper nye.

Første punktum seier at partane skal få uttale seg om det som spørsmålet gjeld. «Partane» vil her seie dei som er partar i høve til det einskilde vedtak. Det vil ofte vere praktisk å la partane uttale seg om spørsmålet i rettsmøte, men dette er ikkje noko krav.

Etter andre punktum skal retten deretter utarbeide eit framlegg til verdsetting eller regulering som skal leggjast skriftleg fram for partane. Ofte vil det vere praktisk at partane får slik informasjon i form av eit kart med forklårande kommentarar til. Dette vil og kunne skje i samband med eit rettsmøte, der det skriftlege materialet kan utfyllast med muntlege forklåringar, men dette er heller ikkje her noko krav. Jordskifteretten må sjølv vurdere kva som er tenleg i det konkrete tilfellet.

Etter tredje punktum skal partane ha ein frist som ikkje skal vere kortare enn to veker til å kome med merknader. Denne regelen er ikkje til hinder for at alle partane kan samtykke i at det vert sett ein kortare frist. Merknadene kan framsettast skriftleg eller i rettsmøte, her må jordskifteretten vurdere kva som er mest praktisk. Vidare skal alle partane få høve til å uttale seg om dei merknadene som har kome inn. Det er ikkje meininga at ein til vanleg skal gå fleire rundar med merknader og uttale, jordskifteretten må her avgjere når det kontradiktoriske prinsipp er tilstrekkeleg ivareteke. Her vil det ofte vere praktisk med rettsmøte, partane får da høve til å uttale seg direkte om dei andre sine merknader. Sjølv om det ikkje står direkte i lova, følgjer det av denne regelen at dersom jordskifteretten under det vidare arbeidet med vedtaket kjem til at det bør foretakast større endringar i høve til framlegget, og som er nytt i høve til det partane og retten tidlegare har vore inne på under arbeidet med vedtaket, må dette leggjast fram for partane på same måte som ovanfor.

Etter fjerde punktum skal vedtaket etter at denne prosessen er ferdig, fattast så snart som råd. Dette er både fordi det er ein fordel at jordskifteretten har saka friskt i minne når vedtaket skal fattast, og fordi den klåre hovudregelen skal vere at verdsettings- og boniteringsvedtak vert fatta før jordskifteretten byrjar med omformingsarbeidet. Partane vil lett kunne stille spørsmålsteikn ved endringar i verdsettinga som kjem når arbeidet med skifteplanen og tilhøvet til § 3 bokstav a for den einskilde part byrjar å tre fram. Regelen har samanhang med femte ledd, som legg restriksjonar på jordskifterettens høve til å endre slike vedtak. Ein slik restriksjon har lite for seg dersom jordskifteretten kan vente mot slutten av saka med å fatte vedtak i første omgang. Regulerande vedtak kjem her i ei noko anna stilling, t.d. vil skifteplanen vere eit regulerande vedtak, som mellom anna er kjenneteikna ved at vedtakinga av den markerer slutten av saka. Det gjeld for alle vedtak at dei skal fattast «utan tarvlaus dryging», men det er i høve til boniterings- og verdsettingsvedtak regelen har størst betydning.

I femte punktum er det åpna for at det i einskilde høve kan nyttast ein enklare framgangsmåte enn det som følgjer av første til tredje punktum. Framgangsmåten skal bare kunne nyttast der tilhøva er enkle og det er oversiktlege vurderingar som må gjerast. Det er to kumulative vilkår som må vere til stades for at ein slik forenkla sakshandsaming kan nyttast. For det første må alle partar vere samde i det, og for det andre må jordskifteretten samtykkje i det. Jordskifteretten kan bare gje slikt samtykkje i dei høve den finn at ein slik sakshandsaming er forsvarleg. Kriteria er dei same som i § 9 femte ledd i gjeldande lov, og jordskifteretten og partane har såleis røynsle i bruk av desse kriteria. I dag vert alle slike spørsmål handsama etter denne framgangsmåten, og det blir difor inga endring i sakshandsaminga for desse sakene.

Når det gjeld sakshandsaminga i desse sakene, skal partane få høve til å uttale seg om spørsmålet vedtaket gjeld. Dette følgjer av første punktum som også gjeld i desse høva. Førebuing etter første punktum kan vere skrifteleg eller muntleg og det er ikkje stilt formkrav. Dersom det kjem inn merknader av noko monn i samband med førebuinga, må dei partane vedtaket gjeld, også få høve til å uttale seg om desse merknadene. Avgjerd om bruk av regelen i femte punktum må takast i rettsmøte.

Slik regelen er utforma, er det høve til å bruke han for eitt eller fleire vedtak. Vidare er det høve til å skifte mellom å bruke dei alminnelege reglane som følgjer av første til tredje punktum og den forenkla framgangsmåten som følgjer av femte punktum når det gjeld ulike spørsmål.

I sjette punktum er det gjort unntak frå fjerde punktum for saker etter § 6, d.v.s. der jordskifteretten skal halde eit oreigningsskjønn eller tilsvarande på slutten av saka. I desse sakene vil bonitering, verdsetting og skifteplan vere sentrale delar av det totale skjønnstemaet i høve til erstatningsutmålinga, og det kan derfor i nokre høve vere naturleg at dette vert prosedert under hovudforhandlinga for skjønnet. Det er likevel slik at retten må leggje relativt klåre føresetnader om bonitering og verdsetting til grunn før utarbeiding av skifteplan. Vidare må det i all hovudsak vere semje om skifteplanen fordi den er ein særs viktig premiss for skjønnet. Det er berre når desse vilkåra er stetta, at det lar seg gjere å prosedere erstatningsutmåling og skifteplan med underliggande føresetnader under eitt. Når desse vilkåra er til stades, kan det vere mykje å tene på å prosedere alt samstundes. Då det både er prosessøkonomisk og i samsvar med disposisjonsprinsippet, må retten ha tungtvegande grunnar for å gå mot bruk av regelen i sjette punktum. Dersom det ikkje er semje mellom partane om bruk av sjette punktum, kjem det truleg av at det er strid om bonitering, verdsetting eller skifteplan. Då må desse stridsspørsmåla avklarast fordi dei avgjer premissane for skjønnet.

Tredje ledd inneheld handsamingsreglar for rettsfastsettande vedtak og fremmingsvedtak. Med rettsfastsettande vedtak er meint vedtak der jordskifteretten fastset kva som er gjeldande rett mellom partane på same måte som i ein dom, men utan at det ligg føre ein tvist med klåre påstander frå minst ein av partane. Det som skiller denne regelen frå andre ledd, er at det her ikkje er noko krav om at retten skal lage eit framlegg som partane skal få uttale seg til. Her skal partane få uttale seg om det saka gjeld og til det dei andre partane har å kome med, dette vil praktisk kunne gjennomførast ved å innkalle partane til eit rettsmøte. Dette er likevel ikkje noko krav. Desse vedtaka skal og fattast så snart som råd, jf andre punktum.

Fjerde ledd inneheld ein regel som berre skal nyttast der vedtaket ikkje skal grunngjevast med noko anna enn at partane er samde om spørsmålet, d.v.s. der det heller ikkje i utgangspunktet har vore tvil. Regelen vil først og fremst vil vere aktuell i samband med § 16-arbeid, ettersom spørsmål som det heilt ifrå starten av har vore full semje om mellom partane sjeldan vil verte gjort til tema for ei grensegang- eller rettsutgreiingssak. Semja mellom partane vil her vere avgjerande for at ein i det heile teke kan fatte eit vedtak med ei slik grunngjeving, og det er derfor viktig at all tvil vert rydda av vegen både for partane og for retten sitt vedkomande når det gjeld om det er semje og kva det er oppnådd semje om. Dersom ikkje må saka handsamast etter reglane i tredje ledd og grunngjevast etter reglane i § 17b, eller jordskifteretten må avseie ein dom. Departementet understreker at der det i utgangspunktet ikkje var semje, men uvisse og tvil som jordskifteretten med sin faglege autoritet har hjulpe partane ut av, skal dette vedtaket ikkje grunngjevast med semje, men med dei vurderingane retten faktisk har gjort og kva den byggjer på. Dette er viktig av omsyn til partane sin rettstryggleik, sjå nærare om dette under pkt. 17.3. i proposisjonen.

Femte ledd innfører restriksjonar på jordskifterettens høve til å omgjere vedtak. I første punktum er det bestemt at vedtak om verdsetting og regulering berre kan endrast dersom særlege grunnar gjer at vedtaket ikkje kan bli ståande. Slike særlege grunnar vil typisk ligge føre der det dukkar opp nye opplysningar som gjer at vedtaket vil slå gale ut i høve til dei det gjeld. Det kan dreie seg om endringar i forvaltningsmessige føresetnader, fysiske funn/hendingar i skiftefeltet, marknadsmessige endringar etc. Regelen heng saman med andre ledd fjerde punktum, om at vedtak skal fattast så snart som råd, og med at dette som hovudregel skal skje før jordskifteretten byrjar på omformingsarbeidet i skiftefeltet. Ei endring skal vidare grunngjevast i samsvar med reglane i § 17b. Rettsfastsettande vedtak kan ikkje endrast. Dette har samanhang med at den typen spørsmål det her er tale om, ville vorte avgjort ved dom dersom det hadde vore tvist mellom partane, eller ved rettsforlik. Etter som retten korkje kan gjere om ein dom eller eit rettsforlik, meiner departementet at det same bør gjelde for rettsfastsettande vedtak.

Departementet viser elles til pkt. 17.3. for ei nærare omtale av sakshandsamingsreglane.

Til § 17b

Denne paragrafen er ny. Den inneheld reglar for korleis vedtak skal grunngjevast. Departementet viser til pkt. 17.3. for ei nærare omtale av dei vurderingane som ligg bak paragrafen.

For det første skal eit vedtak innehalde namnet på retten, namna på dommarane og opplysning om kva tid og stad vedtaket vert gjort (bokstav a).

Vidare skal vedtaket innehalde namnet på partar og eventuelle prosessfullmektigar, og registereininga til eigedomane (bokstav b). Der vedtaket er ein del av ei større jordskiftesak, er det ikkje upraktisk at vedtaket berre vedkjem nokre av partane i jordskiftesaka. Det er da berre dei som er partar i høve til det einskilde vedtaket, som skal nemnast. Under pkt. 17.4.4 er det ei nærare omtale av kven dette vil vere. Som sagt der, vil ei vidare utvikling av jordskiftesaka etter omstenda kunne vise at vedtaket får konsekvensar for partar i jordskiftesaka som ikkje vart handsama som partar i vedtaket. Desse vil da likevel ha ankerett.

For det tredje skal vedtaket innehalde opplysningar om kva slag vedtak det er, og heimelen for vedtaket (bokstav c). Når det gjeld opplysningar om kva slag vedtak det er, vert det sikta til om vedtaket er rettsfastsettande eller regulerande, eller om det er eit boniterings-, verdsettings- eller fremmingsvedtak. Dette er viktig av to årsakar: Fordi det er avgjerande for kor vedtaket evt. skal ankast (rettsfastsettande vedtak skal til lagmannsretten medan dei andre vedtaka skal til jordskifteoverretten), og fordi det er prinsipielt viktig å halde særleg dei rettsfastsettande og regulerande avgjerdene frå kvarandre. Når jordskifteretten endrar rettstilhøva, er det eit vilkår at reguleringa ikkje påfører nokon av partane tap. Denne vurderinga vil ikkje kunne føretakast før det er klårt kva som er gjeldande rett mellom partane frå før. Med heimelen for vedtaket meiner ein den føresegna i jordskiftelova eller andre lover som gjev jordskifteretten materiell kompetanse til å fatte vedtaket.

Vidare skal vedtaket innehalde ei kort framstilling av kva saka gjeld, kva partane i hovudsak har lagt fram og eventuelt kva påstander dei har lagt ned (bokstav d). «Eventuelt» står det fordi det ikkje alltid vil vere slik at partane kjem med klåre påstander. Dersom det kjem klåre påstander i eit spørsmål om kva som er gjeldande rett mellom partane, vil dette vere ein rettstvist som jordskifteretten skal avgjere ved dom etter jordskiftelova § 17. Når det gjeld fremming og verdsetting, vil det gjerne kunne ligge føre klåre påstander, men det vil ikkje automatisk gjere det.

For det femte skal vedtaket innehalde dei vurderingane retten har gjort som ligg til grunn for resultatet, og dei faktiske og rettslege tilhøva som desse vurderingane i hovudsak byggjer på (bokstav e). Kor omfattende denne delen av vedtaket vert, vil variere med om det er eit stort og vanskeleg problemkompleks som vert omhandla, eller om det er lite, oversiktleg og enkelt. Det som kjenneteiknar dei rettsfastsettande vedtaka, er at partane ikkje har lagt ned klåre påstander. Dette er likevel ikkje det same som at dei er samde om t.d. kvar grensa går. Dei treng kan hende hjelp av retten til å finne ut av gamle kart og uklåre rettstilhøve. Det er då viktig at vedtaket viser kva som har gått føre seg, slik at jordskifterettens arbeid ikkje vert kamuflert bak ei formulering om at partane er samde. Dette er nærare omtala under pkt. 17.3. Fremmingsvedtaket er eit interessant vedtak når det gjeld grunngjeving. Som tidlegare nemnt, er det svært viktig at dette vert skikkeleg grunngjeve. Det er to grunnleggjande vilkår som må vere oppfylt for at jordskifteretten skal kunne fremme ei jordskiftesak etter § 2, og desse følgjer av jordskiftelova §§ 1 og 3 bokstav a. Departementet ønskjer her å sitere frå ein artikkel av Torgeir Austenå («Vilkårene for å kreve jordskifte») i «Ånd og rett - festskrift til Birger Stuevold Lassen» (Universitetsforlaget 1997) s. 72 flg.:

«Vilkåret etter § 1 for at et jordskifte skal kunne fremmes er at forholdene vedrørende utnytting av en eiendom (et bruk) er vanskeligeeller utjenlige sett i forhold til de driftsmåter som er aktuelle. Jeg har uthevet en del ord og begreper som er sentrale for jordskifteretten når den skal ta standpunkt til om et krav om jordskifte kan godtas.

Selv om de formuleringer som er brukt i stor grad overlater det til jordskifterettens skjønn å avgjøre om et jordskifte skal fremmes eller ikke, er det likevel visse grenser for hvor fritt retten står. Loven setter opp følgende ramme for rettens vurderinger:

forholdene i dag må være slik at det er vanskelig å utnytte eiendommen på tjenlig måte

• det første punktet skal sees i forhold til en bruksmåte som i dag ville være aktuell («etter tid og tilhøve»).

• det er ikke nok at retten finner «tilhøva» utjenlige slik de er. «Tilhøva» må kunne gjøres positivt bedre ved et jordskifte.

Det sentrale i jordskifterettens skjønn blir da først å ta standpunkt til om situasjonen i dag er utjenlig sett i forhold til det den kan bli ved bruk av de virkemidler jordskifteloven hjemler. Alt det en kan oppnå må vurderes i forhold til de kostnader og ulemper et jordskifte fører med seg. Rettsboken bør derfor vise hvorfor det er vanskelig å utnytte eiendommen på en tjenlig måte i dag. Er det arromderingen som gjør driften vanskelig, skulle dette være lett å dokumentere. Dersom dagens driftsmåte gir en rimelig avkastning av kapital og arbeid, bør det sies noe om hvorfor dette ikke er tjenlig. Særlig vil dette kunne gjelde dersom dagens driftsmåte er den vanlige i vedkommende område.»

Når det gjeld vilkåret i § 3 bokstav a, skriv han vidare:

«1. Jordskifteloven § 3a garanterer i prinsippet mot at partene i en jordskiftesak blir påført et tap ved skiftet. Et jordskifte kan overhodet ikke fremmes dersom kostnadene og ulempene blir større enn nytten for hver enkelt eiendom.

Denne regelen er, ved siden av § 1, det viktigste vilkåret som må være oppfylt for at et vedtak om å fremme et jordskifte kan gjøres.

Som nevnt i drøftelsen av § 1 første ledd, er det et vilkår for å fremme jordskifte at den eksisterende situasjon kan forbedres. Denne forbedringen kalles skiftegevinsten. Det er ikke et vilkår for å fremme saken at alle skal få del i denne skiftegevinsten, men ingen må ha større kostnader eller ulemper enn den nytten vedkommende har av skiftet.

2. Når en eiendom i utgangspunktet har en god arrondering og en tjenlig driftsform, men likevel trekkes inn i jordskiftet, oppstår det særlige problem. (....)»

Han viser her til ei avgjerd av Eidsivating jordskifteoverrett av 8. august 1996 (ankesak nr. 10/1995 H), og skriv følgjande:

«Det sies her at det bør vises tilbakeholdenhet med radikale omarronderinger for de parter som «bare har en teig i dette felt før skiftet. Disse har lite å vinne ved jordskifte, slik at marginenene for å li tap er små. Da kreves det for disse et særlig grundig arbeid for å sikre mot tap etter jskl. § 3.» En konsekvens av dette må være at her stilles kravene til begrunnelse høyt.»

Departementet kan slutte seg til det Austenå her skriv når det gjeld grunngjeving av fremmingsvedtaket.

Endeleg skal vedtaket innehalde ei slutning (bokstav f). Det som skal vere med i slutninga er det som skal vere rettskraftig avgjort, på same måte som for ein dom.

I siste ledd er det vist til tvistemålslova kap. 12 om dommar. Når § 155 i tvistemålslova er gjort gjeldande, så markerar det i kva for høve ei omgjering av vedtak må ha heimel i § 17a, siste ledd. Ellers er dette omtalt i proposisjonen pkt. 17.5.

Til § 18

Paragrafen er uendra.

Til § 19

Paragrafen er uendra.

Til § 20

Dette er «planparagrafen» i jordskiftelova, d.v.s. den paragrafen som omhandlar vedtakinga av skifteplanen. Departementet vurderte å oppheve desse reglane, ettersom dei ikkje spelar noko stor sjølvstendig rolle ved sidan av dei nye reglane for vedtak etter §§ 17a og 17b. Ein har likevel valt å la reglane verte ståande, ettersom skifteplanvedtaket markerer avsluttinga av saka og på den måten står i ei særstilling. Paragrafen er endra ved at orda «i rettsmøte» og ei tilvising til § 17a andre ledd, tredje til sjette punktum er teke inn i første ledd. Det vanlege er at skifteplanen, som først og fremst er eit meir eller mindre omfattande regulerande vedtak, vert drøfta med partane på rettsmøte, så denne delen av endringa er nærmast ei lovfesting av praksis. Når det gjeld tilvisinga til § 17a andre ledd, er dette og i stor utstrekning å sjå på som lovfesting av praksis. Unntaket er at fristen for partane til å uttale seg er utvida frå ei veke til to veker, og at denne fristen ikkje lenger er noko som partane kan kreve, men noko dei automatisk skal ha.

Omfanget av grunngjevinga av skifteplanen vert påvirka av at vedtak no må grunngjevast. Når skifteplanen byggjer på vedtak som alt er fatta og grunngjevne etter reglane i §§ 17a og 17b, er det nok at skifteplangrunngjevinga viser til dei aktuelle vedtaka.

Tredje ledd er teke ut og fått sin eigen paragraf, ny § 20a.

Til § 20a

Denne paragrafen tilsvarar tidlegare § 20 tredje ledd («samrådingsregelen»), med unntak av at siste punktum er oppheva. Flyttinga er uttrykk for at departementet vurderer desse føresegnene som svært viktige, og ønskjer at dei skal ha ein eigen paragraf. For øvrig er samrådingsregelen og opphevinga av tredje punktum nærare omtalt i pkt. 7.4.

Til § 21

Paragrafen er uendra.

Til § 22

Paragrafen er endra ved at «og vedtak som vert sett til påanke» er teke inn i første ledd. Regelen har samanhang med at avgjerder teke under jordskifte som hovudregel ikkje kan påankast før jordskiftet er slutt, jf jordskiftelova § 62 første ledd.

Til § 23

Regelen vert ikkje endra.

Til § 24

Paragrafen er endra ved at første ledd fjerde og femte punktum er erstatta med eit nytt fjerde punktum om at det tinglyste utdraget av rettsboka skal oppbevarast på jordskiftekontoret. Departementet viser til kap. 25 for nærare omtale av denne endringa.

Til § 25

Denne paragrafen omhandlar som før avgrensninga av skiftefeltet. Den er endra ved at noverandre andre punktum i første ledd er teke ut, og erstatta med eit nytt andre ledd. Noverandre andre ledd vert nytt tredje ledd.

Andre ledd seier at jordskifteretten kan sette ein frist for framsetting av krav om utviding av skiftefeltet. Krav som vert sett fram etter denne fristen, skal som hovudregel avvisast, men jordskifteretten kan likevel ta kravet til følgje dersom han finn at gode grunnar taler for det. Det skal mellom anna takast omsyn til korleis dei andre partane stiller seg til utvidinga, og til om saka vil verte mykje forseinka.

Føremålet med regelen er først og fremst å gje jordskifteretten ein heimel til å avvise krav om utviding som kjem etter at saka er i gang. På denne måten skal regelen vere med på å ivareta omsynet til den trongen både partane og retten har for å ha ein viss oversikt over utviklinga av saka. Saman med endringa i § 26, er denne endringa nærare omtalt i kap. 15 i proposisjonen.

Til § 26

Paragrafen omhandlar jordskifterettens bruk av verkemiddel i skiftefeltet, og seier i første ledd andre punktum at det kan settast fram krav om eit meir omfattande skifte. Det er her teke inn eit nytt tredje punktum, som seier at § 25 (nytt) andre ledd skal gjelde tilsvarande.

Til § 27

Paragrafen er ikkje endra.

Til § 28

Departementet viser til at hovudregelen i gjeldande § 28 om å skifte på grunnlag av grunnverdi vert vidareført uendra i høve til gjeldande rett. Dette gjeld og for skifte i skog Paragrafens første ledd vil etter lovframlegget omfatte gjeldande § 28.

Paragrafen får eit nytt andre ledd, ein unntaksregel for skifte av skog. Den nye unntaksregelen omfattar og det materielle innhaldet i gjeldande unntaksregel, § 30 andre ledd. Ein gjer difor samstundes framlegg om at § 30 andre ledd vert oppheva.

Unntaksregelen i tidlegare § 30 andre ledd, seier berre at ein kan trekkje verdien av standskog inn i skiftegrunnlaget. Regelen og førearbeida til gjeldande lov regulerer ikkje om dette berre kan utførast ved den såkalla «bestandsmetoden» (venteverdi i ungskog og slakteverdi i eldre skog). Det er heller ikkje utan vidare klårt om ein kan sjå på skogeigedomen som ein heilskap og føre inn ein føresetnad om tilnærma jamn årleg avvirkning på den einskilde eigedom både før og etter skifte. Gjeldande lov klårlegg ikkje kva slags hogststrategi ein kunne leggje til grunn ved verdsettjinga. Ved tilføyinga «samla bruksverdi» i paragrafens andre ledd meiner departementet at det vert gjort klårt at såkalla balanserte metodar kan nyttast ved verdsettjing av skog. På denne måten meiner departementet at ein opnar for å ta meir omsyn til sannsynleg framtidig hogststrategi på dei nye eigedomane etter skifte.

For at ein skal kunne dra inn verdien av standskogen i skiftegrunnlaget eller skifte på grunnlag av samla bruksverdi, må to kumulative vilkår vere oppfylt.

1) Det framtidige verdiforholdet mellom eigedomane må ikkje verte endra på avgjerande måte.

Dette vil vere sikra i eit 50 - 100 års perspektiv ved bruk av såkalla balanserte metodar. Dersom ein og har sikra seg at grunnverdien for eigedomane før og etter jordskifte ikkje avvik meir enn omlag 10 pst., vil ein liggje innafor den marginen som følgjer av usikre metodar i mellom anna boniteringsarbeidet. Verdihøvet vil då ikkje i eit «uendelegperspektiv» vere endra på avgjerande måte.

2) Det er mindre tenleg å skifte på grunnlag av grunnverdien åleine.

Bruk av til dømes grunnverdi og venteverdi, kan vere tenleg der ein part ønskjer å ta i mot meir ungskog enn han gjev frå seg, for å få ein betre aldersfordeling i skogen sin etter skiftet. Dette vilkåret vil også til dømes vere oppfylt når den einskilde part går inn i skiftet med så mykje gamal skog at det ikkje er realistisk å avverke den over kort tid, og målsettjinga er eller bør vere jamn avverking over tid. Skogteigane må då og ha ein slik storleik og aldersfordeling på standskogen at ein kan rekne ut ei hogstprognose med eit rimeleg resultat.

Ein viser elles til kap. 30.

Til § 29

Første ledd gjeld målsettinga for eigedomsutforming og omforming av bruksrettar.

Omgrepet eigedom kan omfatte ei eller fleire registereiningar, men er karakterisert ved at bruksnummera er på same eigarhand. Når slike registereiningar inngår som eit foretak - ei driftseining -, er det ein føresetnad at utforminga byggjer på vedkomande driftseining.

Departementet legg til grunn at ein som hovudregel skal leggje ei normert objektiv vurdering til grunn for utforming og omforming. Ein skal såleis leggje vekt på overordna landbrukspolitiske målsettingar, tilhøva i regionen og i området der jordskifte vert halde, offentlege planar m.v. og dei konkrete tilhøva på vedkomande eigedom(ar). Tilstanden til bygningar og maskinpark skal takast med i vurderinga. Jordskifteretten kan i rimeleg utstrekning byte skog mot dyrka mark m.v. ut frå ei slik objektiv normert vurdering. Subjektive moment, som knyter seg til eigaren eller bruksrettshavaren sin kompetanse og særlege interesser, kan berre i noko monn takast med i skjønnet. Når det gjeld den konkrete eigar eller bruksrettshavar sin gjeldssituasjon og betalingsevne, skal dette likevel alltid takast med i høve til § 3 bokstav a. Eit jordskifte kan omfatte eigedomar som ikkje vert nytta til landbruk. I slike høve skal målsettinga om utforming og omforming modifiserast og tilpassast føremålet med vedkomande eigedom.

Med omgrepa «tenleg etter tida og tilhøva» innfører ein eit dynamisk tidsperspektiv i målsettinga.

I andre ledd vert det innført heimel for å handsame leigejord i skifteplanen. Føresegna er ny. Leddet regulerer andre spørsmål enn § 32, som regulerar dei tilfelle at føresetnadene som låg til grunn for ei leigekontrakt vert endra som følgje av eit jordskifte.

Etter andre ledd første punktum kan leigejord på visse vilkår inngå i driftseininga til jordleigar. Vilkåra er at partane er samde om dette og at leigetida er meir enn 10 år på fremmingstidspunktet. Leigearealet skal då inngå i utforminga av driftseininga til jordleigaren. Avtalen kan gjelde heile- eller delar av - eigedomen. Krav om dette må settast fram på eit jordskifte som er fremma på anna grunnlag.

Etter andre ledd siste punktum kan eigar av leigejord kreve at eigedomen hans vert utforma som leigejord. Kravet må settast fram under eit jordskifte som er fremma på anna grunnlag. Etter dette punktum krev ein ikkje at det ligg føre leigekontrakt på fremmingstidspunktet. Utformingskravet kan gjelde heile - eller delar av - eigedomen. Tilhøva kan vere slik at ingen av dei andre partane i saka ønskjer å leige eigedomen. Likevel kan eigedomen inngå i skifteplanen. Den som set fram eit slikt krav om særleg utforming, ønskjer til dømes at heile eller delar av eigedomen si dyrka mark skal bytast mot tilsvarande verdi i skog. Dersom vilkåra elles i jordskiftelova er oppfylt, skal jordskifteretten gjere dette.

Departementet viser elles til merknadene under pkt. 29.1.4.

Til § 29a

Paragrafen svarar i hovudsak til jordlova § 1 tredje ledd, jf Ot. prp. nr. 72 (1993-94) s. 30 og innst. O. nr. 36 (1994-95) s. 4 pkt. 2 flg. og s. 8, pkt. 2.2.

Paragrafen er ikkje meint å vere uttømande. Det er særleg grunn til å streke under at samrådingsplikta etter § 20 a må vere oppfylt. Det sentrale for jordskifteretten er at det ligg føre tilstrekkeleg med opplysningar når ein skal utøve skjønn og vedtak skal fattast. Jordskifteretten skal såleis ikkje gå inn i noko forvaltningsrolle etter denne paragrafen. Det handlar om å få saka best mogeleg opplyst. Jordskifteretten må leggje til grunn dei vedtak som ligg føre om vern og freding. Når det gjeld planlagde verne- og fredingsvedtak, krev dette særleg aktsemd frå jordskifteretten si side.

Pliktføresegna i denne paragrafen inneber at jordskifteretten skal ta slike omsyn i si vanlege verksemd. Jordskiftedommaren skal syte for at det vert teke omsyn til miljøvern under synfaringar i tilknytning til bonitering m.v., rydding av grenseliner i samband med oppmåling og under grenseavmerking m.v.

Til § 30

Paragrafen sitt andre ledd vert oppheva. Ein viser til § 28 andre ledd.

Til § 31

Paragrafen er uendra.

Til § 32

Paragrafen er uendra.

Til § 33

Paragrafen er uendra.

Til § 34

Paragrafen er uendra.

Til § 34a

Den stadlege kompetansen etter denne paragrafen vil omfatte område som nemnt i plan- og bygningslova §§ 20-4 nr. 2 (landbruks-, natur- og friluftsområde), 20-4 nr. 3 (område for råstoffutvinning) og 20-4 nr. 5 (bruk og vern av vassdrag og sjøområde nær kysten). Ein viser til Ot. prp. nr. 56 (1984-85) «Plan-og bygningslov» s. 112 første spalte flg., jf innst. O. nr. 99 (1984-85) s. 10, pkt. 2.8 og. s. 12, pkt. 2.9.

Paragrafens første punktum andre alternativ, «eller som er regulert til slik bruk eller vern», vil omfatte plan- og bygningslova § 25 nr. 2 (landbruksområde), § 25 nr. 4 (friområde) og § 25 nr. 6 (spesialområde). Ein viser til Ot. prp. nr. 56 (1984-85) s. 118.

Paragrafens formulering «eller som er regulert til slik bruk eller vern» danner ein skranke i høve til plan- og bygningslova § 25. Den må likevel tolkast utvidande i høve til sams tiltak i samband med fiskeordningar, som ofte vil gjelde heile eller større delar av vassdrag. Den må vidare tolkast utvidande i høve til råstoffutvinning etter plan- og bygningslova § 25 nr 6.

Når det gjeld paragrafens første punktum tredje alternativ, viser ein til kommentaren til § 6 femte ledd første punktum.

Når det gjeld unntaksregelen i andre punktum, viser ein til kap. 8.4, til kap. 26.2 og til kommentaren til § 6 femte ledd andre punktum.

Departementet viser til at §§ 2 e og 34a også omfatter mellom anna private vegar, jf veglovens § 43.

Ein viser elles til pkt. 27.4.

Til § 34b

Paragrafen er ny og er ein særregel (lex specialis) i høve til selskapslovgjevinga.

Første ledd er ei lovfesting av gjeldande praksis.

Andre ledd slår fast at deltakarar i lag som er skipa av jordskifteretten, heftar pro ratarisk. Ansvaret for den einskilde part er avgrensa til det høvetalet som jordskifteretten har vedteke i vedkomande sak, jf. §§ 27 og 28 eller av nytten etter § 42 tredje ledd. Dette gjeld for alle lag som jordskifteretten skiper.

Tredje ledd regulerer dei såkalla risikotilfella. Omgrepet «stor risiko» er handsama nærare under pkt. 27.4 i proposisjonen. Første punktum slår fast at det berre er laget som kan gjennomføre slike tiltak. I dette ligg det at jordskifteretten ikkje har kompetanse til å gjere vedtak om gjennomføring, og laget har ingen plikt til å gjennomføre tiltaket. Jordskifteretten skal difor ikkje sette fristar for gjennomføring av tiltaket etter § 59. Føresetnaden for gjennomføring er at eit fleirtal av deltakarane gjer vedtak om dette og at det vert skipa eit driftsselskap som står for gjennomføringa, jf andre punktum.

Føresegna i tredje punktum gjev den einskilde part eit rettskrav på å få vere med i driftselskapet. I formuleringa «så langt det svarar til høvetalet», ligg det at den einskilde part kan vere med heilt eller delvis etter sitt høvetal. Den einskilde part kan på den andre sida velje om han vil stå utanfor driftsselskapet.

Føresegna i fjerde punktum svarar til § 5 første ledd andre punktum i sameigelova og er ei angreføresegn for dei som røysta i mot. Først no ligg fleirtalsvedtaket føre som ein realitet. Dette er ein ny situasjon å forhalde seg til og som krev gjennomtenking av tilhøva. Når det gjeld fjerde punktum, viser ein til Ot.prp. nr. 13 (1964-65), »Sameieloven» og innst. O. nr. XX (1964-65).

Femte punktum regulerer den rettslege stillinga til den som vel å stå heilt eller delvis utanfor driftsselskapet. I føresegna ligg det at retten (ressursen) til den som vel å stå utanfor, skal utnyttast. For dette har parten krav på vederlag.

Det kan vere at samtlege partar i laget vel å stå utanfor driftsselskapet. Laget leiger då bort retten til utnytting til eit driftsselskap. Laget fordeler i slike høve leiga til medlemane (partane) etter høvetalet deira. Dersom ikkje alle vert med i driftsselskapet etter høvetala deira, skal selskapet svare vederlag for utnyttingsretten til laget, som deler ut til medlemane etter høvetalet. Vederlaget kan ikkje settast lågare enn marknadsverdien. Dette er den verdi som marknaden (tredje mann) er viljug til å betale for å utnytte vedkomande rett utan at det ligg føre investeringar frå utleigar si side. Den som vel å stå utanfor, tek ikkje risiko, og har såleis ikkje krav på å få del i gevinsten som tilfell investorane (driftsselskapet).

Fjerde ledd gjev partane rett til å avtale at tredje ledd tredje og femte punktum skal gjelde tilsvarande i saker om sams tiltak og bruksordning som ikkje vert regulert i tredje ledd. Dette vil vere saker som fell utanom omgrepet «stor risiko». Jordskifteretten må opplyse om denne føresegna under handsaminga av saker om sams tiltak og bruksordninger. Jordskifteretten skal vidare gje partane ein høveleg frist til å leggje fram avtale som nemnt.

Tiltak etter tredje ledd skal ikkje omfattast av § 3 bokstav a-vurderinga. I slike saker vil denne vurderinga gjelde tilrettelegging for gjennomføring av tiltaket. I dette ligg klårlegging av partar og høvetal, klårlegging av eigedomsgrenser og bruksrettar, vedtekter for styring og utnytting og skifteplanløysing. Nytten av dette vil vere differansen av pårekneleg vederlag for bortleige og jordskiftekostnadene. Kostnader til planlegging, t.d. private reguleringsplanar, særlege undersøkingar, sakkunnig hjelp og investeringar m.v. skal ikkje medreknast.

Tiltak etter fjerde ledd skal omfattast av § 3 bokstav a-vurderinga på vanleg måte.

Etter siste ledd første punktum skal jordskifteretten fastsette vedtekter for styring og drift. Første punktum omhandler vedtektene til laget. Føresegna byggjer på gjeldande rett, jf § 34. I tillegg kjem at vedtektene og skal regulere tilhøvet mellom laget og driftsselskapet.

Ein viser elles til pkt. 26.4.

Til § 35

I denne paragrafen er det endringar i bokstav h. Ein viser til førearbeida til gjeldande § 35 bokstav h, jf Ot. prp. nr. 56 (1978-79) s. 86 første spalte, jf s. 74, andre spalte, siste heile avsnitt flg. Opprekninga av rettar er framleis ikkje uttømande. Endringa i høve til gjeldande § 35 bokstav h gjeld jordskifteretten sin stadlege kompetanse. Om dette viser ein til kommentaren til § 34 bokstav a.

Ein viser elles til pkt. 27.4.

Til § 36

Paragrafen er uendra.

Til § 37

Paragrafen er uendra.

Til § 38

Paragrafen er uendra.

Til § 39

Paragrafen er uendra.

Til § 40

Paragrafen er uendra.

Til § 41

Paragrafen er uendra.

Til § 42

Paragrafen er uendra.

Til § 43

Paragrafen er uendra

Til § 44

Paragrafen er uendra.

Til § 45

Paragrafen er uendra.

Til § 46

Paragrafen er uendra.

Til § 47

Paragrafen er uendra.

Til § 48

Paragrafen er uendra.

Til § 49

Paragrafen er uendra.

Til § 50

Paragrafen er uendra.

Til § 51

Paragrafen er uendra.

Til § 52

Paragrafen er uendra.

Til § 53

Paragrafen er uendra.

Til § 54

Paragrafen er uendra.

Til § 55

Paragrafen er uendra.

Til § 56

Paragrafen er uendra.

Til § 57

Paragrafen er uendra.

Til § 58

Paragrafen er endra ved at «gjere vedtak» i andre ledd første punktum er endra til «ta avgjerd». Denne endringa er gjort i fleire andre paragrafar, og har samanhang med at vedtak no vert ei eiga avgjerdsform i jordskiftelova. Avgjerder som ikkje skal vere vedtak etter dei nye reglane, skal heller ikkje omtalast i lova som vedtak. For ei nærare omtale av dette viser departementet til pkt. 17.2.

Til § 59

I denne paragrafen er det teke inn to nye punktum i første ledd. Dei omhandlar fristlengda når det gjeld gjennomføring av tiltak i skifteplanen. Endringa har samanhang med at det i denne lovendringa vert opna for oppattaking av jordskiftesaker på grunn av endringar i føresetnadene for jordskiftet. Fristen for slik oppattaking er knytt opp til fristen for gjennomføring av tiltak etter § 59, sjå § 73 nytt andre ledd andre punktum. For ei nærare omtale viser departementet til pkt. 17.7.4.

Til § 60

Paragrafen er uendra.

Til § 61

For å få ned tidsbruken til overprøving av kombinerte jordskifter etter § 6, 1-3 ledd er paragrafen endra slik at anke til jordskifteoverrett over skifteplan med underliggjande føresetnader går ut. Dette er nærare grunngitt i pkt. 14.3. Vidare er det foretatt nokre redaksjonelle endringer i andre ledd.

Med «saker» etter § 6 første til tredje ledd meiner ein at både jordskiftedelen og skjønnet kan ankast til lagmannsretten. Dette gjeld også avgjerder som jordskifteretten har teke i medhald av § 62 og 87.

Endringane i andre ledd tredje og fjerde punktum er ei følgje av at lagmannsretten blir ankeinstans i dei kombinerte sakene etter § 6.

Tredje punktum gjeld anke over rettsbruk og sakshandsaming i samband med dei delingsforretningar som jordskifteretten held i medhald av § 86.

Fjerde punktum gjeld førehandspåanking etter § 62 femte og sjette ledd.

Departementet viser til pkt. 17.6, 14.1.4 og 14. 3.3 for ei nærare omtale av endringa.

Til § 62

I denne paragrafen er orda «og rettsfastsettande vedtak etter § 17a» teke inn i andre ledd første punktum om førehands påanke. Dette inneber mellom anna at rettsfastsettande vedtak kan påankast straks av «granne og av nokon som hverken er godkjent som eigar eller bruksrettshavar i skiftefeltet», på same måte som dommar. Endringa er nærare omtalt i pkt. 17.6. i proposisjonen. Andre ledd andre og tredje punktum er og endra ved at «vedtak» er bytta ut med «avgjerd», sjå pkt. 17.2. Sjette ledd er endra etter same prinsipp.

Vidare er paragrafen endra ved at orda «i særlege høve» er teke ut av femte ledd om kva som skal til for at eit fremmingsvedtak skal kunne settast til førehands påanke. Som tidlegare nemnt vil sterk usemje mellom partar og tvil om fremmingsspørsmålet kunne vere døme på situasjonar der eit fremmingsvedtak bør settast til førehands påanke. Ein viser til kap. 19 for ei nærare omtale av endringa.

Til § 63

Paragrafen er uendra.

Til § 64

Paragrafen er uendra.

Til § 65

Paragrafen er uendra.

Til § 66

Paragrafen er uendra.

Til § 67

Paragrafen er uendra.

Til § 68

Paragrafen er uendra.

Til § 69

I første ledd er «vedtak» endra til «avgjerd» i samsvar med prinsippet i pkt. 17.2.

Til § 70

I sjette ledd er «vedtak» endra til «avgjerd» i samsvar med prinsippet i pkt. 17.2.

Til § 71

Paragrafen er uendra.

Til § 72

Paragrafen er uendra.

Til § 73

I denne paragrafen er det ein del endringar. For det første er høvet til å kreve oppattaking av jordskifterettens avgjerder etter reglane i tvistemålslova utvida. For det andre er det gjeve ein regel om at det kan krevast oppattaking på grunnlag av brist i dei føresetnadene som har vorte lagt til grunn for skifteplanen, typisk endringar frå forvaltninga si side. Endringane i denne paragrafen er grundig handsama i pkt. 17.7. i proposisjonen.

I første ledd er det gjeve høve til å kreve oppattaking av alle jordskifteretten sine avgjerder, ikkje berre dommar etter § 17 som tidlegare. Det vil seie at rettsfastsettande vedtak og vedtak om verdsetting og bonitering kan takast opp att. Vidare kan vedtak om endring av rettstilhøva mellom partane, t.d. nye grenser eller ei bruksordning, krevast teke opp att. Første ledd viser til reglane i tvistemålslova når det gjeld dei nærare vilkåra m.v. for oppattaking.

Etter andre ledd er det høve til å kreve oppattaking av eit jordskifte på grunn av endringar i dei føresetnadene som vart lagt til grunn for skifteplanen. Desse problemstillingane er drøfta i pkt. 7.5. og pkt. 17.7.4. Det skal vere eit vilkår at endringane medfører at «avgjerande tiltak» i skifteplanen ikkje kan gjennomførast. Ein tenkjer her tilhøvet til § 3 bokstav a. Det er m.a.o. eit vilkår at endringane medfører at ein eller fleire partar kjem ut i tap i strid med denne regelen. Dersom dette vilkåret er oppfylt, skal oppattaking skje. Det kan likevel ikkje krevast oppattaking etter utløpet av dei fristar som er sett for gjennomføring av tiltak i medhald av § 59. Denne regelen gjeld berre for saker som har eit omformingselement i seg. Ein kan m.a.o. ikkje kreve ein rein grensegang- eller rettsutgreiingssak teke opp att i medhald av reglane i dette leddet.

I tredje ledd er det sagt at jordskifteretten utfører dei endringar i sakene som oppattakinga måtte føre med seg, og at det ikkje skal gjerast større endringar enn det som trengst for å rette opp mishøvet. Partane har ikkje noko krav på gevinst sjølv om dette låg i den opprinnelege skifteplanen, det dei kan kreve er å kome ut i balanse i samsvar med prinsippet i § 3 bokstav a. Dersom dei endra føresetnadene gjer det umogeleg å lage ein skifteplan der alle kjem ut i balanse, skal tapet fordelast så likt som mogleg mellom partane.

Til § 74

Endringa gjeld gebyr i dei høve jordskifteretten gjer teknisk arbeid i saker om skjønn som eiga sak og sak etter § 6 tredje ledd. Ein viser til kap. 14.1.4. der spørsmålet er handsama nærare.

Til § 75

Denne paragrafen har fått eit nytt fjerde ledd om fordeling av kostnader i samband med oppattaking. Dersom krav om oppattaking vert teke til følgje, skal kostnadene utliknast på partane etter nytten av heile skiftet, det vil seie at ein ikkje skal skille ut nytten av oppattakingssaka. Det skal takast omsyn til kva dei ulike partane betalte av kostnader i den tidlegare saka. Der krav om oppattaking ikkje vert teke til følgje, skal kostnadene dekkast etter dei reglar som elles gjeld. Regelen er nærare omtalt i kap. 12 i proposisjonen.

Til § 76

Paragrafen er uendra.

Til § 77

Paragrafen er uendra.

Til § 79

Paragrafen er uendra.

Til § 80

I tredje ledd er «vedtak» endra til «avgjerd» i samsvar med prinsippet i pkt. 17.2.

Til § 81

Første ledd er uendra.

Jordskiftelova § 81 andre ledd første punktum gjeld oreigning eller offentleg regulering av eigarrådvelde etter §§ 6 første eller andre ledd, 43 andre ledd eller 44 tredje ledd. Som hovedregel skal oreignaren dekke sakskostnadene ved jordskifteretten si handsaming. Det er likevel høve til å leggje slike kostnader på dei andre partane i skiftet dersom dei får netto nytte i høve til tilhøva før jordskiftet.

Ekspropriatar etter §§ 43 andre ledd eller 44 tredje ledd er ikkje partar i jordskiftesaka, og kan ikkje påleggjast kostnader sjølv om dei har nytte av tiltaket.

I andre punktum gjer ein framlegg om at same regel skal gjelde saker etter § 6 der partane har avtala at jordskifteretten skal halde skjønn.

Etter tredje punktum skal kombinerte jordskifteskjønn følgje reglane om sakskostnader i skjønnsprosesslova §§ 42, 54-54b og 58. Regelen gjeld avgjerd av jordskifterett og lagmannsrett.

Til § 82

Paragrafen er uendra.

Til § 83

Paragrafen er uendra.

Til § 84

Paragrafen er uendra.

Til § 85

Paragrafen er uendra.

Til § 86

Føresegna i andre ledd gjeld når jordskifteretten held delingsforretning i samband med saker etter § 6 fjerde ledd. Ein viser elles til pkt. 14.1.4.

Då lagmannsretten vert ankeinstans for alle avgjerder som vert tatt i saker etter § 6 første og andre og tredje ledd, gjeld det også avgjerder etter kap. 10, jf § 87 andre punktum.

Til § 87

Ein viser til merknadene under § 61.

Til § 88

Paragrafen er delt opp i ledd, for at den skal verte meir oversiktleg.

Første og andre ledd omhandlar kven som har kompetanse til å krevje grensegangssak. Det er teke inn i andre ledd at utøvar av reindrift har kravskompetanse der det ikkje er oppretta distriktsstyre, i samsvar med det som gjeld etter § 5 åttande ledd. Tredje ledd omhandler tidlegare sjette og sjuande punktum i § 88.

Fjerde ledd inneheld nye reglar. Det står her at kravet om grensegang skal nemne kva for grenser det er retten skal ta stilling til, og at retten ikkje på eige initiativ kan gå utanfor dette. Det vil gjerne vere slik at omfanget av saka vert nærare fastsett på eit saksførebuande rettsmøte. Regelen skal ikkje vere til hinder for dette. Det er tvert imot viktig at omfanget av saka vert fastsett på denne måten, elles vil rekvirenten ha ein førerang i høve til dei andre partane når det gjeld å definere omfanget av saka. Det er ikkje meininga, poenget med regelen er å lovfeste disposisjonsprinsippet i desse sakene når det gjeld det geografiske omfanget av saka. I tredje punktum går det fram at retten kan avvise eit krav om utviding. Det er her først og fremst tenkt på krav om utviding som kjem etter at saka er i gang, men regelen kan og nyttast på eit tidlegare tidspunkt dersom saka elles vil verte for omfattande. I og med denne endringa gjeld ikkje lenger §§ 25 og 26 for desse sakene.

Femte ledd inneheld dei to siste punktuma i gjeldande § 88, og har i tillegg fått eit nytt punktum. Leddet omhandlar jordskifterettens kompetanse til å regulere ulaglege grenser. Etter gjeldande rett har jordskifteretten kompetanse til å regulere ulaglege grenser utan at nokon av partane i saka har sett fram krav om dette. Gjennom denne endringa vert jordskifterettens kompetanse her avgrensa til dei tilfella der det er landbrukseigedom på minst ei av sidene. Er det ikkje det, kan jordskifteretten berre regulere grensa når ein part krev det. Fastsetting av grensa og regulering av grensa må skje i kvart sitt vedtak, eventuelt dom og vedtak, ettersom det er ulike ankeinstansar for dei to typene av vedtak. Dette er forsåvidt ikkje noko endring av gjeldande rett, då dommar i medhald av § 17 alltid har gått til lagmannsrett, medan grensereguleringa har gått til jordskifteoverretten.

Endringa, og forskjellige andre spørsmål i tilknytning til grensegangssaker, er nærare omtalt i kap. 21 i proposisjonen.

Til § 88a

Denne paragrafen er ny. Den inneheld rettsutgreiingsheimelen som tidlegare var plassert i § 2 bokstav h. Bakgrunnen for flyttinga av denne regelen er nærare omhandla i kap. 22.

Det er ikkje gjort endringar når det gjeld kravskompetanse. Det er med andre ord fortsatt eigar og innehavar av alltidvarande bruksrett som kan kreve rettsutgreiing, sjå § 88a første ledd innleiingsvis. Leiar av reindriftsstyre kan kreve rettstutgreiing, det same kan utøvar av reindrift i tilfelle der det ikkje er oppretta distriktsstyre. I tillegg kan departementet kreve rettsutgreiing når vilkåra i § 5 andre ledd er oppfylt, sjå tilvisinga til § 88 andre ledd.

Det er vidare vist til fjerde og femte ledd i § 88. Dette inneber mellom anna at jordskifteretten heller ikkje i samband med rettsutgreiing har høve til å gje saka eit større omfang enn det som følgjer av krav frå partane. Ein viser elles til kap. 22 i proposisjonen.

Til § 89

Første ledd er endra. Henvisninga til § 3 bokstav b er tatt ut fordi han ikkje har sjølvstendig meining ved sida av samrådingsføresegna i § 20a. I staden er det tatt inn ei henvisning til § 3 bokstav a. Då er det klårt at denne regelen gjeld ved grenseregulering. Ein viser elles til omtalen i dei tre siste avsnitta i pkt. 21.4.

Andre ledd er endra ved at rettsutgreiing er teke inn. Regelen vert då at dersom det i grensegang- eller rettsutgreiingssak vert sett fram krav om jordskifte, kan slik sak fremmast med dei same meddommarane som oppnemnt i grensegang- eller rettsutgreiingssaka. Det same gjeld dersom grensegang eller rettsutgreiing vert kravd på staden etter at jordskifte er nekta fremma.

Til § 90

Paragrafen er uendra.

Til § 91

Paragrafen er uendra.

Til § 92

Paragrafen er uendra.

Til § 93

Paragrafen er uendra.

Til § 94

Paragrafen er uendra.

Til § 95

Paragrafen er uendra.

Til § 96

Paragrafen er uendra.

Til § 97

I denne paragrafen er det teke inn ei tilvising til tvistemålslova sine reglar for hovudforhandling (§§ 327-343), som skal gjelde når jordskifteretten handsamar tvistar. Ein føreset at reglane skal gjelde tilsvarande så langt dei høver og når jordskifteretten handsamar andre typer av spørsmål. Her vil reglane om bevisføring vere praktiske, slik at retten slepp å følgje reglane for bevisopptak utanfor hovudforhandling. Ein viser til kap. 20 i proposisjonen.

Det er vidare vist til tvistemålslova sine reglar for fråveredom i herads- og byretten (§§ 344-354). Dette er nærare omtalt i kap. 16.

Til § 98

Paragrafen er uendra.